آریزانتایی‌ها: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ابزار پیوندساز: افزودن پیوند زبانهای هندواروپایی به متن |
#1Lib1Ref |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''آریزانتایی‌ها''' یا '''آریزانتیان''' یکی از قبیله‌های شش‌گانهٔ [[مادها|مادی]] بودند که [[هرودوت]] از آن‌ها یاد کرده‌است. ریشه‌شناسی این واژه، آریا-زَنتو، به‌معنای «از [[نژاد آریایی]]» است. واژهٔ زَنتو کاربردهای فنّی دیگری هم دارد، در [[زبان نیاایرانی|زبان ایرانی باستان]] تعریف چهارگانه‌ای به‌تدریج فراگیر شد که در گروه‌های نیایی فارسی باستان به‌طور برجسته‌ای نمود پیدا کرده‌است. این چهار گروه عبارتند از: نَمانه، «خانواده»؛ ویس، «خاندان»؛ زَنتو، «قبیله» و دَهیو، «کشور». هرودوت از قبیله‌هایی مادی که یاد می‌کند، در چارچوب این ساختار سخن نمی‌گوید، اما احتمالاً آن‌ها با زَنتو/ قبیله، سازگاری دارند. احتمالاً زَنتو یا به قبیله‌ای گسترده که ریشهٔ خویشاوندی آن‌ها به دودمان پدری (در فارسی باستان: ciça-) می‌رسید یا به مجموعه‌ای از قبیله‌ها گفته می‌شده‌است. درستی گزارش‌های هرودوت دربارهٔ تبار و نژاد قبیله‌ها همچنان تردیدبرانگیز است. * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=برونر|نام=کریستوفر|ناشر=انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز|سال=۱۳۹۶|فصل=آریزانتایی‌ها|پیوند نویسنده=کریستوفر برونر|کتاب=[[تاریخ ماد به‌گزارش دانشنامهٔ ایرانیکا]]|ترجمه=[[شهرام جلیلیان]] و محمد حیدرزاده|شهر=اهواز}} |
|||
{{طفره‌آمیز|تاریخ=ژوئن ۲۰۱۸}} |
|||
{{منبع|تاریخ=ژوئن ۲۰۱۸}} |
|||
{{جعبه اطلاعات جای‌های تاریخی ایران |
|||
|نام =آریزانت |
|||
|روی نقشه =آری |
|||
|عرض جغرافیایی = |
|||
|طول جغرافیایی = |
|||
|تصویر = |
|||
|اندازه =۲۵۰ |
|||
|عنوان تصویر =چادرسیاه |
|||
|استان = |
|||
|شهرستان = |
|||
|بخش = |
|||
|نام‌های محلی =ایلیات، کولی، عشایر |
|||
|نام‌های دیگر =[[آریا]] |
|||
|نام‌های قدیمی =چادرنشینان و صحراگردان |
|||
|نوع بنا = |
|||
|سال‌های مرمت = |
|||
|کاربری = |
|||
|کاربری کنونی = |
|||
|دیرینگی =آغاز هزارهٔ یکم |
|||
|شماره ثبت = |
|||
|تاریخ ثبت ملی = |
|||
|دوره ساخت اثر = |
|||
|بانی اثر = |
|||
|مالک اثر = |
|||
|مالک فعلی اثر = |
|||
|شماره ثبت یونسکو = |
|||
|تاریخ ثبت یونسکو = |
|||
|امکان بازدید = |
|||
|شماره تلفن = |
|||
|وبگاه = |
|||
| ⚫ | |||
}} |
|||
{{جعبه_اطلاعات_قومیت‌های_ایران| |
|||
کشورهایی که مردم ایرانی در آن‌ها زندگی می‌کنند: «ایران، افغانستان، ترکیه، عراق، پاکستان، سوریه، آذربایجان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، گرجستان، ارمنستان، عمان، چین (سینکیانگ)، هند، انگلستان، آلمان و ایالات متحده آمریکا». |
|||
|popplace= «[[ایران]]، [[فلات ایران]]، [[خاورمیانه]]، [[آناتولی]]، [[جنوب آسیا]]، [[آسیای مرکزی]]، [[قفقاز]]، [[آمریکای شمالی]]، [[اروپای غربی]]». |
|||
