حشره‌شناسی پزشکی

حشره شناسی (Entomology) علمی است که به مطاله حشرات می‌پردازد و حشره شناسی پزشکی یکی از شاخه‌های علم حشره شناسی(Medical Entomology) می‌باشد که به بررسی ومطالعه حشرات زیان آور که برای انسان مضر می‌باشد ، می‌پردازد.

بزرگترین شاخه جانوری شاخهبندپایان می‌باشد.و همانطور که از نام آنها پیداست دارای پاهای بندبند می‌باشند. که بزرگترین رده آنها حشرات می‌باشند.

شاخه بند پایان از ۵ رده تشکیل می‌شود.

1. رده حشرات شامل پشه‌ها ، ملخ‌ها ، مگس‌ها ، شپش‌ها ، پروانه‌ها ، زنبورها ، سوسکها و... می‌باشد.
2. رده عنکبوتیان که عنکبوت‌ها ، عقرب‌ها،رطیل‌ها،کنه‌ها،مایت‌ها،و... را شامل می‌شود.
3. رده سخت پوستان شامل انواع خرچنگ‌ها،میگوهاو... را شامل می‌شود.
4. رده صدپایان
5. رده هزارپایان

تمام این رده‌ها شامل موجوداتی هستند که از نظر پزشکی کم وبیش اهمیت دارند.به عنوان مثال پشه آنوفل ناقل عامل بیماری مالاریا،مگس‌های تسه تسه و سیمولیوم به ترتیب ناقل عامل بیماریهای مرض خواب وکوری رودخانه،پشه خاکیها ناقل عامل بیماری سالک می‌باشند.

صفات عمومی حشرات :

1. بزرگترین رده در شاخه بندپایان می‌باشند.
2. دارای پراکندگی وسیع می‌باشند.
3. بدن اینها از سه قسمت سر،سینه وشکم تشکیل شده‌است.
4. دارای شاخک(آنتن) می‌باشند.که در شناخت و تقسیم بندی اهمیت دارند.
5. دارای اسکلت خارجی می‌باشند.
6. بعضی از آنها دارای بال و بعضی دیگر بدهن بال می‌باشندکه در شناخت وتقسیم بندی اهمیت دارد.
7. همه اینها ۳ زوج پا دارند.به همین دلیل به اینها هگزاپدا گفته می‌شود.
8. دستگاه گردش خون در سطح پشتی قرار گرفته واز نوع باز است.
9. در اینها خون دررساندن اکسیژناهمیت چندانی ندارد.
10. دستگاه تنفسی در حشرات سیستم تراشه‌ای نام داردکه ارتباط خارجی آن به وسیله منافذ خارجی به نام اسپیراکل می‌باشد.
11. دستگاه دفع مواد زاید لوله‌های مالپیگی نام دارد.
12. به طور معمول جثه حشرات کوچک می‌باشد.

مرفولوژی(ریخت شناسی)

بدن حشرات از 3 قسمت سر،سینه وشکم تشکیل شده استکه هرکدام دارای پیوستهای معینی می باشد. در سر آنتن‌ها به تعداد یک زوج،چشم ساده یا مرکب،ضمائم دهانی

• تعداد قطعاتی که کنارهم قرار گرفته اند و سر را به وجود می آورد،تاگمای سر نامیده می شود.

• آنتن‌ها به تعداد یک زوج هستند وعضو لمسی بسیار مهم به شمار می آیند.در برخی به عنوان اندام چشایی،بویایی مورد استفاده قرار می گیرد.وحتی در برخی ممکن است به عنوان اندام شنوایی مورد استفاده قرار بگیرد.

شکل انتن در حشرات متفاوت است و به همین دلیل اینها را به آنتن‌های نخی شکل،آنتن‌های مویی،گرزی و تسبیحی شکل،زانویی و ورقه‌ای و... تقسیم بندی می کنند.

• آنتن‌ها در 2 بند ابتدایی مشترک هستند و در بقیه بندها متفاوت می باشند.

