زاهدان: تفاوت میان نسخه‌ها
| [نسخهٔ بررسی‌نشده] | [نسخهٔ بررسی‌نشده] |
وحید ایرانیم (بحث | مشارکتها) انجام شد برچسب‌ها: حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
|ره‌آورد= |
|ره‌آورد= |
||
|مذهب=[[اهل سنت]] و [[شیعه]] |
|مذهب=[[اهل سنت]] و [[شیعه]] |
||
|مساحت= ۷۸ کیلومتر مربع |
|||
|مساحت=۷۸ کیلومتر مربع fref name="City1">{{یادکرد وب|عنوان=موقعیت جغرافیایی زاهدان|ناشر=وبگاه شهرداری زاهدان|نشانی=http://portalzahedan.ir|تاریخ بازدید=۳۰ ژوئن ۲۰۱۰}}</ref> |
|||
|ارتفاع=۱۳۸۵ متر از سطح دریا <ref name="SB">{{یادکرد وب|عنوان=زاهدان|ناشر=پورتال استان سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|تاریخ بازدید=۳۰ ژوئن ۲۰۱۰|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100328064320/http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|archivedate=۲۸ مارس ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> |
|ارتفاع=۱۳۸۵ متر از سطح دریا <ref name="SB">{{یادکرد وب|عنوان=زاهدان|ناشر=پورتال استان سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|تاریخ بازدید=۳۰ ژوئن ۲۰۱۰|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100328064320/http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|archivedate=۲۸ مارس ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> |
||
|میانگین‌دما=بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ{{سخ}}سانتی‌گراد<ref name="Tebyan">{{یادکرد وب|عنوان=معرفی شهرستان زاهدان|ناشر=وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233|تاریخ بازدید=۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰}}</ref>{{سخ}}کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ{{سخ}}سانتی‌گراد<ref name="Tebyan"/> |
|میانگین‌دما=بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ{{سخ}}سانتی‌گراد<ref name="Tebyan">{{یادکرد وب|عنوان=معرفی شهرستان زاهدان|ناشر=وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233|تاریخ بازدید=۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰}}</ref>{{سخ}}کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ{{سخ}}سانتی‌گراد<ref name="Tebyan"/> |
||
نسخهٔ ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۹:۴۳
| زاهدان | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | سیستان و بلوچستان |
| شهرستان | زاهدان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | دزآپ،دزد آپ،دزداب،[۱] |
| مردم | |
| جمعیت | ۵۸۷٬۷۳۰ نفر (۱۳۹۵) |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۷۸ کیلومتر مربع |
| ارتفاع | ۱۳۸۵ متر از سطح دریا [۲] |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ سانتی‌گراد[۳] کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ سانتی‌گراد[۳] |
| میانگین بارش سالانه | ۷۲ میلی‌متر[۳] |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | عبدالقادر پربار |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۵۴[۲] |
| وبگاه | |
  زاهدان | |
زاهِدانْ یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است این شهر در منطقه سرحد قرار دارد . این شهر در منطقهٔ شمال استان قرار دارد.[۵] نام پیشین شهر «دزدآب» بوده که در زمان رضا شاه به «زاهدان» تغییر یافته‌است. زاهدان از سمت شمال به شهرستان زابل و، از سمت جنوب به شهرستان خاش، از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج منتهی می‌شود. آب و هوای زاهدان در بیشتر روزهای سال گرم و خشک است. شب‌های تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی زاهدان لوله‌کشی آب شیرین است و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل تأمین می‌گردد.[۶] زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونه‌ای که از یک‌سو راه‌آهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران می‌شود و از سوی دیگر راه‌آهن سراسری ایران به این شهر منتهی می‌شود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبهٔ ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.[۷]
زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق شهرکرمان و نیز در نزدیکی کشور پاکستان واقع شده‌است. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و همچنین دارای ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه بین‌المللی است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شده‌است. اختلاف زمان زاهدان با تهران ۳۶+ دقیقه و با گرینویچ ۲۴۶+ دقیقه‌است.
نام‌شناسی
دزآپ یا دزدآب، نام قدیم و اولین نام شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان در کشور ایران است.
