تاج‌الملوک آیرملو

«تاج‌الملوک» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، تاج‌الملوک (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تاج‌الملوک آیرملو
ملکهٔ ایران
تاج الملوک آیرملو ملکه ایران، همسر رضا شاه مادر محمدرضا پهلوی شاه سابق ایران
زاده	۲۷ اسفند ۱۲۷۴ باکو، امپراطوری روسیه (جمهوری آذربایجان کنونی)
درگذشته	۱۹ اسفند ۱۳۶۰ (۸۶ سال) آکاپولکو، گوئررو، مکزیک
آرامگاه	نیویورک
همسران	رضاشاه غلامحسین صاحب دیوانی
فرزند(ان)	محمدرضا پهلوی، علیرضا اشرف، شمس
نام کامل نیم‌تاج آیرملو
پدر	میرپنج تیمورخان آیرملو

نیم‌تاج آیرُملو (۲۷ اسفند ۱۲۷۴ در باکو - ۱۹ اسفند ۱۳۶۰ در آکاپولکو مکزیک) معروف به «تاج‌الملوک» یا «ملکه مادر»، ملکهٔ ایران در دوران سلطنت رضاشاه و مادر محمدرضا پهلوی بود.

زندگی‌نامه

در روز ۱۷ دی ۱۳۱۴ تاج‌الملوک آیرُملو، همسر رضاشاه و دخترانشان شمس و اشرف بدون حجاب به دانشسرای تربیت معلم رفتند.

از راست: اشرف پهلوی، شهناز پهلوی، تاج‌الملوک، محمدرضا پهلوی و فرح دیبا در مراسم نامزدی محمدرضا و فرح پهلوی

نیم‌تاج خانم یا تاج‌الملوک دختر یاور (سرگرد) تیمورخان آیرملو و از سران قزاق بود. وی در سال ۱۲۹۵ خورشیدی به عقد رضاشاه پهلوی درآمد. تاج‌الملوک مادر محمدرضا و اشرف و علیرضا و شمس پهلوی است. وی پس از پادشاهی محمدرضاشاه پهلوی، «ملکه مادر» لقب گرفت.

ازدواج اول با رضا شاه

او زمانی که هنوز رضا شاه افسر آتریاد قزاق بود، با وی ازدواج کرد. رضا شاه برای تشکیل خانواده خود در محله سنگلج خانه‌ای اجاره نمود و ظرف مدت ۵ سال، صاحب چهار فرزند (دو دختر و دو پسر) شد. این چهار فرزند شمس پهلوی، محمدرضا (محمدرضا پهلوی)، اشرف پهلوی و علیرضا پهلوی نام دارند. تاج‌الملوک پس از به سلطنت رسیدن رضا شاه، به علت اینکه مادر ولیعهد محسوب می‌شد از اعتبار و نفوذ ویژه‌ای برخوردار شد که آن را در دوران سلطنت پسرش نیز حفظ کرد.

ازدواج دوم غلامحسین صاحب دیوانی

یک سال پس از مرگ رضا شاه تاج‌الملوک آیرملو در سن ۵۰سالگی با فرزند یکی از مالکان بزرگ فارس یعنی غلامحسین صاحب دیوانی از خاندان قوام شیرازی ازدواج کرد. غلامحسین صاحب دیوانی که از نظر سنی از تاج الملوک کوچکتر بود بعد از چند سال از او جدا شد.

فرزندان ملکه تاج الملوک

تاج الملوک از رضاشاه که همسر اولش بود صاحب چهارفرزند شد اما از غلامحسین صاحب دیوانی که همسر دومش بود صاحب فرزندی نشد. شمس،محمدرضا،اشرف و علیرضا فرزندان او بودند.علیرضا پهلوی کوچکترین فرزند او بود که در سال ۱۳۳۳ در یک سانحه هوایی درگذشت و سالها پس از آن نیز محمدرضا پهلوی پسر بزرگ او در مصر درگذشت.مرگ دوپسرش در زمان حیات او اتفاق افتاد.پس از مرگ او شمس پهلوی بزرگترین فرزند او نیز پس از ۱۴سال در سال ۱۳۷۴ فوت کرد .آخرین فرزند در قیدحیات او اشرف بود که در سال ۱۳۹۴ در منطقه شاهزاده نشین موناکو درگذشت.

دوران پادشاهی خاندان پهلوی

تاج‌الملوک در دوران پادشاهی رضاشاه یک بانوی درباری و ملکه بود و اجازه دخالت در مسائل سیاسی را نداشت و تنها در امور مالی فعالیت می‌کرد. وی در سال ۱۳۱۲ برای دیدار ولیعهد جوان محمدرضا، سفرهایی به آلمان، سوئیس و فرانسه داشت.

به دستور محمدرضا پهلوی، کاخی در منطقه مازوپشته زوات در جنوب غرب شهر چالوس برای سکونت و استراحت وی تحت مدیریت اسدالله علم ساخته شد. مادر محمدرضاشاه حدود یک ماه در سال به ویژه زمانی که پسرش در کاخ رامسر به سر می‌برد در این کاخ زندگی می‌کرد. این کاخ به کاخ مادر مشهور است.

