روز: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
MerlIwBot (بحث | مشارکت‌ها)
جز ربات: افزودن su:Poé
خط ۱۷۹: خط ۱۷۹:
[[sq:Dita]]
[[sq:Dita]]
[[sr:Дан]]
[[sr:Дан]]
[[su:Poé]]
[[sv:Dygn]]
[[sv:Dygn]]
[[sw:Siku]]
[[sw:Siku]]

نسخهٔ ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۰:۰۰

برای کاربرد دیگر روز روشن را نگاه کنید.
نمایش اینکه چقدر (به ساعت) زمین روشن است نسبت به عرض جغرافیایی و محل در زمین

روز یا شبانه‌روز، عبارت از یکدوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی بمعنی دوره تناوب نسبت به خورشید است که با تعدیل آن بعنوان یکدوره ۲۴ ساعته واحدی از زمان و گاه‌شماری است. و کاربرد دیگر آن روز نجومی است که این تناوب با مبدأ یک نقطه ثابت کیهانی (ستاره) است. برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌اشان شبانه‌روز درنظر گرفته می‌شود.

همچنین واژهٔ روز می‌تواند به قسمتی از روز که شب نیست اشاره داشته باشد، که در اصل روز روشن خوانده می‌شود. همچنین روز می‌تواند به یک روز از هفته یا یک روز از تقویم اشاره داشته باشد.

پیرامون واژه

آنچه در زبان فرانسه امروزه به معنای «روز» به کار می‌رود در واقع ریختی از زبان فارسی است و برگرفته از واژه «روز» فارسی است. این واژه ژور(jour) همان واژه فارسی «روز» است که به مرور زمان حالت اصلی خود را از دست داده‌است. در خود زبان فرانسه علاوه بر کاربرد این واژه پسوند «دی» (di) نیز به معنای «روز» است که در کلمات lundi, mardi, mercredi, jeudi, vendredi, samedi دیده می‌شود که البیته همان معادل day در زبان انگلیسی است. گفتنی است بخش دوم واژه فْرَدا (دا) همانست که امروز در زبان انگلیسی day خوانده میشود. این واژه در زبان پهلوی(پارسی میانه) فْرَتاک بوده است که این گونه (تاگ) نیز در آلمان به جای روز است. یکای زمان است که برابر با ۲۴ ساعت است. بیشتر در گفتگوی رایج به شبانه‌روز، روز گفته می‌شود. مثلاً می‌گویند از فلان تاریخ ده روز گذشت، که منظور ده شبانه‌روز است. شبانه‌روز از یکاهای سیستم SI نیست، اما کاربرد آن همراه با یکاهای SI مجاز است.

تعاریف

شبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر: شبانه‌روز یکدوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی بمعنی دوره تناوب نسبت به خورشید است که این دوره تناوب بعلت نوسان سرعت سالانه و دورانی خورشید در روزهای متفاوت و میل سالانه خورشید نسبت به زمین، هربار متغیر بوده شبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر نامیده می‌شود.

شبانه‌روز متغیر یا حقیقی که نشانگر موقعیت واقعی خورشید در دایرةالبروج نسبت به مکان خاص است کاربرد دینی جهت تعیین اوقات شرعی دارد. مثلا لحظه اذان ظهر با توجه به زمان واقعی خورشید هنگام زوال است که درست در نیم‌روز واقعی می‌باشد. درحالیکه با تعدیل آن دیگر ساعت رسمی اذان ظهر همیشه ثابت نیست و یا ۱۲ نیمروز را نشان نمی‌دهد. قدیم در کشورهای اسلامی در مواردی ساعت‌ها (بخصوص ساعات جیبی) براساس شبانه‌روز حقیقی یا زمان واقعی بوده و با آن اوقات شرعی را محاسبه می کردند. و مبدا آنرا یکی از اوقات ظهر یا غروب قرار می دادند. مثلا اذان ظهر همواره ساعت ۱۲ محلی بوده است. و بعلت متغیر بودن شبانه‌روز هر روز یا چند روز یکبار ساعت را همزمان با زوال خورشید تنظیم می‌کرده‌اند. و به آن ساعت ظهرتیم می‌گفتند. و دیگر اوقات شرعی را نیز درنظر می‌گرفتند در این مورد طلوع و غروب را براحتی درنظر می‌گرفتند. در مواردی ساعت صفر را بر اساس لحظه غروب خورشید از افق تنظیم می‌کردند. و به آن ساعت غروب‌تیم می‌گفتند و غروب هر یک یا چند روز آنرا مجددا تنظیم می‌کردند. در مورد اخیر لحظه اذان مغرب و میانگین زمان غروب تا اذان صبح نیمه شب شرعی را راحت‌تر محاسبه و به‌خاطر می‌سپردند.

شبانه‌روز خورشیدی متوسط: با میانگین‌گیری و تعدیل شبانه ‌روز متغیر بعنوان یکدوره ۲۴ ساعته واحدی از زمان و گاه‌شماری، شبانه‌روز خورشیدی متوسط نامیده می‌شود. طی یک سال حداکثر تفاضل شبانه روز متغیر با متوسط آن، ۱۶ دقیقه و ۲۴ ثانیه است. شبانه‌روز متوسط خورشیدی را که از نیم‌شب (متوسط) آغاز می‌شود را شبانه‌روز عرفی می‌نامند. [۱]

روز یا شبانه‌روز متوسط، یکایی از زمان است که برابر ۲۴ ساعت می‌باشد که هر ساعت به ۶۰ دقیقه و هر دقیقه به ۶۰ ثانیه تقسیم می‌شود. هرچند که روز یک یکای متریک نیست، اما برای استفاده با سامانه متریک پذیرفته شده‌است. یکای متریک زمان، ثانیه است. شبانه‌روز در سیستم SI برابر است با ۸۶۴۰۰ ثانیه.

شبانه‌روز نجومی: کاربرد و تعریف دیگر آن شبانه‌روز نجومی است که مبدأ این تناوب با توجه به یک نقطه ثابت کیهانی (ستاره) است. بعبارتی در ستاره‌شناسی روز نجومی است برابر است با یک‌بار گردش زمین به‌دور خود نسبت به ستارگان ثابت است که طول آن ۲۳الگو:ممیز۹۳۴ ساعت است.

برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌اشان، شبانه‌روز به همه معانی فوق بخصوص بمعنی نجومی آن کاربرد دارد.

نام ترتیبی روزها

  • پس‌پسان‌پریروز
  • پسان‌پریروز
  • پس‌پریروز یا پیش‌پریروز (در برخی لهجه‌های فارسی)
  • پریروز
  • دیروز
  • امروز
  • فردا
  • پس‌فردا
  • پسان‌فردایا پس‌ترسبا (در برخی لهجه‌های فارسی افغانستان)
  • پس‌پسان‌فردا

نام ترتیبی شب‌ها

منابع

  1. گاه‌شماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، ص ۲۸.
  • Day، مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، برداشت شده در ۲ سپتامبر ۲۰۱۰.

Dictionnaire étymologique des mots français venant de l'arabe du turc et du persan, Georges A. Bertrand, L'Harmattan, Paris ۲۰۰۷.