قدمت _ وجه تسمیه
قدمت دزد آپ
دزآپ کلمه ای به زبان بلوچی است. واز دز+آپ تشکیل شده‌است. آپ بلوچی، معاد آب در فارسی است. دزآپ به معنی جوشش آب است. بعدها دزآپ به دزدآب و سپس با تصرف نیروهای رضاخان به فرماندهی امان‌الله جهانبانی زاهدان نام گرفت. هنری فیلد دزدآب قدیم را جزء بخش سرحد، و سرحد رایکی از ۴ قسمت اصلی بلوچستان ایران دانسته‌است. سرپرسی سایکس نیز بر این مدعا صحه گذاشته. است. امان‌الله جهانبانی در سال ۱۳۰۸ ش، یک سال بعد از لشکرکشی ارتش به دزدآب، فقط شهر سرحد را دزدآب ذکر می‌کند که حدود ۵۰۰۰ نفر جمعیت داشت. وی طوایف بلوچ را مهم‌ترین ساکنان منطقه با بیشترین درصد جمعیتی ذکر می‌کند
تاریخچه
پس از قتل ناصرالدین شاه قدرت قاجار در بلوچستان رو به ضعف نهاد اوضاع آشفتة سیاسی ایران سبب کاهش نفوذ حکومت مرکزی و افزایش قدرت رهبران طوایف بلوچ شد. یک جانشینی در دزدآب با مهاجرت گروهی از ایلات سیستانی آغاز و پایه‌ها و ساختارهای این شهر براساس سنن قبیله ای بنیان گذارده شد. از این رو با آن که برخی از نهادها چون گمرک، کارگزاری خارجه، و ساخلوی نظامی در شهر وجود داشت، اما قدرت اصلی در دست قبایل و ایلات منطقه، به ویژه بلوچ‌ها، بود. همین امر، رویاروی ایلات بلوچ به رهبری دوست محمدخان با نیروی نظامی دولتی را بین سال‌های ۱۳۰۴–۱۳۰۶ شد در این رویارویی جهانبانی، فرماندة لشکر شرق، دوست محمدخان را دستگیر کرد و به تهران فرستاد. دزدآب، با حذف قدرت سران و خوانین بلوچ و ورود نیروی دولتی، وارد مرحلة جدیدی از حیات اقتصادی و سیاسی شد. بخشیاز سپاه اعزامی در دزدآب ساکن شد و نیروهای محلی و قبایل، که تا این زمان کارکرد نظامی داشتند، از این رقابت حذف شد ند و به مناطق دیگر مهاجرت داده شد ند یا یک جانشین شدندبعد از ایجاد راه‌آهن گروهی از هند وها به هدف کار در بخش راه‌آهن وارد دزدآب شدند، اما با اتمام خط راه‌آهن و هم چنین پایان جنگ اول ازاهمیت سیاسی این خط کاسته شد. موقعیت دزدآب جهت (نزدیکی به هند، هم چنین به آب‌های آزاد دریای عمان، و درنتیجه تسهیل امور تجاری) افزایش اهمیت اقتصادی راه‌آهن دزدآب و شهر دزدآب را در پی داشت. این امر سبب مهاجرت گروهی دیگر ازسیک‌ها به دزدآب و اشتغال آنها در بخش تجارت شد که با حمایت دولت ایران وانگلیس در بخش‌های گمرک و عوارض راه هم راه بود. سیک‌ها اتباع هندی انگلیس قلمداد می‌شدند و این امر مزایایی داشت که البته کسب این مزایا سبب محرومیت اتباع ایرانی از آن می‌شد. این امر وضعیت سختی را بر اتباع ایرانی، به ویژه ساکنان محلی شهر، مترتب می‌کرد، چراکه در زاهدان به منزلة شهری تازه تأسیس، افزون بر مهاجران جدید، ساکنان بومی نیز در بخش‌هایی از شهر ساکن بودند. از جمله طایفة ریگی در جنوب غربی دزدآب مستقر بودند، طایفه ای مطیع که به گله داری و زراعت اشتغال داشتند و سنی مذهب و بلوچ زبان بودند. ورود مهاجران جدید و هم چنین اقدامات اصلاحی دولت مرکزی اوضاعی را بر آنها مترتب می‌کرد که شماری از ساکنان بومی به سبب ناتوانی در سازگاری با این اوضاع مجبور به مهاجرت می‌شدند. در واقع، ساکنان محلی، که تخصص شغلی نداشتند، در سرزمین خود به مشاغل کاذب چون قاچاق کالا وروی می‌آوردند یا همان گونه که ذکر شد چاره‌های جز مهاجرت نداشتند.
