صائب تبریزی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ابزار پیوندساز: افزودن پیوند انتشارات سخن به متن
جز اصلاح فاصلهٔ مجازی
خط ۴۴: خط ۴۴:
|امضا =
|امضا =
}}
}}
'''میرزا محمّدعلی صائب تبریزی''' (زادهٔ ۱۰۰۰ هجری/۱۵۹۲ میلادی در [[تبریز]]<ref name="iranica"/> درگذشتهٔ ۷–۱۰۸۶ هجری/۱۶۷۶ میلادی در [[اصفهان]]<ref name="iranica"/><ref>روزنامه اطلاعات ۶ تیر ۱۳۹۳</ref>) بزرگ‌ترین [[غزل]]‌سرای سده یازدهم هجری و نامدارترین شاعر زمان [[صفویه]] است. [او در دربار صفوی به عنوان ملک الشعرایی رسید و به او شاه شاعر سبک هندی می گویند].
'''میرزا محمّدعلی صائب تبریزی''' (زادهٔ ۱۰۰۰ هجری/۱۵۹۲ میلادی در [[تبریز]]<ref name="iranica"/> درگذشتهٔ ۷–۱۰۸۶ هجری/۱۶۷۶ میلادی در [[اصفهان]]<ref name="iranica"/><ref>روزنامه اطلاعات ۶ تیر ۱۳۹۳</ref>) بزرگ‌ترین [[غزل]]‌سرای سده یازدهم هجری و نامدارترین شاعر زمان [[صفویه]] است. [او در دربار صفوی به عنوان ملک الشعرایی رسید و به او شاه شاعر سبک هندی می‌گویند].


== زندگی‌نامه ==
== زندگی‌نامه ==

نسخهٔ ‏۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۲۰:۲۵

صائب تبریزی
نام اصلی
میرزا محمّدعلی صائب تبریزی
زاده۱۵۹۲[۱]
تبریز[۱]
درگذشته۱۶۷۶[۱]
اصفهان[۱]
آرامگاهاصفهان محلهٔ لنبان
زمینه کاریشعر
ملیت ایرانی
دورهصفویه
سبک نوشتاریسبک هندی
بنیانگذارسبک هندی
دیوان اشعاردیوان صائب تبریزی
دلیل سرشناسیغزل‌سرایی

میرزا محمّدعلی صائب تبریزی (زادهٔ ۱۰۰۰ هجری/۱۵۹۲ میلادی در تبریز[۱] درگذشتهٔ ۷–۱۰۸۶ هجری/۱۶۷۶ میلادی در اصفهان[۱][۲]) بزرگ‌ترین غزل‌سرای سده یازدهم هجری و نامدارترین شاعر زمان صفویه است. [او در دربار صفوی به عنوان ملک الشعرایی رسید و به او شاه شاعر سبک هندی می‌گویند].

زندگی‌نامه

میرزا محمّدعلی صائب تبریزی در سال ۱۰۰۰ هجری در تبریز زاده شد.[۱] پدر او تاجری معتبر بود. عمویش، شمس‌الدین تبریزی معروف به شیرین‌قلم، از خوشنویسان برجستهٔ روزگار خود به شمار می‌رفت و به احتمال بسیار صائب که خط خوشی داشت، نزد وی خوشنویسی آموخته بود.[۳] خانوادهٔ صائب جزو هزار خانواری بودند که به دستور شاه عباس اول صفوی از تبریز کوچ کرده و در محله عباس‌آباد اصفهان ساکن شدند،[۴] و این مردم را تبارزه (تبریزی‌های) اصفهان می‌نامیدند.

صائب در اصفهان به آموختن علوم عصر پرداخت. در جوانی به حج رفت و در بازگشت به مشهد سفر کرد.

صائب در سال ۱۰۳۴ ه‍.ق از اصفهان عازم هندوستان شد و بعد به هرات و کابل رفت. حکمران کابل، خواجه احسن‌الله مشهور به ظفرخان، که خود شاعر و ادیب بود، مقدم صائب را گرامی داشت. ظفرخان پس از مدتی به خاطر جلوس شاه جهان، عازم دکن شد و صائب را نیز به همراه خود برد.

در سال ۱۰۴۲ ه‍.ق صائب به ایران بازگشت و در اصفهان اقامت گزید. شاه عباس دوم صفوی به او مقام ملک‌الشعرایی داد. صائب هشتاد سال زندگی کرد و در اصفهان دیده از جهان فروبست. درگذشت او در سال ۱۰۸۶ یا ۱۰۸۷ ه‍.ق بوده‌است.[۵] آرامگاه او در اصفهان، در محلهٔ لَنبان، در محلی است که در زمان حیات او معروف به تکیه میرزا صائب بود. مقبرهٔ صائب در باغچه‌ای در اصفهان در خیابانی که به نام او نامگذاری شده‌است، قرار دارد.این خیابان اکنون نیز به این نام موجود است.

صائب تبریزی شاعری کثیرالشعر بود، شمار اشعار صائب را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت گفته‌اند. آثار صائب جز سه چهار هزار بیت قصیده و یک مثنوی کوتاه و ناقص به نام قندهارنامه و دو سه قطعه، همگی غزل است. افزون بر فارسی وی هفده غزل به ترکی آذربایجانی نیز دارد.[۶]

سبک و شیوهٔ صائب

صائب سبکی را به کمال رساند که چند سده پس از او سبک هندی نامیده شد.[۵] او اسلوب معادله یا «مدعا مثل» را بیش از دیگر شاعران هم‌روزگارش به کار برده‌است. نازکی خیال و لطافت اندیشه و مضمون سازی‌های ظریف و معنی‌های بیگانه و باریک در شعر وی دیده می‌شود. ابیات غزل وی استقلال معنایی دارند و در یک غزل از چندین موضوع سخن گفته‌است.

