گویش رودباری کرمان

رودباری
گرمسیری شرقی
زبان بومی در	ایران
منطقه	جنوب استان کرمان
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی جنوب غربی پارسی باستان پارسی میانه رودباری
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	هیچ کدام (mis)
گلاتولوگ	nort2644

گویش رودباری یا گرمسیری شرقی که در استان کرمان به نام زبان محلی جنوب کرمان نیز شناخته می شود. این گویش از زیر مجموعه گویش‌های گرمسیری می باشد؛ که ریشه‌ی آن به فارسی میانه (پهلوی) می رسد.

می توان گستره ی این گویش را در رودبار جنوب، کهنوج، قلعه گنج، منوجان، فاریاب، بخش های گرمسیری جیرفت و عنبرآباد، در استان کرمان و بخش های رودخانه بَر زیارتعلی ، جغین(در رودان) وبخش های توکهور و هشت‌بندی و سندرک(در میناب) و شهرستان بشاگرد در استان هرمزگان ردیابی کرد. در واقع این گویش از سندرک میناب شروع و تا در نزدیکی شهر جیرفت پایان می‌یابد، در جنوب کرمان به این گویش رودباری و در هرمزگان بشاگردی گفته می شود.

ویژگی‌ های گویش رودباری

از ویژگی های لهجه رودباری طایفه ای بودن گویش هاست یعنی در هر طایفه ممکن است چند کلمه با دیگر طوایف تفاوت باشد ولی این فرق اندک است و تمامی طایفه ها به خوبی گویش یکدیگر را درک می کنند .

چند مثال از طایفه ای بودن گویش رودباری :

برای مثال کلمه فارسی ((می خواهی )) در طایفه ها به صورت ، اَخاهی ، اَخای ، تَوا ،تَوِی ، اَواتِت و اَوِیتِت می گویند . یا کلمه ((بردار)) در اکثر طوایف وُرگِن تکلم می شود اما در منطقه رودخانه بَر وِرگِن می گویند . یا کلمه ((با )) در اکثر طوایف رودبار ((خُوی )) و در عنبرآباد ((خِی )) و در منوجان ((وِی )) تلفظ می شود ،یا کلمه ((رفتی ))و ((افتادی)) که در اکثر رودبار زمین (روُتی ) و (کوُتی)) میگویند اما در برخی طوایف (اکثرا رودبار ،عنبرآباد و جیرفت) کلمه ((رفتی)) همان ((رفتی) می شود و افتادی نیز ((کَفتی)) میشود.

هر چند این که این واژه ها مربوط به تمامی طوایف نیست ، اما اکثرا این طور تلفظ می کنند ،این امکان هم هست که کلمه ای دیگر باشد .

صرف فعل و افعال در این گویش

برای مثال، به مقایسه صرف فعل «آمد» با زبان رسمی فارسی و یکی دیگر از گویش های گرمسیری می پردازیم.

فارسی / رودباری / بندری

فارسی	رودباری	بندری
من آمدم	مو یَهتُوم	مه هوندُم
تو آمدی	تو یَهتی	تو هوندی
او آمد	آ یَه	اُ هوند
ما آمدیم	ما یَهتین / ما یهتیم	ما هوندیم
شما آمدید	شما یَهتین	شما هوندی
آن‌ها آمدند	آهوُن یهتِن /آووُن یَهتن	اوشو هوندن

کلمات رودباری

از نکات جالب در گویش رودباری این است که حرف های اضافه به ، با و از وجود ندارند{ یا کاربردشان بسیار کم است }و جایشان را به کلماتی دیگر می دهند که این در تمام استان کرمان رایج است.

برای مثال می خواهند بگویند (از شهر آمدم) می گویند ( اِی شهر یَهتوم ) یا ( با علی هستم ) ( خُوی [وِی]{خِی} علی اُم یا / کِل علی اُم ) یا به من نگفتی می گویند [خُوی (خِی) (اِی) {وِی }مُونِت نَگو ].

دیگر نکات جاب گفتن حرف اُ در آخر اکثر کلمات به جای اَ که در جنوب کاملا رایج است مانند:

دارم (دارُم) داشتم (داشتُم ) خوردم (خوردُم)

فهمیدم (فهمیدُم) زدم ( زدُم ) گفتم( گفتُم )

در این گویش همانند گویش برخی گویش های جنوبی و لری کلماتی که ((می )) در اول آن هست ،این کلمه حذف شده و جایش را به کلمه (( اَ )) می دهد و برای منفی کردن نیز کلمه ((ن)) قبل از ((اَ)) می آید مانند:

می دانم (می دونم) = اَدُنُم نمی دانم (نمی دونم )= نادُنُم

می روم (میرم)= اَرَم نمی روم (نمیرم)= نارَم

می خورم = اَخورُم نمی خورم = ناخورُم

می آیم (میام) =اَیام نمی آیم (نمیام)= نایام

می خواهم (میخوام)= اَخام نمی خواهم (نمیخوام)= ناخام

می زنم = ازنُم نمی زنم = نازنُم

در این گویش برای جمع بستن کلمات از واژه ( ُن) استفاده می شود مانند :

درخت ها (درختان ) = درختُن

کارگرها (کارگران) = کارگَرُن

دوست ها (دوستان) = دوستُن

آدم ها = آدموُن

اما از نکات بارز دیگر این است که بعضی کلمات که در این منطقه استفاده می شود این است که شاید در هیچ نقطه ای دیگر استفاده نشود و در گویش رودباری اسم دیگری دارند مانند:

کفش (کُوِش) مرغ ( مُرگ ) نخل خرما ( مُگ ) کپر (توپ/کُتُوک) باران( اُور) رعد و برق (اُستون/اُستووم ) پیرزن (پیرزال )

عروس (گُوَروگ ) اقوام (خَشَم) پیراهن (شَهین / شَیین) باد گرم (لُوار) دوقلو (جَمَلَک/جَمَل)

جستارهای وابسته

• فهرست زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی
• گویش‌های گرمسیری
• زبان فارسی
• رودبار (رودبار جنوب)
• فعل‌های فارسی
• حرف اضافه

منابع

• بررسی زبان شناختی گویش رودباری کرمان