ابوتراب

ابوتراب یکی از کنیه‌های علی بن ابیطالب است. منابع درباره این کنیه و اینکه از سوی پبامبر اسلام قبل از ازدواج با قاطمه زهرا به او اعطا شده‌است اتفاق نظر دارند اما درباره چگونگی آن اختلاف نظر وجود دارد. همچنین در دوارن بنی امیه از این عنوان برای توهین به وی استفاده می‌شده‌است.

غزوه ذوالعشیره

برخی منابع با استناد به روایتی از عمار یاسر علت انتصاب این کنیه به علی بن ابیطالب را اینگونه یاد کرده‌اند که علی در نخلستان بنی مدلج به خواب رفته بود پیامبر در حالیکه به او می‌گفت:«ای ابوتراب برخیز» او را بیدار کرد و چگونگی شهادتش را برای او پیش بینی کرد.

مسجد مدینه

به نقل از تاریخ طبری هنگامیه از یکی از صحابه پیامبر (سهل بن سعد) خواسته شد تا به علی ناسزا گفته و از جمله از عنوان ابوتراب استفاده کند وی گفت که این عنوان را پیامبر اسلام به علی داد. هنگامیکه دیگر علی در سایه مسجد خفته بود پیامبر به خانه رفت و از فاطمه زهرا پرسید: «پسر عمت کجاست؟» و او در پاسخ گفت که: «در مسجد خفته‌است» پیامبر بدانجا رفت و دید که ردا از پشت وی افتاده‌است و خاک آلوده شده‌است. پیامبر خاک‌ها را پاک می‌کرد در حالیکه می‌گفت:«ای ابوتراب برخیز»

ابوتراب در منابع شیعه

منابع شیعه روایت های نقل شده در برخی منابع اهل سنت که مدعی اختلاف میان علی بن ابیطالب و فاطمه بودند را جعل شده در دوران بنی امیه و معاویه دانسته و منابع آنرا نیز مخدوش می دانند. به عقیده شیعه با توجه به بغض بنی امیه نسبت به علی بن ابیطالب و همچنین عصبانیت ختر پیامبر اسلام از برخی صحابه که منجر به دفن مخفیانه وی گردید ، این روایات جعل گردید تا ضمن تضعیف جایگاه علی بن ابیطالب در نزد مسلمانان منتهی گردد.

شیخ صدوق به نقل از ابوالعباس احمد بن یحیی سلسه وار از عبدالله بن عباس نقل کرده که از او پرسیدچرا پیامبر علی بن ابیطالب را به این لقب مفتخر کرد؟ عبدالله بن عباس گفت:

چون علی صاحب زمین و حجت خدا بر اهلش می‌باشد و به وایطه او زمین باقی می‌ماند و بخاطر وی زمین آرام می‌گیرد واز پیامبر شنیدم که فرمود:روزی که قیامت بر پا شود و کافر ببینید که چقدر اجر و ثواب و کرامت برای شیعیان علی آماده کرده‌است گوید که ایکاش من خاک بودم[از شیعیان علی بودم] و همین قسمت کلام خداوند متعال است که فرماید:«و یقول الکافر یا لیتنی کنت ترابا»

ابوتراب در فرهنگ فتیان و صوفیان

فتیان و جوانمردان و پاره‌ای از صوفیان که علی را مظهر فتوت و جوانمردی می‌دانستند این کنیه را اشاره به خصوصیت جوانمردی و خاکساری او می‌دانستند. علی همدلی فراوانی با غیر اعراب نشان می‌داد که نمونه آن مجازات عبیدالله بن عمر بجهت قتل هرمزان به اتهام واهی دست داشتن او در قتل عمر (خلیفه دوم) بود.وی میان عرب و غیر عرب تفاوتی نمی‌گذاشت همانگونه که اول بار پیامبر اسلام از عون جوانمرد برای علی بن ابیطالب استفاده کرد و گفت:«جوانمرد نیست مگر علی».

توهین به علی

توهین به علی در دوران بنی امیه از سوی دستگاه حکومتی ترویج می‌گردید. آنگونه که از منابع اولیه همچون تاریخ طبری بدست میاید استفاده از این عنوان برای توهین به علی صورت می‌گرفت.
از جمله محمد بن عبید بن محاربی نقل کرده‌است که به سهل بن سعد (از صحابه پیامبر اسلام) گفتند که: «حاکم مدینه کسی را فرستاد تا تو را مجاب کند که علی را ناسزا گویی»
وی پرسید: «مثلا چه گویم؟»
گفت: «مثلا بگویی که او ابوتراب است».
سهل بن سعد در پاسخ گفت که «بخدا این نام را پیغمبر خدا به او داد». وی در ادامه چگونگی انتساب را نقل کرد که در قسمت بالا ذکرد شد.

در دوران بنی امیه همچنین روایتی دیگری نیز در انتساب توهین آمیز این لقب به وی جعل گردید.

در منابع غربی

با وجود آنکه کنیه ابوتراب بنا به روایتات متعدد پیش از ازدواج وی با فاطمه و در مدح او از سوی پیامبر اسلام استفاده شده‌است، منابع غربی از جمله ورنا کلم نویسنده مقاله «فاطمه» در دانشنامه اسلام، بدون توجه به روایت‌های متعدد نقل شده از عمار یاسر و سهل بن سعد و سایرین پیرامون چگونگی انتساب کنیه ابوتراب، روایاتی را که انتساب لقب را بدلیل اختلاف میان علی و فاطمه بوده مورد توجه قرار داده‌است و در قسمت‌های مختلف مقاله به وجود اختلاف میان آندو معتقد بوده‌است.

پانویس

_X