فهیمه اکبر

فهیمه اکبر با نام پیشین فهیمه یمین اسفندیاری (۱۲۹۶ – ۱۳۸۸) خواننده و نویسنده و گیلان‌شناس بود.

فهیمه اکبر اصالتاً مازندرانی بود و در آذرماه سال ۱۲۹۶ در تهران به دنیا آمد. پدرش، یمین‌الممالک، سرکنسول ایران در باکو بود و فهیمه دوران کودکیش را تا دوازده سالگی در آنجا گذراند و استعداد موسیقی‌اش را معلم او در باکو کشف کرد. او در پنج سالی که در شوروی بود، موسیقی را آغاز کرد. پس از بازگشت به ایران، مدتی شاگرد مرتضی خان محجوبی بود. فهیمه نوجوان پس از آمدن به ایران همچنین در مدرسه فرانسوی تحصیل را ادامه می‌داد.

در سال ۱۳۱۷ شمسی پس از ازدواج با محسن اکبر، به گیلان کوچید و طی بیست سال کوشش به پژوهش در آواها و آداب محلی گیلان پرداخت و تحقیقاتش منجر به آفرینش کتاب طباخی گیلان، شامل دستور پخت انواع غذاهای محلی گیلان، شد. این کتاب که ۱۳۳۸ منتشر شد، نخستین کتابی است که در آن به آشپزی بومی گیلان پرداخته شده‌است. خانواده اکبر سه فرزند به نام‌های گیلان، گلی و فتح‌الله داشتند و گویا ترانهٔ گیلان جان اثر جهانگیر سرتیپ‌پور، برای گیلان خانم، دختر بزرگتر فهیمه اکبر، سروده شده بود و اکنون یکی از معروف‌ترین ترانه‌های گیلکی محسوب می‌شود. در دههٔ نود میلادی آلبومی از ترانه‌های گیلکی فهیمه در ایالات متحده منتشر شد، که دارای ۱۶ آهنگ بود. چند ترانه از این شانزده ترک شامل گیلان جان، گل پامچال، والس نوروزی، مصرلۊ، ماه نو، جۊمه بازار، بَمؤم باز، أی بۊخؤفته دیل، آن شب بهار، آفتابخیزان، شَب بُو، بیابان بُو، زمستان بُو، نۊشۊ نۊشۊ و… بودند.

فهیمه اکبر در بسیاری از انجمن‌ها و سازمان‌های خیریه و مجامع زنان عضویت داشت و مسئول کمیسیون هنری جمعیت راه نو بود. در کتاب بیمارستان‌های رشت آمده که در تاریخ ۲ تیرماه ۱۳۲۰، او به عنوان عضو و بازرس منصوب از سوی اولین هیئت مدیرهٔ بنگاه حمایت مادران و نوزادان رشت (زایشگاه) به عضویت این بنگاه درآمده. همچنین در جلد دوم کتاب پیشگامان فرهنگ گیلان، نوشتهٔ ابراهیم مروجی، عکسی از خانم اکبر وجود دارد که همراه همسر خود، در میان کاروان استقبال‌کنندگان محمود نامجوی در شهر لنگرود دیده می‌شود. او در سال ۱۳۳۵ نخستین غرفهٔ گیلان را در جشنواره‌های فرهنگی و هنری تهران افتتاح کرد. فهیمه اکبر به زبان‌های روسی، آلمانی، انگلیسی و فرانسوی نیز صحبت می‌کرد و به این زبان‌ها ترانه‌هایی خواند. در سال‌های پایانی دههٔ ۱۳۳۰ مجموعه‌ای از ترانه‌های جهانگیرخان سرتیپ‌پور در مجموعه‌ای با نام «اوخان» گردآوری و منتشر کرد و خود نیز شخصاً تعدادی از ترانه‌های آن را مانند نُشو نُشو، جمعه‌بازار، گیلان‌جان، آفتاب خیزان، بخفته دل، دریاکناران و … اجرا کرد. فهیمه اکبر در مقدمهٔ این کتاب نوشته بود: «سه سال پیش بر حسب پیشنهاد اینجانب به جمعی، تصمیم گرفته شد از طرز زندگی و هنرها و صنایع مردم هر استان به تدریج نمایشگاهی در تهران تشکیل شود تا بدین وسیله، آنهایی که استطاعت یا فرصت شان اجازهٔ مسافرت‌های طولانی را نمی‌دهد، در مرکز تا حدی از این آشنائی برخوردار گردند. اهل علم، فرصت مطالعهٔ بیشتری داشته باشند، هنرمندان دسترنج‌ها و ذوق‌های خود را به چشم‌ها و گوش‌های مشتاق برسانند و خود تشویق گردند. این پیشنهاد با استقبال شایان مورد تصویب قرار گرفت.»

فهیمه اکبر در شهریور سال ۱۳۸۸ در ۹۲ سالگی در آمریکا پس از یک دوره بیماری درگذشت. بعدها خوانندگانی همچون عاشورپور، محمد نوری، پوران، منیر وکیلی، فریدون فرخزاد، پری زنگنه و مینو جوان، شماری از آثار فهیمه اکبر را بازخوانی کردند.

پیوند به بیرون

• «فهیمه اکبر» در ورگ.