|langs= [[پارسی]] و [[زبانهای ایرانی]] که زیر شاخه زبانهای [[هند و ایرانی]] و [[زبانهای هند و اروپایی]] هستند. |
|||
|rels= '''اکثریت''': [[شیعه]]، [[سنی]]{{سخ}}<small>'''اقلیت''': [[مسیحی ارتدکس]]،<ref>The Ossetians of the Caucasus are Orthodox Christians</ref> [[مسیحیت]]، [[یهودیت]]، [[بهاییت]]، [[دین زرتشت]]، [[بی‌دینی]]، [[لا ادری گری]]</small>. |
|||
|اقوام مرتبط = [[اقوام هند و آریایی]]، [[اقوام هند و ایرانی]] |
|||
}} |
|||
'''آریزانت‌ها''' شاید منتسب به [[آریایی]]ها باشند و بدین مناسبت لازم است دربارهٔ اصطلاح '''آریا''' که دانشمندان اروپائی بیش از هر واژهٔ دیگر از آن سوء استفاده کرده‌اند، مفصل‌تر سخن گفته می‌شود. در زمانی‌که زبان [[سانسکریت]] نیای جمله زبانهای [[هندواروپایی]] و هندوستان میهن اصلی اقوام هندواروپایی شمرده می‌شد، نامی که هندیان عهد باستان به خود نهاده بودند یعنی آریا را دانشمندان به تمام اقوامیکه به زبانهای هندواروپایی سخن می‌گفتند، بسط دادند. بعدها ثابت شد که هندوستان میهن اصلی هندواروپاییان نیست و بر عکس اقوام مزبور در دوران بالنسبه متأخری به آنجا آمدند و زبان سانسکریت را هم به هیچوجه نمی‌توان نیای [[زبانهای هندواروپایی]] محسوب داشت. بدین سبب به کار بستن اصطلاح زبانهای آریایی و به طریق اولی اقوام آریایی دربارهٔ همهٔ سخنگویان به زبان هندو اروپایی عملی غیرعلمی بود و متروک گشت. بعدها این اصطلاح را فاشیزم [[آلمان]] اخذ کرد و بدان معنی و اهمیّت نژادی داد و حال آنکه هیچگاه علما چنین معنیی برای آن قائل نبودند. |
|||
== استعمال آریا == |
|||
تنها مورد استعمال مجاز آریا<ref>آن هم چون کلمهٔ مزبور بر اثر سوء استفادهٔ غیر علمی از آن بی‌اعتبار گشته غیر مطلوب است</ref> دربارهٔ اقوامی است که در ازمنهٔ باستانی خود خویشتن را [[آریا]]<ref>arya</ref> می‌نامیدند. هندیان<ref>عادتاً در [[ودا]] و غیره</ref> و ایرانیان و [[پارسیان]]<ref>[[داریوش یکم]] در کتیبهٔ نقش رستم «a» می‌گوید که او هخامنشی و پارسی و فرزند پارسی و آریایی و از خاندان آریایی‌هاست</ref> و [[مادها]] و [[اسکیت‌ها]] و [[آلان‌ها]] و [[کاسیان|کاسی ها]]،اقوام ایرانی زبان [[آسیای میانه]] خود را '''آریا''' می‌خواندند، ولی دیده نشده‌است که حتی اقوامیکه به یکی از دیگر گروه‌ها یا خانواده‌های زبانی منتسب باشند خویشتن را به این نام بخوانند. |
|||
حدسی که [[ای. علیوف]] نیز هوادار آن است<ref>ای. علیوف. ''دربارهٔ جامعهٔ مادی جمهوری آذربایجان شمالی</ref> بسیار محتمل می‌باشد، به این معنی که همین اصطلاح در کلمهٔ '''آری‌بی'''<ref>Aribi</ref> عرب‌های مشرق که یکبار در متن آشوری دربارهٔ بخشی از مردم [[ماد]] بکار رفته مستتر باشد و «آری‌بی» را بتوان چنین توجیه کرد که مرکب است از «آری» به اضافهٔ پسوند عیلامی «په». یعنی «آری‌ها»، ولی اگر این حدس درست باشد، فقط حاکی از آن است که [[آشوریان]] از طریق [[عیلامی]]ها با این اصطلاح آشنا شدند و مسلماً مستلزم آن نیست که [[آریایی]]ها عیلامی زبان بوده‌اند. باری نتیجه این می‌شود که آریا و آریایی‌ها نام تمام قبایل و اقوامی است که به دو دستهٔ فرعی گروه زبانهای [[هندوایرانی]] منتسب بوده‌اند<ref>یعنی هندی و ایرانی</ref> و قبایل و اقوام مزبور خود خویشتن را چنین می‌خواندند؛ و این دلیل غیرقابل بحث و قطعی است که آریزانت‌ها<ref>قبیلهٔ آریایی‌ها</ref> از لحاظ زبان بدین گروه<ref>و در این مورد به گروه زبانهای ایرانی</ref> تعلق داشتند. |
