عباسعلی خلعتبری

عباسعلی خلعتبری (زاده ۱۲۹۱ تهران – درگذشته ۲۲ فروردین ۱۳۵۸ تهران) سیاستمدار و دیپلمات ایرانی بود، که در دولت‌های امیرعباس هویدا (از شهریور ۱۳۵۰ تا مرداد ۱۳۵۶) و جمشید آموزگار (مرداد ۱۳۵۶ تا شهریور ۱۳۵۷) به‌عنوان وزیر امور خارجه فعالیت می‌کرد. وی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران اعدام شد.

عباسعلی خلعتبری
وزیر امور خارجه ایران
دوره مسئولیت ۲۱ شهریور ۱۳۵۰ – ۵ شهریور ۱۳۵۷
پادشاه	محمدرضا پهلوی
نخست‌وزیر	امیرعباس هویدا جمشید آموزگار
پس از	اردشیر زاهدی
پیش از	امیرخسرو افشار قاسملو
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۹۱ تهران
درگذشته	۲۲ فروردین ۱۳۵۸ (۶۷ سال) زندان قصر، تهران
ملیت	ایرانی
پیشه	سیاستمدار

زندگی‌نامه

پدرش میرزا نصرالله خان اعتلاءالملک و پدربزرگش میرزا شکرالله خان نامه‌نگار هر دو از دیپلمات‌های دوره قاجار بودند. پدرش در زمان احمد شاه قاجار به وزارت مالیه رسید و مدت کوتاهی نیز در دهه بیست خورشیدی وزیر کشاورزی شد. پدربزرگ مادری‌اش اسدالله خان مشارالسلطنه نیز در زمان احمد شاه قاجار وزیر امور خارجه بود.

در پاریس تحصیل کرد. لیسانس در علوم سیاسی و دکترا در حقوق قضا گرفت. پس از بازگشت به ایران، در سال ۱۳۱۹ به استخدام وزارت دارایی درآمد. در سال ۱۳۲۱ به وزارت امور خارجه منتقل شد. نخستین مأموریت خارجی‌اش دبیر دومی سفارت ایران در سوئیس بود که حکم آن را در شهریور ۱۳۲۴ دریافت کرد. مشاغل بعدی‌اش در وزارت خارجه و ریاست اداره سازمان ملل بود تا اینکه در سال ۱۳۳۲ به رایزنی سفارت ایران در پاریس فرستاده شد.

خلعتبری پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۳۴ ریاست اداره سوم سیاسی را عهده‌دار شد و سپس به مدیرکلی تشریفات رسید. در سال ۱۳۳۸ به مدت دو سال وزیر مختار ایران در ورشو شد و در سال ۱۳۴۱ به دبیرکلی پیمان سنتو برگزیده شد که پیمانی نظامی میان ایران، ترکیه، پاکستان و بریتانیا بود.

پیمان ۱۹۷۵ الجزایر

خلعتبری در سال ۱۳۴۴ قائم مقام و در سال ۱۳۵۰ وزیر امورخارجه شد. از مهمترین اقدامات او امضای پیمان معروف ۱۹۷۵ الجزایر بود که ایران و عراق با آن مرز خود را در آب‌های اروندرود تعیین کردند. این قرارداد به دلیل انتشار اعلامیه مشترک دو کشور در ۱۵ اسفند ۱۳۵۳ (۶ مارس ۱۹۷۵) در الجزیره که پیش‌زمینهٔ امضای پیمان‌نامه شد و میانجی‌گری مقامات الجزایر در تمام مراحل، به پیمان الجزایر معروف شده‌است، هرچند محل امضای تمام پیمان‌ها و پیوست‌ها و موافقتنامه‌های مرتبط در بغداد بوده‌است.

دادگاه و اعدام

عباسعلی خلعتبری تا سال ۱۳۵۷ وزیر امور خارجه بود و سرانجام در ۲۲ فروردین ۱۳۵۸ (خورشیدی) به همراه جمعی دیگر از سران حکومت شاه در دادگاه انقلاب به ریاست صادق خلخالی محکوم به اعدام شد.

دلیل اعدام وی بنابر مدارک مختلف به دو طریق ذکر گردیده‌است:

1. «فساد در زمین، قیام علیه حاکمیت ملی، عضویت در هیئت حاکمه ضد ملت، وزیر خارجه و عضو ارشد آن حکومت، شما شریک جرم آن حکومت بودید که به دست امپریالیست‌ها و اربابان آمریکایی اداره می‌شد، استخدام عناصر ساواک و سیا در وزارت خارجه و …»

1. تهیه و امضای پیمان الجزایر و نقش وی در امضای قرار داد احداث نیروگاه اتمی بوشهر، با این استدلال که ایران با وجود ذخایر عظیم نفت و گاز نیازی به نیروگاه اتمی ندارد و امضای این قرار داد مصداق تضییع اموال بیت‌المال است.

اتهام دروغ

مسعود بهنود میگوید :‌ یکی از چند باری که خلخالی را دیدم فرصتی دست داد که سوالی بکنم که سالها توی گلوی من مانده بود:

گفتم آقای خلخالی در دادگاه نادر جهانبانی و عباسعلی خلعتبری ما گروه آورده بودیم و فیلم می‌گرفتیم و فیلمهاش هست. در محاکمه خلعتبری معلوم شد که تفاله اتمی در ایران دفن نشده و کسی هم که پیشنهاد دفن تفاله اتمی را داده است او نبوده...شما چرا در مصاحبه خود (به دروغ) گفتید سپهبد جهانبانی برای اسبهایش موزیک پخش میکرده است و خلعتبری در ایران تفاله اتمی دفن میکرده؟

جواب خلخالی این بود : یادم بود (میدانستم) ولی چیزهایی گفتم که (مردم) دلشان بسوزد جگرشان بسوزد . من مامور ایجاد منطق برای سلطنت طلبان و طاغوتیان نیستم.

منابع

• سالنامهٔ دنیا - سال ۱۳۵۴

پیوند به بیرون

• یادداشت‌های وزیر امور خارجه متن پی‌دی‌اف

مناصب دیپلماتیک
پیشین: عبدالامیر رشیدی حائری	وزیر مختار ایران در لهستان ۱۳۴۰–۱۳۳۸	پسین: محسن مرآت اسفندیاری به عنوان سفیر کبیر
مناصب سیاسی
پیشین: جمشید قریب	معاون سیاسی و پارلمانی وزیر امور خارجه ۱۳۴۸–۱۳۴۶	پسین: منوچهر ظلی
پیشین: امیرخسرو افشار قاسملو	قائم‌مقام وزیر امور خارجه ۱۳۵۰–۱۳۴۸	پسین: احمد میرفندرسکی
پیشین: اردشیر زاهدی	وزیر امور خارجه ۱۳۵۷–۱۳۵۰	پسین: امیرخسرو افشار قاسملو