دو بند اسکاپ و پدیکال دارای ماهیچه‌های مخصوص به خود هستند،لذا به اینها بندهای حقیقی آنتن گفته می شود و بقیه بندها(فلاژلون) چون دارای ماهیچه‌های مستقل نیستند بنابراین بندهای مجازی آنتن نامیده می شوند.

پرونده:Antennal.jpg

چشم

1. چشم ساده که در تشخیص نور وشدت آن مؤثر است وتاانداز‌ه‌ای ممکن است رنگ را تشخیص دهدولی فاصله وابعاد جسم را نمی تواند دقیقاً مشخص کند.
2. چشم مرکب که از هزاران واحد بینایی تشکیل شده است که به هر واحد بینایی اوماتیدی یا اوماتیوم گفته می شود.

ضمائم دهانی

در حشرات مختلف متفاوت استو تا حدودی به نوع تغذیه حشره بستگی دارد.که نوع ابتدایی آن نوع ساینده در ملخ می باشد.

سینه(توراکس)

سینه از3 قسمت تشکیل شده است

1. پیش سینه (Prothorax)
2. میان سینه (Mesothorax)
3. پس سینه (Metathorax)

• بال‌ها و پاها به سینه متصل است.هر قسمت سینه از 4 صفحه تشکیل شده است.

پرونده:Thoinsect.jpg

• حشرات دارای 6 پا هستند که به آنها شش پایان (Hexapoda) می گویند.وپاهایشان متناسب با نوع فعالیتی است که انجام می دهند.

شکم

در حشرات مختلف تعداد بندها متفاوت است. در ملخ شکم دارای 11 بند می باشد.

1. بندهای 1 تا 7 بندهای پیش تناسلی هستند.
2. بندهای 8 و 9 بندهای تناسلی هستند.
3. بندهای 10و11 بندهای پس تناسلی هستند.

• در ملخ 10 زوج اسپیراکل وجود داردکه از این 10 زوج 2 زوج در ناحیه سینه و 8 زوج دیگر روی بند های 1 تا 8 قرار دارد.

دستگاه گوارش

در حشرات کامل است واز دهان شروع وبه مخرج ختم می شود.دستگاه اصلی دفع مواد زاید لوله‌های مالپیگی می باشد.

دستگاه گردش خون

از نوع باز است ودر سطح پشتی قرار داردواز یک رگ مستقیم به آئورت که در ناحیه سینه قرارگرفته تشکیل شده است. آئورت در شکم ازمجموعه های کوچک تشکیل یافته که به هرکدام اتاقک(chamber) می گویند ودارای منافذی است به نام استیا(Ostia) که مجموعه این اتاقک‌ها قلب را می سازد.خون ازطریق استیا واردمی شود و توسط انقباضات قلب به آئورت و بعد به سر و به شکم می رود.

اعمال گردش خون

1. رساندن مواد غذایی،هورمون‌ها،املاح به بافتهای مورد نظر.
2. وظیف تعادل (Balance) بین املاح و پ‌هاش(pH) خون.
3. کمک به عمل پوست اندازی.
4. جلوگیری از خونریزی.
5. محل ذخیره مواد از جمله چربی و گلیکوژن.
6. دفاع( مانند فاگوسیتوز)

• خون در رساندن اکسیژن نقشی ندارد و چون فاقد هموگلوبین است لذا به رنگ قرمز دیده نمی شود وممکن است به رنگ خاکستری،سبز ویا سایر رنگها دیده شود.

دستگاه تنفسی

که سیستم تراشه‌ای نام داردو ارتباط این سیستم با محیط خارج از طریق اسپیراکل می باشد.

دستگاه عصبی

در سطح شکمی قرار داردودارای یک قسمت مرکزی به نام مغز می باشدکه توسط کمربند دور مری به غقده زیر مری وصل می شود.

منابع

• متولیان، سید علی. حشره‌شناسی پزشکی ومبارزه با ناقلین