قلاویز و حدیده

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
از بالا به پایین: قلاویزهای (Tap) ته‌زن، پس‌رو و پیش‌رو
قلاویز در درون قلاویزگردان (دسته قلاویز)
پنج گونه و اندازه حدیده (Die nut)

قلَاویز و حَدیده ابزاری برای تراش دنده‌های پیچ بر روی موادی مانند فلز، چوب و پلاستیک.

قلاویز برای دنده‌کردن داخل استوانه‌ها (مهره) به‌کار می‌رود. حدیده سطوح بیرونی مثل لوله استوانه را در گام مشخص دنده می‌کند. فرایند تراشیدن با قلاویز را قلاویزکاری، و فرایند تراشیدن دنده‌های پیچ با حدیده را رِزوِه‌تراشی یا پیچ‌تراشی می‌گویند.

قلاویزها در نوع کلی دستی و ماشینی هستند. قلاویزهای دستی معمولاً دو یا سه مرحله ای هستند که روی بدنه قلاویز به وسیله خط مشخص شده انده (یک خط: اول رو، دو خط:دوم رو، بدون خط:سوم رو یا آخر رو). قلاویزهای ماشینی غالباً تک مرحله ای هستند و از لحاظ شکل دندانه به دو نوع مستقیم (جهت قلاویزکاری قطعات با انتهای باز یا همان ته باز) و مارپیچ (جهت قلاویزکاری قطعات با انتهای بسته یا ته بسته) تقسیم‌بندی می‌شوند.

قلاویز کاری دستی به وسیله دسته قلاویز و نیروی دست انجام می‌شود. اما قلاویز کاری با ماشین، گشتاور مورد نیاز به وسیله ماشین قلاویز یا دستگاه‌های مشابه دیگر ایجاد می‌شود.

قلاویزها با توجه به جهت چرخش به دو دسته، راست (جهت عقربه‌های ساعت) و چپ (خلاف جهت عقربه‌های ساعت) تقسیم می‌شوند.

حدیدهٔ دوپارچهٔ قابل تنظیم از دو نیمهٔ جدا از هم ساخته شده‌است که معمولاً در حدیده‌گیر که شامل کَلّگی و راهنماست، جای می‌گیرد.

به هنگام رزوه‌تراشی و قلاویزکاری، باید نکات زیر را به‌کار بست:

۱- در هر دور که ابزار به‌طرف راست می‌چرخد نیم دور آن را به‌طرف چپ می‌گردانند تا براده‌های جداشده از بین لبه‌های بُرنده آزاد گردد.
۲- اِعمال نیروی زیاد باعث شکستن ابزار، خراب‌شدن قطعه کار و ناصاف شدن دنده‌ها می‌شود.
۳- در موقع دنده‌کردن قطعات فولادی، بهتر است روغن به ابزار بزنند.
۴- برای دنده‌کردن قطعات آلومینیمی، زدن نفت بهتر است.
۵- برای دنده‌کردن برنج یا چدن، نباید هیچ‌گونه روغن به‌کار برد. (فقط در ابعاد کوچک)

باید قبل از قلاویزکاری از جداول استاندارد قطر مته جهت سوراخ‌کاری را پیدا کرد. برای مثال، پیچ M6 فقط در سوراخی که به قطر 5mm قلاویزکاری شده قابلیت چرخش دارد. (رزوه‌های ایزومتریکی، ابعاد مقایسه با DIN 13 (12.86) first Serie)

قلاویز ماشینی[ویرایش]

یک ماشین ابزار برای انجام کار ابزار یا ایجاد دندانه، تمام کار توسط خود ابزار انجام می‌شود. این ابزار هم به صورت تکی و هم سری دوتایی در بازار موجود است. قلاویز ماشینی دارای قسمت رزوه دار طولانی تری است و می‌توان از آن برای تمام مراحل سوراخ کاری و ضربه زدن استفاده کرد.

قلاویز دستی[ویرایش]

قبل از استفاده از قلاویز دستی ابتدا سوراخ مناسبی به قطر مورد نیاز با مته بر روی سطح مورد نظر دریل می‌شود و در مرحله بعد از قلاویز برای ایجاد دندان در داخل سوراخ ایجاد شده استفاده می‌شود.

قلاویز دستی در انتها دارای قسمت مربعی شکل است که به راحتی می‌توان آن را در دست گرفت. حرکت چرخشی این ابزار هنگام استفاده از این قطعه آسان‌تر می‌شود. انواع قلاویزهای دستی دارای سه سری هستند که عموماً از هر سه نوع ابزار دستی هنگام ضربه زدن استفاده می‌شود.

دسته قلاویز[ویرایش]

دسته قلاویز یکی از ابزارهای اضافی در قلاویز زنی است که در واقع یک ابزار نگهدارنده برای نگه داشتن و کار با قلاویزهای دستی و حدیده می‌باشد.

برای ایجاد دنده در سوراخ از ابزاری استفاده می‌شود که دو نوع دستی و ماشینی دارد و تفاوت آن‌ها همان‌طور که از نامش پیداست در نحوه استفاده است. ساختن دنده در سوراخ به کاری رایج در محیط‌های صنعتی و در صنایع مختلف مانند تراشکاری، قطعه سازی و غیره گفته می‌شود. این کار به وسیله قلاویز انجام می‌شود که نوع دستی آن نیازمند دسته قلاویز برای کار کردن است.

منابع[ویرایش]

  • محمدرضا افضلی (۱۳۸۶فرهنگ مهندسی مکانیک، انگلیسی-فارسی، فرهنگ معاصر
  • ماتریس، راهنمای خرید قلاویز
  • هری استوارت، تام فیلبین، هیدرولیک و پنوماتیک، ترجمهٔ تیمور اشتری نخعی، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۶۲۳۲-۳۲-۷
  • شش نکته کلیدی در انتخاب قلاویز