کنترپوان: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

[نسخهٔ بررسی‌نشده]

→ تفاوت قدیمی‌تر تفاوت جدیدتر ←

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ ‏۲۲ فوریهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۸:۲۳

گزیده‌ای از فوگ شماره ۱۷ یوهان سباستیان باخ، نمونه‌ای از کنترپوان پخش ^{راهنما·اطلاعات}

کنترپوان (به فرانسوی: Contrepoint) ازلحاظ لغوی به‌ معنای نقطه در مقابل نقطه و در موسیقی نت درمقابلِ نت است.^[۱] در این فن، تأکید بر روند افقی نت هاست نه روند عمودی. هریک از نت‌هایی که با هم نواخته می‌شوند دارای ریتم (ضرب‌آهنگ) و تم (زمینهٔ موسیقایی) مستقل از هم هستند، ولی در کلّیّتِ آهنگ، دارای هارمونی‌اند.

تاریخچه

در هشت قرنِ نخستِ میلادی، آوازهای کلیسایی در موسیقی غربی به‌طور کلی یک‌صدایی^[الف]بودند. در قرن نهم در مقابل موسیقی «یک‌صدایی»، یک بافت جدید موسیقایی به نام «دیافونی»^[ب](دوصدایی) مرسوم شد. این شیوه در ابتدا از دو صدا به فاصلهٔ سوم تشکیل می‌گردید، سپس به فاصلهٔ پنجم تغییر داده شد و نام آن را «ارگانوم»^[پ]نهادند.^[۲]در این دوصدایی، ملودی اصلی «تنور»^[ت]و ملودی دوم «کنترشان»^[ث]نام داشت. بعد از آن فاصله‌های اکتاو، پنجم و چهارم که در موسیقی یونان نیز رواج داشت، مورد استفاده قرار گرفت. این سبک در قرن دوازدهم توسط آهنگسازانی مانند «لئونن»^[ج]و در قرن سیزدهم میلادی توسط «پروتن»^[چ]و آهنگسازان «مکتب نوتردام» با استفاده از ریتم و میزان بندی، به بافتی چهارصدایی و پولیفونیک دست یافتند و باعث پیشرفت و تکنیک‌های جدیدی در کنترپوان‌نویسی شدند. در قرن چهاردهم، مس‌هایی توسط «گیوم دو ماشو» تصنیف شد که جزو آثار پولیفونیک محسوب می‌شود. در قرن پانزدهم مکاتب دیگری به تکامل موسیقی چند‌صدایی پرداختند که فرم «کانن» یا «موسیقی تقلیدی»، از تکنیک‌های جدید در کنترپوان‌نویسی شد و در نهایت فرم «فوگ» به عنوان پیشرفته‌ترین و کاملترین فرم موسیقی کنترپوانتیک بوجود آمد.^[۳]کنترپوان از دورهٔ رنسانس در اروپا رایج شد و در دوره باروک به اوج خود رسید. در ادامۀ این روند و با پیدایشِ دانشِ «هارمونی» که در آن آکوردها به صورت عمودی و هم‌زمان یک ملودیِ واحد را همراهی می‌کردند، آهنگسازان را بر آن داشت تا از هر دو شیوه برای بیان هر چه غنی‌تر کردنِ آثار خود استفاده کنند و ضمن حفظ ساختار هارمونی، بخش‌هایی مستقل و کنترپوانتیک بوجود آورند. از آثار باخ به عنوان بهترین و موفقترین نوعِ آثار در ترکیب هارمونی و کنترپوان یاد می‌کنند.

تعریف

کنترپوان به معنی نقطه در برابر نقطه، نت در برابر نت، یا ملودی در مقابل ملودی است.^[۴]این اصطلاح در موسیقی به‌ معنای «چندصدایی» است که در آن دو یا چند خط ملودیک با توجه به استقلال هر یک از بخش‌ها به صورت هم‌زمان به صدا در می‌آیند و تشکیل یک بافت «موسیقی پولیفونیک» می‌دهند.^[۵]

تفاوت میان دانش هارمونی و دانش کنترپوان در آنجاست که هارمونی نوعی از موسیقی «هوموفونیک» (چند صدایی هماهنگ) و کنترپوان نوعی از موسیقی «پولیفونیک» (چند صدایی مستقل) است.^[۶] در شیوه کنترپوان به علت وجود چند خط ملودیک متفاوت شنونده قادر به تفکیک آن‌ها به علت پیچیدگی خطوط ملودیک در یک بار شنیدن نمی شود و بار اول توجه به یک خط ملودیک می‌کند. اما با چند بار شنیدن است که می‌توان بخش‌های دیگر را هم به خاطر سپرد. از فرم‌های فوگ و کانن به عنوان پیچیده‌ترین نوع کنترپوان یاد می‌شود.^[۷]