جمعیت‌شناسی
اعتماد السلطنه می‌گوید از دیرباز بیش تر جمعیت این منطقه از ایلات بلوچ تشکیل می‌شد قوم بلوچ بیشترین درصد جمعیتی ساکن ر زاهدان را تا پیش ازدورة پهلوی اول داشت، اما به تدریج به علت مهاجرت از شمار آنها کاسته شد؛ و درنتیجه ان شماری از ساکنان بومی این منطقه به دلایل اجتماعی و اقتصاد ی، مانند تنگناهای ناشی از سلسله مراتب اجتماعی و سنن حاکم بر ساکنان بومی، مهاجرت کنند.
اولین ساکنان دزدآب گروهی از بلوچ‌ها در اوایل دورة قاجار بودند که به تدریج سازمان ایلی خود را در این منطقه استوار کردند. تا چند دهة اخیر نظام اجتماعی غالب دربسیاری از نقاط ایران نظام قبیله ای و عشیره ای بود به‌طور ی که، حکومت‌ها بعد ازمشروطیت نیز بخشی از بدنة سیاسی خود را از سران ایلات و عشایر قرار می‌دادند. در دورة جدید (از دورة پهلوی به بعد)، هرچند به ظاهر با برچیده شدن حکومت‌های ملوک الطوایفی یا خان سالاری، به منظور ایجاد نظام حکومتی دولت ملت، همة پهن حکومت در دست دولت مرکزی قرار گرفت، اما ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی نظام‌های اجتماعی ایلیاتی و قبیله ای، که هنوز در این قبیل جوامع جاری است، سبب شد بسیاری از حرکات در این جوامع پیش‌بینی ناپذیر شود.
منابع دزدآب
- ↑ فیلد، هنری (1343). مرد م‌شناسی ایران ترجمة عبدالله فریار، تهران: کتاب خانة ابن سینا.
- ↑ سایکس، سرپرسی (1336). سفرنامه یا ده هزار میل در ایرا ن ترجمة حسین سعادت نوری، تهران: کتاب خانة ابن سینا.
- ↑ جهانبانی، اما نالله (1338). سرگذشت بلوچستان و مرزهای آ ن تهران: بی نا.
- ↑ جهانبانی، اما نالله (1338). سرگذشت بلوچستان و مرزهای آ ن تهران: بی نا
- ↑ مکی، حسین (1362). تاریخ بیست ساله ایرا ن جلدج 4 و 5، تهران: امیرکبیر
- ↑ اسناد کتاب خانة ملی و سازمان اسناد ایران (با نام اختصاری: ساکما 21-02404(-،
- ↑ ناصح، ذبیح‌الله (1345). بلوچستان، بی جا: ابن سینا.
- ↑ زرین کلک، بهناز (1382). اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1325-1330(تهران: سازمان اسناد
- ↑ اسناد مرکز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاری: ماواخ): SH1304-53-p5-21, 22، SH1304-53-p5-11
- ↑ اعتماد السلطنه، محمدحسن خان (1367). مرا ةالبلدا ن تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران :دانشگاه تهران.
- ↑ تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی مذهبی در مهاجرت بلو چها از زاهدان به آن سوی مرز (در دورة پهلوی اول) نام مجله :تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 60 - 41، سال ششم، شمارة دوم، پاییز و زمستان 1395
مردم‌شناسی
امروزه ترکیب عمده قومیتی این شهر را نیمی بلوچ و نیمی فارس تشکیل می‌دهد.[۸] اقوام این شهر بلوچ و سیستانی و همچنین یزدی‌ها، بیرجندی‌ها، کرمانی‌ها، مهاجرانی از آذربایجان و سیکهای هندی و افاغنه تشکیل می‌دهند.[۹]
اعتماد السلطنه می‌گوید از دیرباز بیش تر جمعیت این منطقه را بلوچ و سیستانی می‌دانست .[۱۰][۱۱]
در اوایل دوره قاجار اولین ساکنان دزآپ گروهی از بلوچ‌ها بودند که به تدریج سازمان ایلی خود را در این منطقه استوار کردند.
زبان بلوچهای زاهدان زبان بلوچی با گویش سرحدی بوده و همچنین زنان و مردان بلوچ پوشش مخصوص به خود که به لباس بلوچی مشهور است را بر تن دارند.
