پادشاه و کنیزک

داستان منظوم

پادشاه و کنیزک
قالب	مثنوی
از کتاب	مثنوی معنوی
پدیدآورنده	مولوی

داستان شاه و کنیزک اولین داستان کتاب مثنوی معنوی و نخستین سخن مولوی در آن کتاب است که پس از ماجرای نمادین و تمثیلیِ نی‌نامه آمده‌است. این داستان یکی از جدی‌ترین داستان‌های کتاب مثنوی و یک قصهٔ پررمزوراز و در ادامهٔ ماجرای «نی‌نامه» است، که تمام آنچه مولانا بیان آن را در نظر داشته، در نی‌نامه بیان کرده‌است، در این داستان نیز اکثر اصول و عقاید مربوط به جهان‌بینی، تجارب روحانی و حیاتی و ماجرای روح آدمی در جسم را در قالب داستان و تمثیل بیان کرده‌است.

شخصیت‌های داستان

این داستان پنج شخصیت اصلی دارد که تمام آن شخصیت‌ها بجز پادشاه طبق منشِ اصلی خود رفتار می‌کنند.

پادشاه: منش پادشاه با آنچه عموم مردم از یک پادشاه انتظار دارند متفاوت است. شخصیت پادشاه در این داستان، دین و معرفتی بی‌آلایش دارد که او را بدون واسطه به عنایات الهی متصل می‌کند.

سایر شخصیت‌ها: کنیزک، زرگر، حکیم الهی و طبیبان مدعی، سایر شخصیت‌های این داستان هستند. طبیبان همه مانند هم و همگی در حکم یک شخصیت هستند.

خلاصه داستان

پادشاهی عاشق کنیزی می‌شود و کنیزک بیمار می‌گردد و همهٔ طبیبان از درمان او عاجز می‌مانند. مداوای طبیبان باعث درد و رنج بیشترِ بیمار می‌شود، تا شاه به‌ناچار روی به درگاه الهی می‌آورَد و از اینکه به طبیبان مدعی متوسل شده عذرخواهی‌ها می‌کند و اشک‌ها می‌ریزد، تا اینکه حکیم الهی جان بیمارِ کنیز را درمان می‌کند.

روایت داستان

روایت این داستانِ ماجرایی تاحدودی واقعی است که امکان‌پذیرش آن دور از ذهن به‌نظر نمی‌رسد. داستان دارای لحنی جدی و قاطع است. در داستان نوعی جدال وجود دارد که در دو نقطه به اوج می‌رسد؛ یکی در بیمار شدن ناگهانیِ کنیزک و دیگری در قتل زرگر به‌دست حکیم الهی. قتل زرگر خشم خواننده را برمی‌انگیزد و در برخورداری شاه و حکیم از اشارات الهی تردید ایجاد می‌کند، ولی با توضیحات و توجیهات مولانا در داستان، شبهه و تردید برطرف می‌شود.

داستان دارای دو مرحله است و بخش نخست آن در فضایی عاشقانه سخن از عشق و ایثار می‌گوید؛ ولی بخش دوم داستان در فضایی عارفانه می‌گذرد و دادِ سخن در مورد عرفان و اشراق و برکات دریافت اشارت‌های غیبی داده می‌شود. داستان روایتی دوسطحی است و دارای سطح ظاهری و سطح رمزی است.