مراد چهارم

مراد چهارم (به ترکی عثمانی: مراد چهارم) پسر احمد یکم از کوسم سلطان و خلیفه امپراتوری عثمانی بود که پس از برکناری عمویش مصطفی یکم از سال ۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰ میلادی بر قلمرو عثمانی حکومت کرد.

مراد در یازده سالگی به سلطنت رسید. مراد به قفقاز، آذربایجان، ایروان و تبریز لشکر کشید و صفویان را شکست داد. در دومین نبرد مراد با صفویان، بغداد و بین‌النهرین به تصرف عثمانیان درآمد. در معاهده صلح ایران و عثمانی در دشت زهاب نزدیکی قصر شیرین، سلطه عثمانی بر عراق مورد تأیید پادشاه ایران قرار گرفت. مراد در سال ۱۶۴۰ میلادی و در سن ۲۷ سالگی در اثر ابتلا به بیماری نقرس درگذشت. پادشاهی اصلی او از سال ۱۶۳۲ شروع شد زمانی که شورش هارا از بین برد، به نایب السلطنه بودن والده کوسم سلطان خاتمه داد و آرامش را به امپراتوری برگرداند. از موفقیت‌های بزرگ او می‌توان به فتح بغداد و تمام عراق ایران و در غرب بیرون کردن روس‌ها از ترانسیلوانیا و برگرداندن مرز امپراتوری به زمان سلطان سلیمان قانونی نام برد.

لشکر کشی به ایران

مقالهٔ اصلی: جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۴–۱۶۳۶)

همچنین ببینید: شاه صفی

با مرگ شاه عباس اول و روی کار آمدن شاه صفی (سام میرزا)، دولت صفوی از نظر داخلی و خارجی دچار مشکلات متعددی شد. هر یک از این مشکلات به گونه‌ای بود که سبب از بین رفتن اقتدار شاه عباس یکم شده بود. در عرصه روابط خارجی دولت صفویه با دو جنگ ناخواسته از سوی عثمانی مواجه شد. سلطان مراد چهارم در سال ۱۶۳۴ میلادی (۱۰۴۴ ه‍. ق) با لشکری بزرگ به مرزهای شمال غربی ایران حمله کردو با تصرف ایروان بخشی از خاک قفقاز را به خاک عثمانی ضمیمه ساخت، سپس به تبریز تاخت و این شهر را ویران نمود. اگر چه این حادثه تلخ ۷ ماه و نیم بعد با رشادت بی‌نظیر سپاه قزلباش جبران شد و ایروان بار دیگر به سرزمین ایران بازگشت، اما باز پس‌گیری ایروان برای دولتمردان عثمانی به ویژه شخص سلطان مراد خان آنچنان گران آمد که او بار دیگر در ۱۶۳۸ میلادی (۱۰۴۸ ه‍. ق) به بغداد لشکرکشی کرد و بعد از نبردی سخت میان طرفین، این شهر به تصرف عثمانی درآمد و دولتمردان صفوی با تن دادن به این شکست بزرگ و تلخ حاضر شدند عهدنامه زهاب را امضا کنند. به این ترتیب عراق ایران که از جهات گوناگون به ویژه از نظر ایدئولوژیک برای دولت صفوی اهمیت بسیار داشت، از ایران جدا شد و به عثمانی پیوست.

حکومت

مورخان و محققان عثمانی در این امر اتفاق نظر دارند که سلطان مراد چهارم نخستین و تنها پادشاهی، پس از سلیمان قانونی بود که توانست قدرت و شکوه و اقتدار دولت عثمانی را احیا کند.

ایستانفورد شاو می‌نویسد:

سلطنت وی برای امپراتوری عثمانی یک موفقیت بزرگ به‌شمار می‌رفت؛ مراد زمانی به قدرت رسید که دولت در نابسامانی بودو به سرعت در ورطهٔ زوال وانحطاط فرومی‌رفت.

وی با اتکا به قدرت مطلق فردی و اعدام بیش از۲۰۰۰۰ تن از شورشیان، کوشید که امپراتوری، ثبات و عظمت خود را لااقل در همان برهه ار تاریخ بازیابد و بدین ترتیب بود که توانست پیامدهای زوال را به تأخیر اندازد. جالب است که سلطان مراد با به کار بردن توصیه‌های یکی از مشاورانش به نام قوچی بیگ که در رسالهٔ اصلاحی خود، از اقدامات شاه عباس یکم با ستایش یاد کرده و آن را راهنمای خوبی برای انجام اصلاحات در عثمانی دانسته بود، توانست به اوضاع نابسامان امپراتوری سروسامان داده و موفقیت‌های بزرگی به دست آورد.