تاریخچه
پیش از جنگ جهانی اول
زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دزآب» بود؛ که ساکنان آن بلوچ بودند آنان آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند.[۱۲] پیش‌تر در منطقهٔ شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوه‌های این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق تجارت و کشاورزی به زندگی خود ادامه می‌دادند.[۲]
هنری فیلد دزآب قدیم را جزء بخش سرحد، که جز مناطق سیستان به حساب می آید می‌دانست .[۱۳] سرپرسی سایکس نیز بر این مدعا صحه گذاشته. است.[۱۴] امان‌الله جهانبانی فرمانده لشکر پهلوی (رضاخان) در سال ۱۳۰۸ ش، یک سال بعد از لشکرکشی ارتش به دزآب، در کتاب خاطرات خود، فقط شهر سرحد را دزآب ذکر می‌کند که حدود ۵۰۰۰ نفر جمعیت داشت. وی طوایف سرابندی را جز اولین ساکنان زاهدان می‌دانست .[۱۴]خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب تمام کنندهٔ </ref> بدون برچسب <ref> (). [۱۵]
پس از قتل ناصرالدین شاه قدرت قاجار در این منطقه رو به ضعف نهاد اوضاع آشفتهٔ سیاسی ایران سبب کاهش نفوذ حکومت مرکزی و افزایش قدرت رهبران طوایف بلوچ شد. از این رو با آن که برخی از نهادها چون گمرک، کارگزاری خارجه، و ساخلوی نظامی در شهر وجود داشت، اما قدرت اصلی در دست قبایل و ایلات منطقه، به ویژه بلوچ‌ها بود. همین امر، سبب رویارویی ایلات بلوچ به رهبری دوست محمدخان با نیروی نظامی دولتی را بین سال‌های ۱۳۰۴–۱۳۰۶ شد[۱۶][۱۷][۱۸] در این رویارویی جهانبانی فرماندهٔ لشکر شرق، دوست محمدخان را دستگیر کرد و به تهران فرستاد. دزآب، با حذف قدرت سران و خوانین بلوچ و ورود نیروی دولتی، وارد مرحلهٔ جدیدی از حیات اقتصادی و سیاسی شد. بخشی از سپاه اعزامی در دزآپ ساکن شد و نیروهای محلی و قبایل، که تا این زمان کارکرد نظامی داشتند، از این رقابت حذف شدند و به مناطق دیگر مهاجرت داده شدند یا یک جانشین شدن.[۱۹][۱۷][۱۸][۲۰]
پس از جنگ جهانی اول
به‌جهت نزدیکی دزآپ به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم‌وکاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزآپ فراهم آورد.[۱] گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک نیز برای تأسیس ادارهٔ گمرک وارد این روستا شدند.
شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزآپ و کارمندان که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیشتر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور هند بودند.[۱۲]
مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور رضا شاه، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرم‌سیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم ایران توسط معماران ایرانی تهیه شده‌است.[۲] راه‌اندازی راه‌آهن کویته-زاهدان از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.[۲۱]
بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکان‌هایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل مشهد و یزد و شماری از کارگران بلوچ از روستاهای اطراف نیز به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند.[۱۲] در این دوره بسیاری از بازرگانی منطقه در دست مهاجران ایرانی بود و در این زمینه با سیکهای هندی رقابت داشتند.[۱۲]
بعد از ایجاد راه‌آهن گروهی از هندوها به هدف کار در بخش راه‌آهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راه‌آهن و هم چنین پایان جنگ اول از اهمیت سیاسی این خط کاسته شد. موقعیت دزآپ جهت (نزدیکی به هند، هم چنین به آب‌های آزاد دریای عمان، و درنتیجه تسهیل امور تجاری) افزایش اهمیت اقتصادی راه‌آهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. این امر سبب مهاجرت گروهی دیگر از سیک‌ها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد که با حمایت دولت ایران و انگلیس در بخش‌های گمرک و عوارض راه هم راه بود. سیک‌ها اتباع هندی انگلیس قلمداد می‌شدند و این امر مزایایی داشت که البته کسب این مزایا سبب محرومیت اتباع ایرانی از آن می‌شد. این امر وضعیت سختی را بر اتباع ایرانی به ویژه ساکنان محلی شهر مترتب می‌کرد، چراکه در زاهدان به منزلهٔ شهری تازه تأسیس، افزون بر مهاجران جدید، ساکنان بومی نیز در بخش‌هایی از شهر ساکن بودند. ازجمله طایفهٔ ریگی در جنوب‌شرقی، طایفهٔ نارویی در غرب و طایفهٔ حسن‌زهی و گرگیج در شمال دزآپ مستقر بودند. این طوایف که به گله‌داری و زراعت اشتغال داشتند و سنی مذهب و بلوچ زبان بودند. ورود مهاجران جدید و هم چنین اقدامات دولت مرکزی، غصب زمین‌ها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب می‌کرد که شماری از ساکنان بومی به سبب این اوضاع مجبور به مهاجرت می‌شدند. .[۱۶][۲۲][۲۳]
حمله نظامیان انگلیسی
هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسی‌ها درآمد، در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به این منطقه حمله کرد. در این بین عده‌ای از سران بلوچ با حمله به کاروان انگلیسی‌ها مانع حضور انگلیس در سرحد شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهم‌ترین سرداران بلوچ که با انگلیسی‌ها جنگیدند سردار جمعه‌خان اسماعیل‌زهی [شه‌بخش]، سردار خلیل‌خان گمشادزهی و سردار جنیدخان یاراحمدزهی [شهنوازی] بودند. جنگ‌های این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد. در نبردی که بین نیروهای جمعه‌خان با انگلیس در شمال دزآپ (زاهدان کنونی) روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته شدند. در نبرد دره نالک نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی توسط یاراحمدزهی‌ها به قتل رسیدند. هری دایر به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچ‌ها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.[۲۴][۲۵]
محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شده‌بود. برق‌رسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ برق زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاق‌زاده» بود. وی همچنین با خریداری زمین های کشاورزی وسیعی در جنوب شهر و ثبت آن به‌نام خود با حمایت مقامات وقت، مقدمات احداث اولین باغ در زاهدان به‌نام کلاته رزاق‌زاده را فراهم آورد که در جادهٔ زاهدان به خاش قرار دارد.[۲۶]
شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسی‌ها از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که دارای آب لوله‌کشی شد. این لوله‌کشی البته در ایستگاه راه‌آهن شهر و برای خانه‌های کارکنان آن انجام شد. گسترش لوله‌کشی آب شهر توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.[۲۷]
در سال‌های ۱۳۲۷ و ۲۸ در زاهدان دو دبیرستان ساخته داشت به نام‌های پروین و ۱۵ بهمن. پس از آن نیز دبیرستان‌های تازه‌ای به نام‌های علم، امیرمعزی، شاه، شهناز، ایراندخت و ارم در شهر احداث شد. تنها بیمارستان شهر در این سال‌ها، بیمارستانی بود در پشت خیابان شهرداری که یک پزشک داشت. اهالی محل به خاطر سیاه‌پوست بودن این پزشک، این بیمارستان را به عنوان «بیمارستان دکتر سیاه» می‌شناختند.[۲۷] پس از آن، سازمان بهداری در ابتدای خیابان دکتر شریعتی، بیمارستانی به نام بیمارستان علم (بوعلی فعلی) احداث نمود.[۲۸]
جغرافیا
موقعیت جغرافیایی
زاهدان به‌عنوان مرکز استان سیستان و بلوچستان و در محدوده جنوب شرق کشور[۵] و در فاصلهٔ ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاکستان، خراسان، کرمان را به هم متصل می‌کند.[۱۲]
آب و هوا
آب و هوای زاهدان در بیشتر روزهای سال گرم و خشک می‌باشد. در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی با حرارت نسبی کم را تجربه می‌کند.[۲] معمولاً در این شهر برف نمی‌بارد. با این حال بیشترین میزان نزولات جوی در استان، مربوط به زاهدان و هم چنین شهرستان خاش می‌باشد که عمدتاً در فصل زمستان رخ می‌دهد. در ماه‌های دی و بهمن، آب و هوایی عمدتاً خنک و شب‌هایی سرد در این منطقه حاکم است.[نیازمند منبع]
آب‌ها
آب آشامیدنی مورد نیاز زاهدان در حال حاضر از طریق چاه نیمه‌های سیستان تأمین می‌شود[۶]
کوه‌ها
زاهدان به‌صورت گودالی بزرگ در میان کوه‌های مختلفی قرار گرفته‌است. از مهم‌ترین کوه‌های این شهر می‌توان کوه‌های اشتران (ارتفاع: ۳۰۱۲ متر)، انجیردان (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، جیکو، پیرخان (ارتفاع: ۲۲۲۱ متر) و ملک‌سیاه (به سیستانی ملک سیه کوه) را نام برد. نکته[۲۹]
کشاورزی
درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین می‌گردد. از جملهٔ محصولات کشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد. نکته[۱۲]
جمعیت
جمعیت زاهدان برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده که از این جهت، دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود. برپایهٔ همین آمار در سال ۱۳۹۵ از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۹۹٬۵۵۰ نفر مرد و ۲۸۸٬۱۸۰ نفر زن بوده‌اند. همچنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال بالغ بر ۱۴۶٬۷۱۷ خانوار بوده‌است.[نیازمند منبع]
خوراکی‌های محلی
- حلوای خرمایی چنگال
- حلوای شکری
- تاس آپی
- ترونچه (تنورچه)
- تباهگ
- بریانی
- شیلانچ (کشک سفید محلی)
- کورگ آپ (غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی)
- سبزوک
- شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر)
- ترشی لیمو
- ترشی انبه و مخلوط
- انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و..
