آسکاریس

آسکاریس
یک کرم ماده بالغ آسکاریس لومبرکوئیدس
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	کرم‌های لوله‌ای
رده:	سسرننتیا
راسته:	آسکاریدیدا
تیره:	آسکاریدیده
سرده:	آسکاریس Linnaeus, 1758
گونه‌ها
آسکاریس لومبریکوئیدس آسکاریس سووم

آسکاریس نام یک سردهٔ انگلی از کرم‌های لوله‌ای (کرم‌های گرد یا نخ‌سانان) است که گاهی با نام «کرم گرد غول‌پیکر روده» شناخته می‌شود. آسکاریس لومبرکوئیدس، بزرگترین کرم لوله‌ای (کرم گرد) در انسان است. آسکاریس سووم (به لاتین: Ascaris suum) در خوک بیماری‌زا است.

آسکاریس لومبرکوئیدس موجب بیماری آسکاریازیس (به انگلیسی: ascariasis) در انسان می‌شود. آسکاریس، یکی از مهم‌ترین کرم‌های انگلی روده‌ای است. از مهم‌ترین عوارض ابتلا به آسکاریازیس می‌توان به سوء تغذیه مزمن اشاره کرد. زیرا این کرم به تغذیه از مواد غذایی موجود در روده می‌پردازد. در واکنش به کرم، ممکن است گرانولوما در روده تشکیل شود که آن نیز در نتیجه می‌تواند منجر به انسداد روده شود.

طول آسکاریس ماده ممکن است به ۳۰ سانتیمتر برسد. آسکاریس نر کوتاه‌تر و نازک‌تر از کرم ماده است.

این کرم تخم‌گذار است. تخمهای این کرم در سرما و رطوبت و در مقابل پاره‌ای مواد شیمیائی خیلی مقاومند و ممکن است تا ۵ سال زنده بمانند ولی در خشکی و مقابل نور آفتاب بیشتر از چند هفته زنده نمی‌مانند. تخم این انگل از راه آب، خاک و غذای آلوده وارد بدن می‌شود.

چرخه زندگی

میزبان واسط و همچنین نهایی کرم، انسان است. تخم کرم پس از خورده شدن توسط انسان در روده باریک باز می‌شود. لاروهای رابدیتی فرم پس از بیرون آمدن از تخم با عبور از دیواره روده، وارد جریان خون شده و بالاخره خود را به ریه می‌رسانند (مرحله ریوی). در ریه موجب خون‌ریزی و التهاب می‌شوند. آن‌ها در ریه، پوست اندازی کرده و تکامل می‌یابند. پس از خارج شدن از ریه، وارد حلق شده و با عبور از مری دوباره وارد روده باریک می‌شوند (فاز روده‌ای). آن‌ها باردیگر در این مرحله، پوست اندازی می‌کنند. در این فاز موجب سوء تغذیه و انسداد روده‌ای می‌شوند. این کرم ممکن است در پاسخ به درمان یا تب، وارد مناطق دیگری از بدن شود. تخم‌های کرم آسکاریس به مواد ضد عفونی‌کننده مقاوم هستند و در کود یا فاضلاب برای ماه‌ها زنده باقی خواهند ماند.

نحوه گسترش

تخم این انگل از راه آب، خاک و غذای آلوده وارد بدن می‌شود.

آلودگی با آسکاریس در همه جا دیده می‌شود. بیشترین موارد بیماری، در کشورهای با آب و هوای گرم است. آسکاریس یک عفونت منتقل شونده از راه خاک است. دفع غیر بهداشتی مدفوع و استفاده از کود انسانی دو عامل عمده غیربهداشتی هستند که مسئول بروز آسکاریازیس (عفونت آسکاریس) می‌باشند. کرم آسکاریس بالغ حلقوی استوانه‌ای شکل با انتهای باریک و به اندازه ۱۵ تا ۳۵ سانتیمتر (نر کوچک‌تر از ماده) می‌باشد. عفونت در انسان از طریق خوردن تخم جنین دار موجود در خاک و با خوردن سبزیجات آلوده ایجاد می‌شود. تخم پس از وارد شدن به بدن انسان، در روده باز و لارو آزاد می‌شود. لارو پس از عبور از دیواره روده و سیر مراحل تکاملی خود در کبد، قلب، ریه‌ها مجدداً به روده بازمی‌گردد و به صورت بالغ در آنجا زندگی می‌کند. کرم بالغ با انسداد مجرای گوارشی یا صفراوی یا با دخالت در تغذیه بیمار، بیماری گوارشی ایجاد می‌کند. وجود کرم بالغ در روده کوچک علائم مبهمی مانند درد شکم و نفخ ایجاد می‌کند. انسداد روده که بسیار نادر است و حداکثر سن بروز آن ۱ تا ۶ سالگی است، ناشی از توده کرم‌ها در کودکان خیلی آلوده‌است.

