فوج فراهان

فوج فراهان یکی از مهم‌ترین اقدامات امیرکبیر در دوران صدراعظمی اش، اصلاحات نظامی و ارتشی اوست. در دورهٔ قاجاریه در تقسیم‌بندی‌های نظامی، یکی از گروه‌های نظامی به فوج معروف بوده‌است. زنده یاد ابراهیم دهگان دربارهٔ دو فوج جدید فراهان و کزاز می‌نویسد «…از جمله اصلاحات ارتشی امیرنظام تعدیل در کار سربازگیری و عفو داشتن ارامنه از اعزام سرباز به ارتش شاهنشاهی و نیز تکثیر افواج در محالی بود که بیشتر با اصول فنی آشنایی داشتند و نسبت سربازان آنجا با جمعیت محل کمتر بود…از جمله به افواج عراق عجم دو فوج اضافه گردید. به این شرح که اتابک، برادر خود میرزا حسن خان وزیرنظام را حکومت عراق عجم داد و بر افواج فراهان و کزاز دو فوج تازه به نام فوج جدید فراهان و کزاز اضافه گردانید…»»تاریخ اراک (مجلد دوم)، صص ۱۳۴–۱۳۵٫] مصطفی زمانی نیا پژوهشگر توانمند و مؤلف مجموعهٔ ارزشمند چهار مجلدی «کهن‌دیار فراهان» به «بررسی نقش فوج فراهان در فعل و ان وقایع اتفاقیه فعالات کشوری و لشکری و سهم نظامیان فراهانی در فرازو فرودهای سیاسی و اجتماعی ایران در عهد قاجاریان» پرداخته، می‌نویسد: «…فراهان و فراهانی‌های جنگ آور و برنا هم در آن میانه، فوج و گاهی هم افواجی داشته‌اند که در صورت لزوم در تحولات سیاسی و اجتماعی در رزم با دشمنان و بیگانگان و در ناامنی‌ها و اغتشاشهای محلی، وظیفهٔ خود را انجام می‌داده‌اند و از این رو، در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌های مربوط به عصر شاهان قاجاری، از دسته‌های نظامی، امیران، سرتیپان، سرهنگان و سربازان فراهانی و نقش آنها یاد شده‌است…»[کهن‌دیار فراهان(سلحشوری و صف آرایی فراهانیان در قشون قاجاری)، ص۱۹٫] از خبری که در این شماره از دیده می‌شود، معلوم می‌شود که فراهان و کزاز هر یک دارای دو فوج بوده‌اند. در این جریده اخبار بسیاری دربارهٔ فوج فراهان و مأموریتهایش دیده می‌شود.

در شماره ۶۴۱ در صفحهٔ ۳ روزنامه دولت علیه ایران چاپ شده در روز پنجشنبه بیست و ششم محرم ۱۲۸۷ قمری دربارهٔ فوج فراهان آمده‌است: «وزارت جنگ. فوج فراهان که یکی از افواج ابوابجمعی نصرالله خان نصرالملک ست و بهادران افواج عراق است ملقب به لقب فوج کامران گردیدند. حکم نظامی موشح به دستخط مبارک شاهنشاهی شرف صدور یافت.»

شعر فوج فراهان

نظام الشعرا فراهانی دربارهٔ فوج فراهان سروده‌است:
همانا شنیدستی ای نامور
ز احوال فوج فراهان خبر
که این فوج از فوجهای عراق
فزون بود در حشمت و طنطراق
ز افواج دیگر بهادرترند
به قدر از همه فوجها برترند
مر این فوج را از خدیو جهان
لقب بود در سالها کامران
برین فوج دشمن شمار سترگ
بسی بود سرتیپهای بزرگ
چون منصورخان و چو خان
حسن بر ایشان بدی مهتر انجمن
بر ایشان چو فتح و ظفر یار بود
مهین ناصرالدوله سردار بود
امان‌الله آن خان با احتشام
که صمصام خواندی شهش بر نظام
ولی حضرت مقبل السلطنه
چون آمد امیر و رئیس بنه
به فرمان او گشت فرمانگذار
مهین میرپنج جلالت شعار
مهین میرزااحمد آن خان داد
که دارد ز سادات اکرم‌نژاد
بزرگ است و راد است و فرمانبر است
دلیر و امیر و هنرپرور است
بزرگ است و دارد بزرگی بنام
نبیرهٔ جهاندار قائم مقام
به سیف و قلم جامع است آن همام
حسب و نانسب دارد آن نیکنام…

سرتیپ‌های فوج فراهان

1. محمدحسن خان فراهانی سرتیپ فراهانی
2. «امان‌الله خان» سرتیپ فوج فراهان
3. منصور خان فراهانی
4. نصرالله خان سرتیپ فوج فراهان

لشکر نویسان

1. میرزا احمدخان لشکرنویس

مقام سلطان فوج فراهان

1. محمدزمان سلطان فراهانی
2. مرتضی قلیخان
3. اصلان خان بیک

منابع

• محمدکاظم زمانی نجف آبادی (۱۳۹۹)، ساختار پرونده، M.K.Z