ساختار

در کنترپوان‌نویسی تنال ابتدا باید با قواعد آکورد‌شناسی و هارمونی مسلط بود. در قرون گذشته و قبل از ورود هارمونی، آموزش کنترپوان بر اساس سیستم مدال و قوانینی سخت و خشک انجام می گرفت که امروزه این روش تغییر کرده است.^[۸]^[۹]

در نگارش کنترپوان ابتدا نت‌های ملودی (نت گرد) هم ارزش نوشته می‌شوند و بر پایه یکی از گام‌های موسیقی تنظیم می گردد. نت‌ها باید با فاصله‌های متصل و بدون پرش حرکت کرده و از حرکت‌های آرپژ و پی‌در‌پی به پایین یا بالا اجتناب شود و در صورت پرش، باید بلافاصله در جهتِ مخالفِ آن به پایین یا بالا حرکت کند.^[۱۰]

ملودی داده شده را «کانتوس فیرموس»^[ح]به معنی «ملودی ثابت» و نت‌های مقابل آن را «کنترپوان» می نامند.^[۱۱]

در این ساختار، فاصله‌های مجاز در حرکت افقی ملودی عبارتند از : دوم کوچک، دوم بزرگ، سوم کوچک، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست و اکتاو. کاربرد فاصله‌های دیگر و حرکت‌های کروماتیک همگی خطا هستند.^[۱۲]

در هر بخش که نت در برابر نت است، فاصلۀ بیش از اکتاو خطا است و فواصل مطبوع به هم پیوند می‌خورند و «فواصل نا‌مطبوع» باید حل شوند. در ابتدا و انتهای قطعه باید فاصلۀ اکتاو باشد و گذشتن بخش‌ها از یکدیگر و حرکت موازی دو بخش با فواصل نامطبوع، فاصلۀ پنجم و اکتاو مجاز نیست و از تکرار نت در یک بخش پرهیز می‌شود.^[۱۳]

کنترپوان دو بخشی، سه بخشی و چهار بخشی در پنج نوع خلاصه می‌شود که عبارتند از :

نوع اول

یک بر یک: در برابر هر نتِ گردِ داده شده (کانتوس فیرموس)، یک نت هم ارزش (کنترپوان) قرار می‌گیرد.^[۱۴]

در این نوع کنترپوان، فاصلهٔ «هم‌صدا» در اول و آخر قطعه ممنوع است و شروع باید با فاصلهٔ مطبوعِ کامل (اکتاو یا پنجم درست) و پایان در اکتاو باشد.^[۱۵]کنترپوان بر اساس حرکات متصل استوار است و هر نوع پرشِ ملودیک و گسسته به جز اکتاو، حرکت‌های پی‌درپی و بیش از حد به فاصلهٔ سوم و ششم، تغییراتِ کروماتیکی، حرکت‌های موازی چند مطبوعِ کامل، و عبور بخش‌ها از یکدیگر خطا محسوب شده و برای رسیدن به «هم‌صدا» در بخش‌های میانی، صداها باید با حرکت پیوسته به هم وصل و سپس جدا شوند. هر نوع پرشِ ملودیک بیشتر از فاصلهٔ سوم، باید بلافاصله در جهتِ مخالف حل شود. زیباترین حرکات در کنترپوان ابتدا «حرکت مخالف» بخش‌ها نسبت به هم است، سپس «حرکت مورب» است که در مرحلهٔ دوم قرار می‌گیرد و سوم اینکه باید از «حرکت موازی» حتی‌الامکان کمتر استفاده کرد و از حرکات منفصل اجتناب کرد.^[۱۶]^[۱۷]

در مثال زیر خط پایین «کانتوس فیرموس» یا ملودی داده شده، و خط بالا «کنترپوان» یا ملودی مقابل آن است. فاصلهٔ حرکات بخش‌ها به این ترتیب است: اکتاو، سوم، سوم، ششم، ششم، اکتاو.

$\relative c'' { << \new Staff { \clef "treble" d1 a b d cis d } \new Staff { \clef "treble" d,1 f g f e d } >> }$

نوع دوم

دو بر یک: در برابر هر نت گرد داده شده، دو نت سفید قرار می‌گیرد. (همچنین می‌توان در برابر یک نت گرد نقطه دار، سه نت سفید قرار داد).^[۱۸]

در این بخش تمام قوانینی که در نوع اول وجود دارد، در نوع دوم هم باید رعایت شود با این تفاوت که دو نت سفید در مقابل یک نت گرد قرار می‌گیرد به جز پایان قطعه که هر دو نت باید گرد باشد. در این بخش قسمت کنترپوان دارای ضرب قوی و ضعیف در میزان است و شروع قطعه می‌تواند از ضرب ضعیف باشد. در این بخش می‌توان از فواصل مطبوع در ضرب‌های قوی و از فواصل نامطبوع یا به عنوان نت‌های زینت در ضرب‌های ضعیف استفاده کرد و فاصلهٔ نامطبوع باید در بین دو فاصلهٔ مطبوع قرار گیرد.^[۱۹]^[۲۰]

در مثال زیر میزان اول با یک فاصلهٔ پنجم درست در ضرب ضعیف شروع شده‌است و پرش چهارم بلافاصله در جهت مخالف به میزان بعدی حل شده‌است. میزان دوم فاصله (ششم به پنجم)، میزان سوم (سوم به ششم)، میزان چهارم (ششم به سوم)، میزان پنجم (پنجم به ششم) و میزان آخر (اکتاو) که هر دو نت گرد هستند.

${ #(set-global-staff-size 15) \relative c' { << \new Staff { r2 a' d c b e d a b cis d1 \bar "|." } \new Staff { d,1 f g f e d} >> } }$

نوع سوم

چهار بر یک: در برابر هر نت گرد، چهار نت سیاه قرار می‌گیرد.^[۲۱]

${ #(set-global-staff-size 16) \relative c' { \new PianoStaff << \new Staff { d e f g a b c d e d c b a b c a g a b cis d1 \bar "|." } \new Staff { d,1 f g f e d } >> } }$

نوع چهارم

یک برابر دو «تاخیر دار»: در برابر هر نت، دو نت قرار می‌گیرد با این تفاوت که نت دوم کنترپوان با خط اتحاد به میزان بعدی وصل می‌شود.^[۲۲]

$\relative c' { \new PianoStaff << \new Staff { \set Staff.explicitKeySignatureVisibility = #all-invisible a'2 d~ d c~ c bes~ \key d \minor bes a b cis d1 \bar "|." } \new Staff { d, f g f e d \bar "|." } >> }$

نوع پنجم

کنترپوان مخلوط: در برابر نت گرد داده شده، از انواع کشش‌ها حتی نت چنگ استفاده می‌شود.^[۲۳]

$\relative c' { \new PianoStaff << \new Staff { r2 a' d c b4 c d e f e d2~ d4 cis8 b cis2 d1 \bar "|." } \new Staff { d, f g f e d \bar "|." } >> }$

یادداشت

↑ Monodic
↑ Diaphony
↑ Organum
↑ Tenor
↑ Contre Chant
↑ Leonin
↑ Perotin
↑ Cantus Firmus

پانویس

↑ Encyclopedia Britannica, Counterpoint.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۸.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۹.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۱۵.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۸.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۱۸۱-۱۸۲.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۱۸۶-۱۸۷.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۵.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۱۸۷.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۲.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۱۶.
↑ کروبینی، کنترپوان و فوگ، ۶.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۵-۶.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۷.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۲۰–۲۱.
↑ کروبینی، کنترپوان و فوگ، ۷–۸.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.
↑ دوپره، کنترپوان مدال، ۳۴.
↑ کروبینی، کنترپوان و فوگ، ۱۲.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.
↑ منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۴.

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Counterpoint». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۹.
منصوری، پرویز (۱۳۶۲). هارمونی تحلیلی. انتشارات پارت.
کروبینی، لوئیجی (۱۳۶۸). کنترپوان و فوگ. ترجمهٔ محسن الهامیان. تهران: انتشارات برگ.
دوپره، مارسل (۱۳۸۶). کنترپوان مدال. ترجمهٔ مصطفی کمال پورتراب. تهران: انتشارات چنگ.

Encyclopedia Britannica (۲۰۱۹). «Counterpoint».

پیوند به بیرون

[2] Monodic

[3] Diaphony

[4] Organum

[6] Tenor

[7] Contre Chant

[8] Leonin

[9] Perotin

[18] Cantus Firmus

[1] Encyclopedia Britannica, Counterpoint.

