جزماندیشی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز ربات: تصحیح جایگذاری کاما، شمارگان هزارگان |
||
خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامهٔ دهخدا. |
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامهٔ دهخدا. |
||
* طلوعی، محمود، فرهنگ جامع سیاسی. |
* طلوعی، محمود، فرهنگ جامع سیاسی. |
||
* بهرنگ، ش. م. |
* بهرنگ، ش. م.، دایرهالمعارف روشنگری. |
||
[[رده:عقاید مذهبی]] |
[[رده:عقاید مذهبی]] |
نسخهٔ ۲۳ دسامبر ۲۰۱۱، ساعت ۰۳:۵۹
دُگماتیسم، خشکاندیشی یا جزمگرایی عبارت است از روش اندیشهگری غیرانتقادی، غیرتاریخی و متافیزیکی، که بر بنیاد دگمهای روایت شده، یعنی نظرات، برهانها و باورها استوار است، دگمها را بمثابه حقایق همیشه همان و همه جا درست، میانگارد بی این که آنها را در سامههای تاریخیِ شناخته شده مورد آزمون و آزمایش قرار دهد، بی این که بر بنیاد دانشهای تازه و آموزههای عملی نوین به بازبینی درونمایه حقیقت آنها و ارزش معرفتی آنها بپردازد.[۱]
تعریف
دگماتیسم - از دید فلسفی - بیانگر اندیشهٔ غیردیالکتیکی، متافیزیکی است، که بر معارف حاصله - بدون کوچکترین انتقاد - باور میآورد، آنها را بطور کلیشهای در شرایط جدید پیاده میکند، بدون این که خود به تحلیل آنها بپردازد، بدون اینکه به تعمیم تئوریکی آنها اقدام کند و بدین طریق به پیشرفت معرفتی راستین یاری رساند.[۱] دگماتیسم، مشخصه خاص هر مذهب و هر نگرش مذهبی است.[۱]
دگماتیسم به معنای مکتب جزمی است و از واژهٔ یونانی δόγμα (تلفظ: dogma) به معنای نظر قطعی و حتمی[نیازمند منبع] گرفته شدهاست. البته سخن جزمی و قطعی چند نوع است. این اصطلاح را غالباً فقط در یک مورد آن به کارمی برند.
- گاهی گوینده سخن خویش را با برهان عقلی و دلیل منطقی همراه میسازد و آن را به صورت قطعی و جزمی بیان میکند، مثل اثبات بسیاری از قضایای هندسی و مسایل ریاضی و موضوعات منطقی و فلسفی.
- گاهی سخن مبتنی است بر واقعیات و عینیاتی که در طبیعت از راه مشاهده و حسن و تجربه ثابت شدهاست، مثل غالب فرآوردههای علوم تجربی، اعم از زیستشناسی، فیزیک و شیمی. به همین دلیل به صورت یک قانون قطعی و حتمی بیان میگردد.
- گاهی برخی مطالب و سخنان به امور فطری و بدیهیات اوّلی و معلومات حضوری استوار است، به گونهای که با اندک تأملی صحت و درستی مطالب بیان شده و مورد تأیید و تصدیق قرار میگیرد، بدون این که نیاز به دلیل و برهان باشد.
در همهٔ موارد سهگانهٔ بالا، سخن به شیوهٔ قطعی و جزمی بیان میشود، ولی هیچ یک از آنها از مصادیق دگم نیست، بلکه سخنان پوچی که فاقد برهان عقلی و واقعیات باشد، ولی با اصرار به عنوان امر قطعی و حتمی بیان گردد، منسوب به دگم میباشد.[۲]
از سوی دیگر به نوشتهٔ لغتنامهٔ دهخدا: «دگماتیسم به معنای فلسفه مبتنی بر یقین، و آن مجموعه افکار کسانی است که معتقد به حل مسائل مابعدالطبیعه با روش علمی هستند.»[۳]
پانویس
منابع
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامهٔ دهخدا.
- طلوعی، محمود، فرهنگ جامع سیاسی.
- بهرنگ، ش. م.، دایرهالمعارف روشنگری.