- دوتینی بلوچی
- آبگوشت
- تجگی سیستانی
- کشک آردی (کشک زرد سیستانی )
- چلبک سیستانی
- تاسووی سیستانی
- کلوچه خرمایی سیستانی محلی[۳۰]
صنایع دستی
فهرست صنایع دستی زاهدان:
- سوزن‌دوزی بلوچی
- سکه و آینه دوزی
- قالی بافی[۳]
- حصیربافی
- دودنی بافی
- قالی بافی
- گلیم بافی
دانشگاه‌ها
زاهدان به دلیل مرکزیت استان، دارای ساختار خدماتی بوده و شهری دانشگاهی، فرهنگی و مذهبی محسوب می‌شود؛ چراکه حدود ۶۰٬۰۰۰ نفر دانشجو در، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور، مراکز علمی-کاربردی، موسسات غیرانتفاعی و دانشکده علوم قرآنی این شهر مشغول به تحصیل بوده و به همین جهت از سرانهٔ دانشجویی بالایی برخوردار است.[۲][۲۱]
دانشگاه سیستان و بلوچستان
.
این دانشگاه که در زاهدان به دانشگاه ملی معروف است زیباترین دانشگاه ایران می‌باشد. همچنین این دانشگاه از نظر وسعت دومین دانشگاه بزرگ ایران محسوب می‌شود. این دانشگاه ازنظر سطح علمی و امکانات یکی از دانشگاه‌های تراز اول ایران به‌شمار می‌آید.
دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
این دانشگاه فعالیت رسمی خود را اواخر دهه ۱۳۶۰ شروع کرد. این دانشگاه از نوامبر ۲۰۱۶ میلادی در رتبه‌بندی ESI دوازدهمین دانشگاه علوم پزشکی برتر ایران است.
- دانشگاه شهید مطهری پردیس زاهدان
- دانشگاه آزاد اسلامی
- دانشگاه پیام نور
- مؤسسهٔ غیرانتفاعی هاتف
- مؤسسهٔ غیرانتفاعی پرتو
استانداری
استانداران سیستان و بلوچستان پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، غلامرضا دانش‌نارویی از اسفند ۱۳۵۷ تا مرداد ۱۳۵۸، حبیب جریری از مرداد ۱۳۵۸ تا دی ۱۳۵۸، حمید بهرامی از دی ۱۳۵۸ تا تیر ۱۳۵۹، منوچهر محمدی از شهریور ۱۳۵۹ تا بهمن ۱۳۶۰، محمدتقی عاقبت‌رفعت از بهمن ۱۳۶۰ تا تیر ۱۳۶۲، سید احمد نصری از تیر ۱۳۶۴ تا آبان ۱۳۶۴، محمود اشجع از دی ۱۳۶۴ تا مهر ۱۳۶۸، محمود حجتی از مهر ۱۳۶۸ تا شهریور ۱۳۷۳، وجیه‌اله آقاتقی از شهریور ۱۳۷۳ تا دی ۱۳۷۳، علی‌بخش جهانبخش از دی ۱۳۷۳ تا مهر ۱۳۷۶، سید محمود حسینی از مهر ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۸۱، حسین امینی از تیر ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۴ و حبیب‌اله دهمرده از شهریور ۱۳۸۴ تا شهریور ۱۳۸۷ بوده‌است. بعد از آن و در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد حاتم ناروئی و پس از آن در دولت یازدهم علی اوسط هاشمی از جانب حسن روحانی از آبان ۱۳۹۲ تا آبان ۱۳۹۶ پس از او دانیال محبی بمدت یکسال و پس از آن تا کنون احمد علی موهبتی سکان دار استانداری استان سیستان و بلوچستان می‌باشد.[۳۱]
شهرداری
شهرداری زاهدان در سال ۱۳۲۵ خورشیدی باعنوان بلدیه تأسیس شد. شمار کارکنان این نهاد در ابتدای راه‌اندازی بالغ بر ۱۱ نفر بوده که وظیفهٔ پاکسازی شهر و آبرسانی به نقاط مختلف آن را برعهده داشته‌است.[۳۲]
پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، شهرداری زاهدان صاحب درجهٔ ۸ شهرداری، ۱۸۶ پست کارمندی و ۳۶۰ پست کارگری شد. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، این شهر به ۳ منطقه و ۹ ناحیهٔ شهرداری تقسیم گردید. زاهدان تاکنون ۴۰ شهردار مختلف را به خود دیده‌است.[۳۲]
صدا و سیما زاهدان
صدا
رادیو زاهدان در سال ۱۳۳۸ خورشیدی راه‌اندازی شد و از سال ۱۳۳۹ خورشیدی با فرستندهٔ کالینز شروع به فعالیت کرد. این فرستنده پرقدرت‌ترین فرستندهٔ شرق ایران بوده و برنامه‌های داخلی و خارجی مرکز را تحت پوشش خود قرار داده بود.[۳۳]
شبکهٔ استانی صدای مرکز سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی راه‌اندازی شد. این امر سبب افزایش میزان تولید و پخش برنامه‌های رادیویی در این مرکز گردید. امروزه صدای مرکز سیستان و بلوچستان با دارا بودن ۶ مرکز رادیویی و ۴ استودیوی پخش، یکی از مهم‌ترین مراکز صدا در ایران به‌شمار می‌رود.[۳۳]
سیما
پیش از راه‌اندازی شبکه استانی هامون، تلویزیون زاهدان هر هفته ۵ ساعت برنامهٔ تلویزیونی پخش می‌کرد. پس از افتتاح این مرکز در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، میزان برنامه‌های تولیدی آن به ۷ الی ۸ ساعت در روز افزایش یافت.[۳۳]
از مهم‌ترین فیلم‌های سینمایی تولید این مرکز در سال‌های اخیر می‌توان به «تب پنهان»، «چاه فرشته» و «دور از هیاهو»، از مهم‌ترین سریالها می‌توان به «شمبل و شاهی»، «پیرانی زمانگ»، «بازگشت به خانهٔ پدری»، «خاطرات خاموش»، «در مسیر کوچ» و «رودخانهٔ سرباز»، «ستاره‌های شرق»، «گل‌فشان‌ها» و «مستند کوه خواجه» و از مهم‌ترین برنامه‌های کودک می‌توان به «عروسک مهربانی و صحرا» و «قصه‌های شهر سوخته» اشاره کرد[۳۴]
مخابرات
تا سال ۱۳۲۷ خورشیدی در زاهدان تلفن وجود نداشت. در سیزدهم شهریور این سال به درخواست اهالی زاهدان، وزارت پست و تلگراف با راه‌اندازی شبکه تلفن در این شهر موافقت کرد. این موافقت در ۲۹ شهریور به تصویب هیئت وزیران رسید و مراحل اجرای آن آغاز شد.[۳۵]
مراکز فرهنگی، تاریخی و تفریحی
- کتابخانهٔ عمومی کامبوزیا
- کتابخانه عمومی آیت الله کفعمی
- مجتمع تفریحی براسان
- مجتمع تفریحی گراناز
- مجتمع تفریحی جهانگردی
- مجتمع تفریحی ایران بلوچ
- مجتمع تفریحی صاحب الزمان (عج)
- مجتمع تفریحی لادیز
- سینما اشراق
- سینما هلال
- کوهستان پارک
- پارک لاله
- پارک ملت
- پارک شادی
- پارک فرهنگیان
- پارک شهر
- موزهٔ شهدا
- موزهٔ منطقه‌ای جنوب شرق ایران
- موزه پست
- باغ خاتم
- باغ امام علی (ع)
- باغ خانواده
- خانه ابویی
- دادگستری سابق
- تلگراف سابق
بیمارستان‌ها
- بیمارستان بوعلی
- بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی الزهرا (س)
- بیمارستان حضرت علی‌اصغر
- بیمارستان پیامبراعظم
- بیمارستان امام علی
- بیمارستان تأمین اجتماعی
- بیمارستان خاتم‌الانبیا
- بیمارستان نبی اکرم
- کلینیک خصوصی شفا
- کلینیک خصوصی نبوت
- کلینیک خصوصی امام حسین (ع)
پیوند به بیرون
 |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به زاهدان در ویکیگفتاورد موجود است. |
- دانشکده فنی سما زاهدان
- گالری عکس از شهر زاهدان
- پرتال شهرداری زاهدان
- وبگاه زاهدان‌نیوز
- پورتال استان سیستان و بلوچستان
- دانشگاه سیستان و بلوچستان
- دانشگاه پیام نور سیستان و بلوچستان
- دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی زاهدان
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان
- وبگاه صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان
- سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی زاهدان
- اطلاعات کامل شهری اقتصادی اجتماعی و اقامتی شهر زاهدان در پرتال جامع شهرداری زاهدان
منابع
 |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ زاهدان موجود است. |
 |
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای زاهدان دارد. |
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «زاهدان». لغت‌نامهٔ دهخدا. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ «زاهدان». پورتال استان سیستان و بلوچستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ مارس ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰. خطای یادکرد: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نام «SB» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «معرفی شهرستان زاهدان». وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ تبیان