صائب را شاعر تک‌بیت‌ها نیز گفته‌اند. از بیت‌های مشهور اوست:

پاکان ستم ز جور فلک بیشتر کشندگندم چو پاک گشت خورَد زخم آسیا
همچو کاغذباد گردون هر سبک‌مغزی که یافتدر تماشاگاه دوران می‌پراند بیشتر
اظهار عجز نزد ستم پیشه ابلهیستاشک کباب موجب طغیان آتش است
به فکر معنی نازک چو مو شدم باریکچه غم ز موی‌شکافان خرده‌بین دارم
پر در مقام تجربت دوستان مباشصائب غریب و بی‌کس و بی‌یار می‌شوی
کلید قفل اجابت زبان خاموش استقبول نیست دعا، تا دعا توانی کرد

نازک‌خیالی در تصویر صائب سوی چمن چو آب روان شو که غنچه‌ها|چون ماهیان تشنه دهان باز کرده‌اند (صائب، صیادان معنی: ۶۴)

آثار[۷]

مرآت الجمال - ابیاتی در وصف معشوق است

آرایش نگار - ابیاتی مربوط به آینه و شانه

میخانه - اشعاری در باب می و میخانه

واجب الحفظ - برگزیده غزلهایش

اشاره به زادگاه

صائب تبریزی در غزلیات خود به زادگاهش تبریز اشاره کرده‌است:[۸][۹]

ز خاک پاک تبریزست صائب مولد پاکماز آن با عشقباز شمس تبریزی سخن دارم
صائب از خاک پاک تبریزستهست سعدی گر از گل شیراز

نمونهٔ غزل‌ها

نمونه غزل پارسی

دل آزاده از طول امل بسیار می‌پیچد که مصحف بر خود از شیرازه زنار می‌پیچد
کدامین بی ادب زد حلقه بر این در گلستان را که هر شاخ گلی بر خویشتن چون مار می‌پیچد
حجاب آب و گل گردیده سنگ راه یکتایی و گرنه رشته تسبیح بر زنار می‌پیچد
به این بی ناخنی چون می‌خراشم سینه خود را صدای تیشه فرهاد در کوهسار می پیجد
نمی‌دانم چه می‌ریزد ز کلک نامه پردازم که هر سطری به خود از درد چون طومار می‌پیچد
از این بوستان سرا با دست خالی می‌رود بیرون سبک دستی که بر هر دامنی چون خار می‌پیچد
به دور چشم او انگشت زنهاری است هر مژگان که از بیمار بد خو روز شب غمخوار می‌پیچد
مخور صائب فریب فضل از عمامه زاهد که در گنبد ز بی مغزی صدا بسیار می‌پیچد
  • یک نمونه دیگر
آب خضر و می شبانه یکی‌ست مستی و عمر جاودانه یکی‌ست
بر دل ماست چشم، خوبان را صد کمان‌دار را نشانه یکی‌ست
پیش آن چشم‌های خواب‌آلود نالهٔ عاشق و فسانه یکی‌ست
پلهٔ دین و کفر چون میزان دو نماید، ولی زبانه یکی‌ست
گر هزار است بلبل این باغ همه را نغمه و ترانه یکی‌ست
پیش مرغ شکسته‌پر صائب قفس و باغ و آشیانه یکی‌ست

نمونه غزل ترکی

مین دل محزونیله بیر تازه قربانیز هلهزخم تیر غمزه مستینله بیجانیز هله
اولمادان غم چکمه ریز دور زمانیندان سنین ناله و آه ائتمه ده دل ایندی حیرانیز هله
لطف ائدرسن، گر چه سن اغیاره هر دم دوستیم روز و شب بیز فرقتینله زار و نالانیز هله
عید وصلینه مشرف اولمادان اغیار دوندستینی بوس ائیله دیک بیز اونلا شادانیز هله
دام دوزخ ایچره اغیار اولماسین اصلاً خلاصصائبا بیز جنت دلداره مهمانیز هله

پیوند به بیرون

پانویس

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ «ṢĀʾEB TABRIZI». دانشنامهٔ ایرانیکا. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۶.
  2. روزنامه اطلاعات ۶ تیر ۱۳۹۳
  3. امیری فیروزکوهی، ص۳۱ (مکرّر)
  4. قهرمان، ص ۷
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ قهرمان، ص ۸
  6. Azeri Literature in Iran
  7. «زندگی نامه میرزا محمّدعلی متخلّص به صائب تبريزی». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۲-۱۰.
  8. «غزل شمارهٔ ۵۵۳۳». گنجور. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۶.
  9. «غزل شمارهٔ ۴۸۲۳». گنجور. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۶.

منابع

  • امیری فیروزکوهی، سیدکریم. مقدمه بر دیوان صائب با حواشی و تصحیح بخطّ خود آن استاد، انتشارات انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۴۵
  • کریمی، دکتر امیربانو. دویست و یک غزل صائب، انتشارات زوّار، چاپ سوّم، تهران، ۱۳۷۱
  • قهرمان، محمد. مجموعه رنگین گل (گزیده اشعار صائب تبریزی)، انتشارات سخن، چاپ اول، تهران، زمستان ۱۳۷۱
  • دائرةالمعارف فارسی (به سرپرستی غلامحسین مصاحب)