ادبیات گمانه‌زن

ادبیات گمانه‌زن (به انگلیسی: Speculative fiction) عنوانی کلی برای سبک‌ها و زیرسبک‌هایی است که دنیایی متفاوت با دنیای واقعی را تصویر می‌کنند. به طور کلی با این تعریف ادبیات گمانه‌زن سبک‌های علمی-تخیلی، فانتزی و وحشت و زیرسبک‌های آن‌ها را در برمی‌گیرد.

عبارت اصلی (و برگردان آن با بسامدی کمتر) در نقد ادبی مرامی و محققانه برای توصیف این ژانرها به کار می‌رود. همچنین خوانندگان، نویسندگان و ویراستاران هم به همین معنی از آن‌ها استفاده می‌کنند.

گاهی از عبارت «ادبیات ژانری» برای اشاره به این دسته استفاده می‌شود. در مقابل «ادبیات جریان» اصلی قرار می‌گیرد که از مولفه‌های شناسانندهٔ این ژانرها و سبک‌ها و زیرسبک‌های آن‌ها خالی است.

تاریخچه

اغلب همه‌گیری عبارت اصلی را به رابرت هاین‌لاین و مقاله‌اش با عنوان در نگارش ادبیات گمانه‌زن (۱۹۸۴) نسبت می‌دهند. هاین‌لاین در این مقاله این عبارت را به عنوان معادل علمی-تخیلی به کار برد. هاین‌لاین بعداً گفت که این عبارت در مقاله به فانتزی اشاره نداشته‌است. هر چند ممکن است هاین‌لاین شخصاً به این ترکیب رسیده باشد، اما نخستین کاربرد ثبت شدهٔ این عبارت به سال ۱۸۸۹ باز می‌گردد.

نام فارسی

معادل‌گذاری «ادبیات گمانه‌زن» به جای Speculative Fiction اولین بار توسط حسین شهرابی در جلسات حضوری آکادمی فانتزی صورت پذیرفت که برگردانی موقت بود. با توجه به پیشنهاد نشدن نامی دیگر، این برابرنهاده اکنون عملاً به عنوان معادل رسمی شناخته می‌شود. تعریف «گمانه» در لغت‌نامه‌ی دهخدا به این شرح است:

گمانه . [ گ ُ ن َ / ن ِ ] (اِ) چاه اولی را گویند که چاه کنان بجهت دانستن اینکه زمین آب دارد و آب آن چه مقدار دور است میکنند.

جستارهای وابسته

• علمی‌تخیلی
• فانتزی
• وحشت
• طرفداران فانتزی

منابع

• «مدخل ادبیات گمانه‌زن». مشارکت‌کنندگانِ دانش‌نامه‌ٔ هنر و ادبیات گمانه‌زن. بایگانی‌شده از اصلی در ‏۱۷ ژوئن ۲۰۱۲.