خانواده

سلطان مراد چهارم در طول سلطنت ۱۷ ساله‌اش تنها یک خاصگی سلطان دارا بود که نام او بارها و بارها در منابع حقوق‌های زنان حرم آمده‌است، نام آن زن عایشه سلطان بوده‌است و احتمالاً تا پایان سلطنت مراد تنها خاصگی او بوده اما در برخی منابع خبر از کنیزی به‌نام صنوبر خاتون می‌دهند، احتمالاً تمامی پسران عایشه بعد از تولد فوت می‌شدند و مراد به‌همین دلیل کنیزی دیگر برای خود اختیار کرده‌است اما او احتمالاً به مقام خاصگی نرسیده‌است

پسران

• شاهزاده احمد (۲۱ دسامبر ۱۶۲۸ – ۱۶۳۹)
• شاهزاده اورخان (۱۶۲۸ – ۱۶۲۹)
• شاهزاده نومان (۱۶۲۹ – ۱۶۲۹)
• شاهزاده حسن (مارس ۱۶۳۱ – ۱۶۳۲)
• شاهزاده سلیمان (۲ فوریه ۱۶۳۲ – ۱۶۳۷)
• شاهزاده محمد (۸ اوت ۱۶۳۳ – ۱۶۴۰)
• شاهزاده عثمان (۹ فوریه ۱۶۳۴ – ۱۶۳۴)
• شاهزاده علاءالدین (۲۶ اوت ۱۶۳۵ – ۱۶۳۷)
• شاهزاده سلیم (۱۶۳۷ – ۱۶۴۰)
• شاهزاده محمود (۵ می ۱۶۳۸ – ۱۶۳۸)

دختران

• گوهر سلطان (تولد ۱۶۳۰ – مرگ استانبول در مقبره مراد چهارم در مسجد سلطان احمد دفن شد) در سال ۱۶۴۴ با خاصگی محمد پاشا ازدواج کرد.
• کایا سلطان (تولد ۱۶۳۳ – مرگ ۱۶۵۹ استانبول، در مقبره مصطفی یکم در مسجد ایاصوفیا دفن شد) در سال ۱۶۴۴ با داماد ملک احمد پاشا ازدواج کرد.
• گلبهار سلطان (تولد ۱۶۳۴ – مرگ ۱۶۵۴ استانبول در مقبره مراد چهارم در مسجد سلطان احمد دفن شد) با عمرزاده محمد پاشا ازدواج کرد.
• عایشه سلطان (تولد و مرگ نامعلوم استانبول در مقبره مراد چهارم در مسجد سلطان احمد دفن شد) او قبل از سال ۱۶۵۵ با سلیمان پاشا ازدواج کرد.
• صفیه سلطان (مرگ ۱۵۸۰ استانبول در مقبره مراد چهارم در مسجد سلطان احمد دفن شد) در سال ۱۵۵۹ با اباضه حسین پاشا ازدواج کرد.
• رقیه سلطان (تولد ۱۶۴۰ – مرگ ۱۶۹۵ استانبول در مقبره مراد چهارم در مسجد سلطان احمد دفن شد) در سال ۱۶۶۳ با داماد ملک ابراهیم پاشا ازدواج کرد.

نگارخانه

• 
  سلطان مراد رابع
• 
  نگاره‌ای از مراد چهارم
• 
  مراسم جلوس سلطان مراد چهارم، سال ۱۶۲۳
• 
  نقاشی مینیاتور عثمانی، مراد چهارم را در مراسم شام به تصویر کشیده‌است
• 
  پرتره‌ای از سلطان مراد خان در لباس جنگ
• 
  مسیر لشگرکشی مراد چهارم به مرزهای شمال غربی ایران، شهرهای ایروان، خوی و تبریز
• 
  مینیاتوری از سلطان مراد رابع
• 
  مینیاتوری از سلطان مراد خان بر روی تخت سلطنت و دو ینی‌چری ایستاده در پشت او
• 
  دیدار سفیر امپراتوری مقدس روم با سلطان مراد خان در استانبول
• 
  پرتره‌ای از سلطان مراد خان
• 
  پرتره‌ای از سلطان مراد چهارم بر روی اسب
• 
  طغرای سلطان مراد چهارم بر روی دیواری در کاخ توپقاپی
• 
  امپراتوری عثمانی در اواخر سلطنت مراد رابع

جستارهای وابسته

• فتح بغداد (۱۶۲۳)
• نبرد بغداد (۱۶۲۵)
• جنگ ایران و عثمانی (۱۶۲۹–۱۶۳۱)
• جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۴–۱۶۳۶)
• سقوط بغداد (۱۶۳۸)

منابع

• شاو استانفورد (۱۳۷۰)، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمهٔ محمود رمضان‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی