گاه‌شماری آزتکی

سنگ خورشید، در موزه ملی مردم‌شناسی مکزیکو سیتی، مکزیک

گاهشماری آزتکی یا تقویم مختیکا، یکی از گاهشماری‌های مزوآمریکایی رایج در دوران پیشاکلمبی مردمان مکزیک بود که توسط اقوامی به‌نام آزتک مورد استفاده قرار می‌گرفت. این تقویم شامل ۳۶۵ روز دوره تقویمی که آن را ژیپوهوآلی (xiuhpōhualli) و یک دوره مذهبی ۲۶۰ روزه که آن را تونالپوهوآلی (tōnalpōhualli) می‌نامد، است. این دو دوره باهم یک قرن ۵۲ ساله تکشیل می‌دهند، در مواقعی آن را «تقویم مدور» می‌نامند. ژیپوهوآلی به‌عنوان تقویم کشاورزی بکار می‌رود زیرا که براساس خورشید است، در حالی که تونالپوهوآلی به‌عنوان تقویمی مذهبی شناخته می‌شود.

هر ۵۲ سال، تونالپوهوآلی و ژیپوهوآلی، سال ۵۲ هر تلاقی می‌کنند و یک «قرن» جدید آغاز می‌شود. هر کدام از این قرن‌ها در تقویم، ژیپوهوآلی مشخص شده‌اند. در شروع هر قرن، جشنی بر پا می‌شد که ۱۲ روز به طول می‌انجامید. در شروع این مراسم، چراغ‌های شهر خاموش می‌شد و مردم هم اجازه می‌دادند که آتش اجاق‌هایشان خاموش شود. در این جشن مردم به نشانه ندامت و پشیمانی از گناهانی که انجام داده بودند، روزه می‌گرفتند. در نیمه شب روز دوازدهم مراسم، یک زندانی به روحانی واگذار می‌شد. روحانی به آسمان شب توجه می‌کرد و آنقدر منتظر می‌ماند تا ستاره آتش به بالاترین نقطه آسمان برسد. در این هنگام، قلب مرد زندانی را بیرون می‌آورد و جای خالی آن را با تکه ای چوب که روی قطعه‌ای از فیروزه قرار داده شده بود، پر می‌کرد. سپس روحانی آتش جدیدی روشن می‌کرد تا به‌وسیله آن یک‌بار دیگر شهر روشن شود. تقویم، تونالپوهوآلی تقویم مقدس مکزیکی‌ها بوده‌است. این روز شمار مذهبی، در کتاب‌های مربوط به روزها که عموماً از پوست آهو یا کاغذهایی از پوست درخت تهیه می‌شدند، ثبت می‌شد که توسط یک روحانی به زیج (طالع نما) تبدیل شد و در آن، روزهای مساعد و نامساعد پیش‌بینی شدند. تقویم مذهبی ۲۶۰روز داشت که به ۲۰ دوره ۱۳ روزه تقسیم شده بود. نام این ۲۰ دوره را با نشانه‌های هیروگلیفی به صورت تصویری نمایش می‌دادند. اعداد مربوط به روزهای ۱۳گانه هم با نقطه‌هایی نشان داده می‌شد. بطوری که روزها با هم اشتباه گرفته نشوند.

تقویم آزتک و مایا

تقویم آزتک‌ها اساساً شبیه تقویم مایاها بوده‌است. آنها هم یک روز مذهبی (که Tonalpohualli نام داشت) همانند روز مذهبی مایاها (Tzonkin) داشتند، همچنین، دوره‌های ۱۳ و ۲۰ روزه در تقویم هر دو تمدن دیده می‌شود. اما تفاوت مهم تقویم این دو قوم، در سیستم ابتدایی عددی و ثبت نه چندان دقیق تاریخ رخدادها توسط آزتک هاست. آزتک‌ها، معمولاً فقط نام روزی را که اتفاقی در آن رخ می‌داد و نام سال جاری را یادداشت می‌کردند. اما این روش ابهاماتی ایجاد می‌کند و نمی‌توان زمان دقیق وقایع را تشخیص داد. زیرا با توجه به یادداشت‌های آزتک‌ها، هر واقعه می‌تواند در دو وقت از سال اتفاق افتاده باشد. علاوه بر این، نام سال‌ها هر ۵۲سال تکرار می‌شود، همچنین شهرهای مختلف سالشان را ب ماه‌های متفاوتی شروع می‌کردند. مکزیکی‌ها و همچنین آزتک‌ها، به ویرانی و بازسازی دوره‌ای جهان معتقد بودند. آنها پیش‌بینی می‌کردند که جهان کنونی‌شان با یک زمین لرزه بزرگ نابود خواهد شد و بر اثر آن، زمان‌های گذشته از بین می‌رود و جهان جدیدی شکل می‌گیرد.