|||
== استنتاج دیگر == |
|||
ولی نکتهٔ دیگری از این مقدمه استنتاج می‌شود که چون آریزانت‌ها در میان دیگر قبایل بنام قبیلهٔ آریایی‌ها مشخص گشته‌اند<ref>واین به قدر کفاف خصوصیات ایشان را نشان می‌داده</ref> پس دیگر قبایل [[ماد]] نمی‌توانستند منشأ [[آریایی]] داشته باشند، به دیگر سخن چنان‌که انتظار می‌رفت، تودهٔ اصلی مادها از [[کوتیان]] و [[عیلامی]] زبانان، و بر روی هم قبایل [[کاسپیان]] که زبان نو رسیدگان هندواروپایی را کسب کرده بودند تشکیل می‌شد، نه اینکه ساکنان آن خطه بالکل تعویض شده باشند. |
|||
گذشته از آریزانت‌ها که در بارهٔ آن سخن رفت ظاهراً [[پارتاکنیان]] و [[استروخاتیان]] نیز از ریشهٔ ایرانی می‌باشد. این دلایل برای اثبات این نکته که زبان مادی<ref>گروه ایرانی</ref> لسان مشترک و همگانی [[اتحادیه قبایل ماد]] بوده‌است کافی به نظر می‌رسد<ref>در یکی از کتیبه‌های [[داریوش یکم]] شاه [[پارس]] گفته شده‌است که: پارس و ماد همچنین کشورهایی که زبان دیگر دارند</ref> |
|||
== مردم آریا == |
|||
مردم آریا، [[گروه قومی]] از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستان‌اند و به یکی از [[زبانهای ایرانی]] گویش می‌کنند. این گروه قومی در سراسر [[فلات ایران]]٫ از [[هندوکش]] تا [[آناتولی]] مرکزی و از [[آسیای میانه]] تا [[دریای پارس]] - منطقه‌ای که [[ایران بزرگ]] - یا ایران‌زمین نامیده می‌شود، پراکنده شده‌اند. |
|||
[[پرونده:Iranian-languages-map.jpg|بندانگشتی|چپ|400px|نقشهٔ پراکندگی گویشگران به زبانهای آریایی]] |
|||
در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند. برای نمونه: |
|||
* ایران و [[انیران]] (در دوران [[ساسانیان]]) |
|||
* ایران و [[توران]] (در اساطیر) |
|||
* ایران و [[روم]] |
|||
* [[ایرانی‌ها|ایرانی]] و [[تازی]] ([[عجم]] و [[عرب]]) |
|||
* [[تاجیک]] و [[مردمان ترک|ترک]] ([[پارسی‌زبان]]) |
|||
* ایران و [[هند]] |
|||
* ایران و [[فرنگ]] ([[اروپا]]) |
|||
زمانی [[اقوام ایرانی‌زبان]] را می‌شد در سرتاسر [[اوراسیا]] از [[بالکان]] تا غرب [[چین]] پیدا کرد. بخش عمدهٔ [[اقوام ایرانی‌زبان]] کنونی و اقوام آریایی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام آریایی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور [[ایران]] نیستند. |
|||
بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از [[آریایی|آریاییهای]] [[هندواروپایی]] شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند:[[روسیه]]٫ [[آسیای میانه]] و [[خاورمیانه]] اطلاعات کمی را دربارهٔ این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند ارائه کرده‌اند. |
|||
اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. [[ماد|مادها]] یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو [[سکاها]]-[[سرمتی]] بر زمین‌های گسترده‌ای از [[روسیه]] و [[بالکان]] حکم فرما بوده‌اند و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور [[سرمتی]] الهام بخش اسطوره یونانی [[آمازون‌ها]] بوده‌اند. |
|||
همچنین پژوهشگران معتقداند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی تبار مانند [[مزدیسنا]] و [[آیین مانی]] تأثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] داشته‌اند. |
|||
اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند: [[کرد]]، [[پشتون]]، [[لر]]، [[تاجیک]]، [[بلوچ]] و... هستند. |
|||
== پانویس == |
|||
{{پانویس|۲}} |
|||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
||
* [[آریائیان]] |
* [[آریائیان]] |
||
* [[پارتاکنیان]] |
|||
* [[استروخاتیان]] |
|||
{{درگاه|ماد}} |
|||
== منابع == |
== منابع == |
||
| ⚫ | |||
* ای. م. دیاکونوف. ''[[تاریخ ماد]]''. فصل دو. {{ISBN|964-445-106-6}} |
|||
* [http://www.maniha.com/Mofrad.J.Nia.htm نیای اساطیری ایرانیان] |
|||
== پیوند به بیرون == |
|||
* [http://www.iranicaonline.org/articles/arizantoi-one-of-the-six-tribes-of-the-median-nation-as-listed-by-herodotus آریزانتیان در دانشنامهٔ ایرانیکا] |
|||
{{ایران-خرد}} |
|||
{{هندواروپایی‌ها}} |
|||
{{مباحث و موضوعات ایران}} |
|||
{{مردمان ایرانی‌تبار}} |
{{مردمان ایرانی‌تبار}} |
||
{{پیش از پادشاهی ماد}} |
{{پیش از پادشاهی ماد}} |
||
نسخهٔ ۲۶ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۳۸
آریزانتایی‌ها یا آریزانتیان یکی از قبیله‌های شش‌گانهٔ مادی بودند که هرودوت از آن‌ها یاد کرده‌است. ریشه‌شناسی این واژه، آریا-زَنتو، به‌معنای «از نژاد آریایی» است. واژهٔ زَنتو کاربردهای فنّی دیگری هم دارد، در زبان ایرانی باستان تعریف چهارگانه‌ای به‌تدریج فراگیر شد که در گروه‌های نیایی فارسی باستان به‌طور برجسته‌ای نمود پیدا کرده‌است. این چهار گروه عبارتند از: نَمانه، «خانواده»؛ ویس، «خاندان»؛ زَنتو، «قبیله» و دَهیو، «کشور». هرودوت از قبیله‌هایی مادی که یاد می‌کند، در چارچوب این ساختار سخن نمی‌گوید، اما احتمالاً آن‌ها با زَنتو/ قبیله، سازگاری دارند. احتمالاً زَنتو یا به قبیله‌ای گسترده که ریشهٔ خویشاوندی آن‌ها به دودمان پدری (در فارسی باستان: ciça-) می‌رسید یا به مجموعه‌ای از قبیله‌ها گفته می‌شده‌است. درستی گزارش‌های هرودوت دربارهٔ تبار و نژاد قبیله‌ها همچنان تردیدبرانگیز است. * برونر، کریستوفر (۱۳۹۶). «آریزانتایی‌ها». تاریخ ماد به‌گزارش دانشنامهٔ ایرانیکا. ترجمهٔ شهرام جلیلیان و محمد حیدرزاده. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.
جستارهای وابسته
منابع
| دوران تکوین |
| ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سکنه ماننا |
| ||||||||||||||||
| سکنه ماد |
| ||||||||||||||||
| القاب |
| ||||||||||||||||