• لوازم آلوده: مدفوع انسان تنها مخزن عفونت است.
• میزبان: میزان آلودگی در کودکان زیاد است و کودکان عمده‌ترین پخش‌کننده آلودگی هستند.
• عوامل محیط زیست: آسکاریس یکی از کرم‌های منتقله از راه خاک است. تخم کرم‌های آسکاریس در شرایط مساعد، ماه‌ها و حتی سال‌ها زنده می‌ماند.
• عادات انسان: زیاد شدن تخم کرم در خاک به سبب عادات انسان در دفع مدفوع در فضای آزاد روی می‌دهد و مهم‌ترین عاملی است که موجب انتشار گسترده آسکاریس در جهان می‌شود. تخم آلوده‌کننده می‌تواند دست‌ها و خوراکی‌های کودکانی را که روی زمین بازی می‌کنند آلوده کند.
• دوره انتقال: تا زمانی که تمام آسکاریس‌های بارور در روده از بین نروند و مدفوع از نظر تخم کرم منفی نشود، امکان انتقال آلودگی وجود دارد.

راه انتقال

راه انتقال دهانی، از راه خوردن تخم‌های آلوده‌کننده همراه با خوراکی یا آب است. نحوه انتقال بیماری به انسان از دست به دهان است که در آن انگشت‌ها در اثر تماس با خاک آلوده شده‌اند. خوراکی‌هایی که خام خورده می‌شوند مانند سبزی‌ها، آلودگی را منتقل می‌نمایند. راه‌های دیگر انتقال، خوردن خاک آلوده (خاک خواری) و گردوغبار است که می‌تواند در انتشار آلودگی آسکاریس در مناطق کویری نقش مهمی داشته باشد.

نقش سگ و گربه در انتقال به انسان

کرم‌های لوله‌ای شایع‌ترین انگل‌های داخلی در گربه‌ها هستند. این کرم‌ها که شبیه به ماکارانی هستند تا ۱۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند. بچه گربه‌ها می‌توانند از طریق شیر مادر آلوده شوند. در حالی که گربه‌های مسن‌تر با خوردن جوندگان آلوده به کرم لوله‌ای آلوده می‌شوند. این کرم سالانه از طریق گربه‌ها، ۱۰ هزار کودک را مبتلا می‌کند. بدترین حالت که ممکن است توسط این انگل به انسان وارد شود نابینا شدن انسان است. شایع‌ترین انگل داخلی حیواناتی مانند سگ و گربه انگل‌هایی از خانواده آسکاریس‌ها باشند. کرم‌های این خانواده ساختاری لوله ای دارند و بسیاری از صاحبان حیوانات خانگی ممکن است این کرم‌ها را در مدفوع یا محتویات معده حیوان خود مشاهده کنند. به خصوص وقتی توله ای را به تازگی تهیه کرده باشند. برآورد می‌شود که حداقل ۱۰٪ سگ‌های خانگی در پپیشرفته‌ترین کشورهای دنیا سابقه ابتلا به آسکاریس را داشته‌اند و بررسی جدیدی که در اروپا انجام شد ثابت کرده حداقل ۱۶ درصد از گربه‌های خانگی که به محیط بیرون از منزل دسترسی دارند سابقه ابتلا به آسکاریس را داشته‌اند.

پیشگیری

• شستشوی دست‌ها قبل از غذا خوردن
• خودداری از وارد کردن انگشتان به دهان
• احداث توالت‌های بهداشتی و دفع بهداشتی مدفوع و آموزش بهداشت در مورد به‌کارگیری مستراح‌های بهداشتی، بهداشت فردی ـ همگانی و دگرگونی الگوهای رفتاری
• راه اندازی سیستم‌های بهداشتی
• استفاده نکردن از کود انسانی در کشاورزی
• شستن دقیق میوه‌ها و سبزی‌ها به خصوص آن‌هایی که به شکل بوته و درختچه هستند و در معرض آلودگی‌های منتقله از مدفوع سگ و گربه هستند مانند خیار، گوجه، کاهو، توت فرنگی و غیره. توصیه شده چند برگ رویی کاهو یا پوست میوه‌هایی مانند هویج هم قبل از مصرف کنده شده و دور ریخته شده و سپس مصرف شوند.