[5] دوپره، کنترپوان مدال، ۸.

[10] دوپره، کنترپوان مدال، ۹.

[11] دوپره، کنترپوان مدال، ۱۵.

[12] دوپره، کنترپوان مدال، ۸.

[13] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۱۸۱-۱۸۲.

[14] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۱۸۶-۱۸۷.

[15] دوپره، کنترپوان مدال، ۵.

[16] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۱۸۷.

[17] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۲.

[19] دوپره، کنترپوان مدال، ۱۶.

[20] کروبینی، کنترپوان و فوگ، ۶.

[21] دوپره، کنترپوان مدال، ۵-۶.

[22] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.

[23] دوپره، کنترپوان مدال، ۷.

[24] دوپره، کنترپوان مدال، ۲۰–۲۱.

[25] کروبینی، کنترپوان و فوگ، ۷–۸.

[26] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.

[27] دوپره، کنترپوان مدال، ۳۴.

[28] کروبینی، کنترپوان و فوگ، ۱۲.

[29] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.

[30] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۳.

[31] منصوری، هارمونی تحلیلی، ۲۴۴.

[۱]

[الف]

[ب]

[پ]

[۲]

[ت]

[ث]

[ج]

[چ]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[ح]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 === نوع دوم ===
 * '''دو بر یک:''' در برابر هر نت گرد داده شده، دو نت سفید قرار می‌گیرد. (همچنین می‌توان در برابر یک نت گرد نقطه دار، سه نت سفید قرار داد).<ref>{{پک|منصوری|۱۳۶۲|ک=هارمونی تحلیلی|ص=۲۴۳}}</ref>
-در این بخش دو نت سفید در مقابل یک نت گرد قرار می‌گیرد به جز پایان قطعه که هر دو نت باید گرد باشد. در این بخش قسمت کنترپوان دارای ضرب قوی و ضعیف در میزان است و شروع قطعه می تواند از ضرب ضعیف باشد. در این بخش می‌توان از فواصل مطبوع در ضرب‌های قوی و از فواصل نامطبوع یا به عنوان [[نت‌های زینت]] در ضرب‌های ضعیف استفاده کرد و فاصلۀ نامطبوع باید در بین دو فاصلۀ مطبوع قرار گیرد.<ref>{{پک|دوپره|۱۳۸۶|ک=کنترپوان مدال|ص=۳۴}}</ref><ref>{{پک|کروبینی|۱۳۶۸|ک=کنترپوان و فوگ|ص=۱۲}}</ref>
+در این بخش تمام قوانینی که در نوع اول وجود دارد، در نوع دوم هم باید رعایت شود با این تفاوت که دو نت سفید در مقابل یک نت گرد قرار می‌گیرد به جز پایان قطعه که هر دو نت باید گرد باشد. در این بخش قسمت کنترپوان دارای ضرب قوی و ضعیف در میزان است و شروع قطعه می‌تواند از ضرب ضعیف باشد. در این بخش می‌توان از فواصل مطبوع در ضرب‌های قوی و از فواصل نامطبوع یا به عنوان [[نت‌های زینت]] در ضرب‌های ضعیف استفاده کرد و فاصلهٔ نامطبوع باید در بین دو فاصلهٔ مطبوع قرار گیرد.<ref>{{پک|دوپره|۱۳۸۶|ک=کنترپوان مدال|ص=۳۴}}</ref><ref>{{پک|کروبینی|۱۳۶۸|ک=کنترپوان و فوگ|ص=۱۲}}</ref>
+* در مثال زیر میزان اول با یک فاصلهٔ پنجم درست در ضرب ضعیف شروع شده‌است و پرش چهارم بلافاصله در جهت مخالف به میزان بعدی حل شده‌است. میزان دوم فاصله (ششم به پنجم)، میزان سوم (سوم به ششم)، میزان چهارم (ششم به سوم)، میزان پنجم (پنجم به ششم) و میزان آخر (اکتاو) که هر دو نت گرد هستند.
 <score vorbis="1"> {
 #(set-global-staff-size 15)
@@ خط ۴۸: / خط ۴۹: @@
 }
 </score>
 === نوع سوم ===
 * '''چهار بر یک''': در برابر هر نت گرد، چهار نت سیاه قرار می‌گیرد.<ref>{{پک|منصوری|۱۳۶۲|ک=هارمونی تحلیلی|ص=۲۴۳}}</ref>