بیمارستان قلب ملکه پهلوی(بیمارستان قلب شهید رجائی (تهران)) به همت ملکه تاج الملوک(ملکه پهلوی) بنیان یافت و از بهترین و مجهزترین بیمارستانهای تخصصی در جهان به شمار می رفت؛این موسسه که همه پزشکان آن ایرانی بودند،علاوه بر خدمات درمانی،وظیفه مهمی در آموزش تخصصی بیماریهای قلب و عروق به عهده داشت.

تاج‌الملوک همچنین در روستای مردآباد کرج ویلایی ساخت و این روستا را شاه‌دشت (ماهدشت امروزی) نامید. این ویلا امروزه ساختمان شهرداری ماهدشت است. تاج‌الملوک آیرملو در زمان انقلاب ۱۳۵۷ به ویلای خود در آمریکا هجرت کرد و همراه فرزندش شمس در آن‌جا ساکن شد.

مرگ

او در آکاپولکو، مکزیک، در ۱۰ مارس ۱۹۸۲ (۱۹ اسفند ۱۳۶۰) پس از یک جنگ طولانی با سرطان خون هشت روز قبل از زادروز ۸۶ سالگی خود، در گذشت. جسد او به نیویورک منتقل شده و در آنجا به خاک سپرده شد.

دانستنی‌ها

به گفته اردشیر زاهدی، ملکه مادر دستپخت خوشمزه‌ای داشت و با وجود آن‌که ملکه ایران بود، برای همسر و فرزندانش خود آشپزی می‌کرد.

جعل مصاحبه و چاپ کتاب

کتابی با عنوان خاطرات ملکه پهلوی که به خاطرات تاج الملوک نیز معروف است توسط مؤسسه انتشارات به آفرین به چاپ رسیده که تاکنون چند بار تجدید چاپ نیز شده‌است. مصاحبه‌کنندگان این کتاب ملیحه خسروداد و تورج انصاری و محمدعلی باتمانقلیج بوده‌اند که مدعی مصاحبه با تاج‌الملوک آیرملو در آخرین روزهای حیاتش شده بودند.

خسرو معتضد، کتاب خاطرات ملکه پهلوی را مشکوک و مجعول می‌داند زیرا تاج الملوک در اواخر حیات خود بیماری آلزایمر داشته و قادر به سخن گفتن نبود و همچنین عنوان داشته که به نظر نمی‌رسد اصلاً چنین مصاحبه ای انجام شده باشد و ملکه پهلوی چنان مطالبی بیان کرده باشد.

عبدالله شهبازی نیز با جعلی خواندن این کتاب آن را در ادامه تولید کتاب‌هایی جعلی مانند دخترم فرح دانسته و با انتقاد از وزارت ارشاد به خاطر صدور مجوز می‌گوید «این فرد بعد از کتاب دخترم فرح، خاطراتی به نام تاج‌الملوک پهلوی (مادر محمدرضا شاه پهلوی) به بازار عرضه کرده و بعد هم خاطراتی به نام اردشیر زاهدی منتشر کرده‌است.»

یعقوب توکلی با انتقاد از شیوه بعضی نویسندگان در تجاری نویسی و جعل خاطرات شخصیت‌های تاریخی و تبدیل این جعلیات به سند تاریخی و اشاره به تجدید چاپ و فروش گسترده کتبی چون دخترم فرح و خاطرات ملکه پهلوی هر دو کتاب را صراحتاً جعلی دانسته و نویسنده کتب را نامعلوم می‌داند و تصریح کرده که هیچ سندی برای این که این کتاب‌ها توسط خانم فریده دیبا به عنوان مادر فرح یا تاج الملوک نوشته شده باشند در دست نیست، ایشان مطالبی را در این کتاب عنوان کرده که مثلاً افرادی چون ارتشبد فردوست یا ارتشبد طوفانیان به عنوان یک چهره امنیتی اطلاعاتی، بدان دسترسی داشته‌اند.

فرح پهلوی همچنین در مصاحبه‌ای گفته‌است: «باید به هموطنانم یادآوری کنم که ظاهراً کتاب‌های زیادی به اسم من، مادرم، ملکه مادر و برادران شاه، در جمهوری اسلامی چاپ می‌شود که همه ساختگی است. کتاب دخترم فرح که به اسم مادرم چاپ شده جعلی است و مادرم هرگز خاطراتی ننوشت. تازه در این کتاب نوشتند ترجمه انگلیسی، که مادرم هیچ‌گاه انگلیسی صحبت نمی‌کرد. اسم خانمی هم که به عنوان مترجم نوشته‌اند اصلاً چنین مترجمی و چنین ناشری در انگلیس وجود ندارد. من خواستم این مسئله را هم وطنانم بدانند.»

جستارهای وابسته

• ژنرال محمدحسین آیروم
• رضا شاه
• آیروملوها

منابع

• پاسخ به تاریخ تالیف محمدرضا پهلوی

آذربایجانی‌های مهاجرت‌کرده به ایران