تونالپوهوآلی

سرچشمه این تقویم، اجداد آزتک‌ها بودند. آنها فهمیده بودند که خورشید طی یک دوره ۲۶۰ روزه، مسیر مشخصی را نزدیک شهر مایاها (کوپان) طی می‌کند. بنا براین، هر دوره ۲۶۰ روزه را یک سال در نظر گرفتند. بعدها این ۲۶۰ روز به ۲۰ دوره ۱۳ روزه تقسیم شدند و این روزها، ترکانه (Trecena) نام گرفتند. به هر دوره اسمی داده شد که آنرا با خطوط هیروگلیف نمایش می‌دادند. به هر ترکانه هم عددی از ۱ تا ۱۳ اختصاص داده شد. اینطور گمان می‌رود که هر ترکانه خدایی برای خود داشته‌است. در حقیقت این، تقویم مذهبی آزتک‌ها بوده‌است. روحانی آزتک‌ها از این تقویم به منظور تعیین روزهای شانس برای کارهایی از قبیل برداشت محصول، ساختن خانه و رفتن به جنگ استفاده می‌کرد.

عکس نام ناهواتل تلفظ ترجمه جهت Cipactli siˈpáktɬi کروکودیل تمساح کیمن هیولا کروکودیلی اژدها شرق Ehecatl eʔˈé:katɬ باد شمال Calli ˈkáɬ:i خانه غرب Cuetzpalin kʷetsˈpálin̥ مارمولک جنوب Cōātl ˈkú˕:wa:tɬ مار افعی شرق Miquiztli miˈkístɬi مرگ شمال Mazātl ˈmása:tɬ آهو حیوان غرب Tōchtli ˈtú˕:tʃtɬi خرگوش جنوب Ātl ˈa:tɬ آب شرق Itzcuīntli itsˈkʷí:n̥tɬi سگ شمال

عکس نام ناهواتل تلفظ ترجمه جهت Ozomahtli u˕su˕ˈmáʔtɬi میمون غرب Malīnalli mali:ˈnáɬ:i چمن جنوب Ācatl ˈá:katɬ نی شرق Ocēlōtl u˕:ˈsé:lu˕:tɬ پلنگ آمریکایی پلنگ شمال Cuāuhtli ˈkʷá:ʍtɬi عقاب غرب Cōzcacuāuhtli ku˕:skaˈkʷá:ʍtɬi کرکس جنوب Ōlīn ˈú˕li:n̥ حرکت لرزش زلزله شرق Tecpatl ˈtékpatɬ چخماق چاقوی چخماقی شمال Quiyahuitl kiˈjáwitɬ باران غرب Xōchitl ˈʃú˕:tʃitɬ گل جنوب

ژیپوهوآلی

این تقویم، بر پایه سال شمسی ۳۶۵ روزه طراحی شده بود و اغلب مربوط به کارهای زراعتی و جشن‌های قوم آزتک بود. در این تقویم، روزهای سال به ۱۸ دوره ۲۰ روزه تقسیم شده بود (ماه‌های ۲۰ روزه) که به این روزهای ۲۰گانه ویتانه (Veintena) گفته می‌شد. همچنین هر ماه به ۴ هفته ۵ روزه تقسیم شده بودند؛ بنابراین، ۵ روز دیگر باقی می‌ماند که در تقویم نشان داده نمی‌شد. این روزها نمونتمی (Nemontemi) نام داشتند. در حقیقت این روزها، روزهای گذار از سال قدیم به سال جدید بودند و زمانی برای جشن‌ها بودند. مردم با بهترین لباس‌هایشان به مراسم جشن می‌آمدند و به رقص و آوازخوانی می‌پرداختند؛ و این، زمانی بود که روحانی برای اهدای قربانی‌ها در نظر گرفته بود که اغلب آنها انسان بودند ولی قسمتی از قربانی‌ها را هم حیوانات و محصولات کشاورزی تشکیل می‌دادند. در حقیقت بخش عمدهٔ جشنهای مذهبی آزتک‌ها، قربانی کردن انسان‌ها بود که در معبد بزرگ واقع در مرکز پایتخت انجام می‌گرفت. گاهی تا چهل هزار نفر قربانی می‌شدند. سال شمسی، مبنایی برای تقویم شهری و مدنی آزتک‌ها بود. سال، با افزودن ۵ روز، نمونتمی دارای ۳۶۵ روز می‌شد.