پیشگیری از ابتلا به انگلها

بهترین وسیله برای مبارزه با بیماری‌های انگلی و پیشگیری از مبتلا شدن با آن‌ها دقت در رعایت بهداشت فردی، بهداشت محیط و مواد غذائی همراه با درمان افراد مبتلا است؛ بنابراین عمل کردن به موارد زیر به پیشگیری از مبتلا شدن به بیماری‌های انگلی کمک زیادی خواهند نمود.

1. شستشوی مکرر دستها با آب و صابون بخصوص قبل از غذا خوردن و بعد از مستراح
2. کوتاه نگهداشتن ناخنها
3. جوشاندن آب آشامیدنی در جاهائی که آب لوله‌کشی وجود ندارد.
4. جوشانیدن ظروف و البسه در خانواده‌ای که فرد مبتلائی در آن باشد، برای از بین بردن تخم انگلها
5. جلوگیری از بازی کودکان با خاک آلوده و همچنین وادار ساختن کودکان به شستن دستها با آب و صابون بعد از هر بازی
6. خودداری از خوردن آب آلوده
7. نخوردن سبزی خام در نقاط آلوده
8. خودداری از اجابت مزاج در خارج از مستراح
9. استفاده نکردن از کود مستراحی تازه در جالیزارها و مزارع سبزیکاری و صیفی‌کاری و باغهای میوه
10. مراجعه به پزشک و دقت در مداوای صحیح مبتلایان
11. درمان همزمان تمامی افراد خانواده‌ای که فردی از آن مبتلا به انگل است و همچنین جوشاندن لباسهای زیر و ملافه‌ای رختخواب در روزهای درمان
12. شستشوی کامل سبزیجات و میوه‌جات خام و ضدعفونی کردن آن‌ها قبل از مصرف بخصوص اگر از مزارع با کود حیوانی حاصل شده باشد.

علائم ابتلا به کرم آسکاریس

مهمترین علایم این بیماری اختلالات دستگاه گوارش (درد شکم، تهوع، استفراغ، پرآبی دهان، پرخوری، لاغری) اختلالات دستگاه تنفس و همچنین اختلالات عصبی مانند لرزش و تشنج، عصبانیت و زودرنجی، دیدن خوابهای آشفته، پریدن از خواب، سردرد و سرگیجه است.

آسکاریس ممکن است در ابتدا علائمی نداشته باشد. با این حال، همان‌طور که آلودگی در داخل روده کوچک رشد می‌کند، فرد ممکن است علائمی از جمله موارد زیر مشاهده کند:

• دردهای شکمی
• از دست دادن اشتها
• مشاهده کرم در مدفوع
• استفراغ
• نقص رشد در کودکان
• کاهش وزن
• تهوع
• اسهال
• حرکات نامنظم روده

در آلودگی‌های پیشرفته تر، کرم‌ها می‌توانند به ریه‌های فرد نفوذ کنند. اگر این اتفاق رخ دهد، فرد ممکن است علائمی نظیر موارد زیر داشته باشد:

• تب
• ناراحتی و درد در قفسه سینه
• سرفه شدید
• مخاط خونی
• تنگی نفس
• خس خس

در موارد نادر، ممکن است فرد یک عارضه معروف به پنومونی آسپیراسیون را تجربه کند.

درمان و مراقبت‌های پس از درمان

1. بررسی‌های تشخیصی ممکن است شامل آزمایش مدفوع یا بررسی کرم بالغ (در صورت دفع شدن همراه با مدفوع) و رادیوگرافی ریه باشد.
2. درمان در منزل امکان‌پذیر بوده و شامل داروهای ضد کرم و سایر مراقبت‌های بهداشتی است.
3. شستشوی دست‌ها پس از توالت رفتن یا قبل از غذا توصیه می‌شود. از وارد کردن انگشتان به دهان خودداری کنید. ناخن‌ها را کوتاه و تمیز نگه دارید.
4. نواحی مقعد و تناسلی را حداقل روزی دو بار با صابون و آب گرم بشویید. شستشو را با دقت و ترجیحاً زیر دوش انجام دهید. از حمام وان استفاده نکنید.
5. در صورت امکان همه لباس‌های راحتی، لباس‌های خواب، زیرپوش‌ها و حوله‌های آلوده‌ای را که توسط فرد مبتلا استفاده شده بجوشانید.
6. پس از درمان، توالت، کف حمام و اثاثیه را به دقت شستشو و تمیز کنید. قالیچه‌ها، رومیزی‌ها، پرده‌ها، مبلمان و صندلی‌ها را به دقت با جاروبرقی تمیز کنید.