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «سیمای عمومی استان». استانداری سیستان و بلوچستان. ۲۰۱۵-۱۲-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۰۱.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «بازدید استاندار محترم از پروژه خط دوم انتقال آب زابل به زاهدان». www.sbdoe.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۹.
- ↑ کتاب تاریخ بلوچستان
- ↑ «تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای ژئوپولیتیکی قوم بلوچ ازدیدگاه نظریه‌ای» (PDF).
- ↑ «رابطه احساس محرومیت نسبی با هویت قومی (مطالعه موردی: جمعیت بلوچ شهر زاهدان)». پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
- ↑ اعتماد السلطنه، محمدحسن خان (1367). مرآة البلدان تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران :دانشگاه تهران.
- ↑ تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن سوی مرز (در دوره پهلوی اول) نام مجله :تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 60 - 41، سال ششم، شمارة دوم، پاییز و زمستان 1395
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ ۱۲٫۴ ۱۲٫۵ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامکتاب تاریخ سیستان جلد 2وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ فیلد، هنری (1343). مردم‌شناسی ایران ترجمة عبدالله فریار، تهران: کتاب خانة ابن سینا.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ سایکس، سرپرسی (1336). سفرنامه یا ده هزار میل در ایران، ترجمة حسین سعادت نوری، تهران: کتاب خانة ابن سینا.
- ↑ اعتماد السلطنه، محمدحسن خان (1367). مراةالبلدان تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران :دانشگاه تهران.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ اسناد مرکز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاری: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ناصح، ذبیح‌الله (1345). بلوچستان بی جا: ابن سینا.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ مکی، حسین (1362). تاریخ بیست ساله ایرا ن جلدج 4 و 5، تهران: امیرکبیر.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:0وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ جهانبانی، امان‌الله. عملیات قشون در بلوچستان تهران: چاپ خانة مجلس. انتشارات (بی تا) ۱۳۰۸
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامCity1وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ زرین کلک، بهناز (1382). اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1325-1330(تهران: سازمان اسناد.
- ↑ اسناد کتاب خانة ملی و سازمان اسناد ایران (با نام اختصاری: ساکما 21-02404(-،
- ↑ «حمله انگلیس به بلوچستان در سال 1877». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۶.
- ↑ مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی نویسنده: ریجنالد ادوارد هری دایر مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامReferenceAوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ زند مقدم. ص۱۵۶.
- ↑ همان.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامکتاب تاریخ سیستانوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ کتاب تاریخ سیستان جلد 3
- ↑ «معرفی استانداران اسبق». وبگاه استانداری سیستان و بلوچستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ «سیر تکوینی شهرداری». وبگاه شهرداری زاهدان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ «تاریخچه و معرفی مرکز». وبگاه صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ صداوسیما
- ↑ «مذاکرات جلسه ۱۰۲ دوره پانزدهم مجلس شورای ملی ۲۵ شهریور ۱۳۲۷».
| مرکز | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخش |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