#	زمان دوران	زمان ساهاگون	نام‌های فییستا	نماد	ترجمه
۱	مارس ۱ – مارس ۲۰	فوریه۲ – فوریه۲۱	Atlcahualo, Cuauhitlehua		از دست دادن آب و رشد درختان
۲	مارس ۲۱ – آوریل ۹	فوریه۲۲ – مارس ۱۳	Tlacaxipehualiztli		مراسم باروری
۳	آوریل ۱۰ – آوریل ۲۹	مارس ۱۴ – آوریل ۲	Tozoztontli		سوراخ کوچکتر
۴	آوریل ۳۰ – مه۱۹	آوریل ۳ – آوریل ۲۲	Huey Tozoztli		سوراخ بزرگتر
۵	مه۲۰ – ژوئن ۸	آوریل ۲۳ – مه۱۲	[[Tōxcatl		خشکی
۶	ژوئن ۹ – ژوئن ۲۸	مه۱۳ – ژوئن ۱	Etzalcualiztli		خوردن ذرت و لوبیا
۷	ژوئن ۲۹ – جولای ۱۸	ژوئن ۲ – ژوئن ۲۱	Tecuilhuitontli		جشن کوچک برای کسانی که به آنها احترام می‌گذارند
۸	جولای ۱۹ – اوت۷	ژوئن ۲۲ – جولای۱۱	[[Huey Tecuilhuitl		جشن بزرگ برای کسانی که به آنها احترام می‌گذارند
۹	اوت۸ – اوت ۲۷	جولای۱۲ – جولای۳۱	Tlaxochimaco, Miccailhuitontli		تولد گل‌ها، جشن گرفتن برای محرومان
۱۰	اوت۲۸ – سپتامبر۱۶	اوت۱ – اوت ۲۰	Xócotl huetzi, Hueymiccaihuitl}}		غدا دادن به مردگان
۱۱	سپتامبر۱۷ – اکتبر۶	اوت۲۱ – سپتامبر۹	Ochpaniztli		جارو زدن و تمیز کردن
۱۲	اکتبر۷ – اکتبر۲۶	سپتامبر۱۰ – سپتامبر ۲۹	Teotleco		بازگشت خدایان
۱۳	اکتبر۲۷ – نوامبر۱۵	سپتامبر۳۰ – اکتبر ۱۹	Tepeilhuitl		غدا دادن به کوهستان‌ها
۱۴	نوامبر۱۶ – دسامبر ۵	اکتبر۲۰ – نوامبر ۸	Quecholli		پر گران‌بها
۱۵	دسامبر ۶ – دسامبر ۲۵	نوامبر۹ – نوامبر ۲۸	Pānquetzaliztli		برافراشتن پرچم‌ها
۱۶	دسامبر ۲۶ – ژانویه۱۴	نوامبر۲۹ – دسامبر ۱۸	[[Atemoztli		نزول آب
۱۷	ژانویه۱۵ – فوریه۳	دسامبر ۱۹ – ژانویه۷	Tititl		کشش برای رشد
۱۸	فوریه۴ – فوریه۲۳	ژانویه۸ – ژانویه۲۷	Izcalli		تشویق مردمان و زمین
۱۸u	فوریه۲۴ – فوریه۲۸	ژانویه۲۸ – فوریه۱	nēmontēmi (دوره ۵ روزه)		روزهای تهی

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Aztec calendar». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۸.

• The Aztec Calendar - Ancient History Encyclopedia
• Detailed description of the temalacatl from Mexico's Museo Nacional de Antropología
• Aztec Calendar and Percussion Instrument
• Daily Aztec Calendar

• تقویم روزانه آزتک‌ها
• درباره گاهشماری مایاها