آسیاب بادی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
توضیحی پیرامون واژه آس و مشتقات آن
←‏واژه شناسی: اصلاح سجاوندی
خط ۵: خط ۵:


== واژه شناسی ==
== واژه شناسی ==
"آس" دو سنگ گرد و پَخ برهم نهاده است که سنگ زِبَرین گردان و سنگ زیرین ایستان است و از گردش سنگ زبَرین بر روی سنگ زیرین با نیرویی دیگر که یا آب است یا باد یا چهارپا و یا در نهایت نیروی برق انواع مختلف غلات چون گندم و جو و انواع مختلف حبوبات (بُنشَن) خُرد و آرد می‌شود<ref> لغت نامه دهخدا</ref> <ref>فرهنگ عمید</ref>. ازین‌رو "آس" به معنای بخش اصلی وسیله آرد کننده است که خواه با آب به جنبش در می‌آید که نتیجه "آس‌آب" یا همان "آسیاب" است و یا با نیروی باد به گردش در می‌آید که نتیجه "آس‌باد" است و همچنین گاه با نیروی دست گردانده می‌شود که می‌شود "دست‌آس" یا "دستاس". چنانکه پیداست در زبان فارسی امروزه به همه انواع آس ها آسیاب گفته می‌شود که خود در واقع از نگاه کاربردی نوع خاصی از "آس" است که با آب کار می‌کند و برای مشخص کردن نوع آس جزء مشخص کننده به "آسیاب" افزوده شده و واژگانی چون "آسیاب بادی" و "آسیاب دستی" و " آسیاب برقی" و حتی در مواردی "آسیاب آبی" برمی‌کشد. در واقع با جابجایی ای که رخ داده "آسیاب" به عنوان زیرمجموعه‌ای از "آس" خود جانشین معنای کلی "آس" شده و اکنون تبادری که از واژه "آسیاب" به ذهن می‌رسد همانی است که می‌باید از کلید واژه "آس" برآید. در چرایی این جابجایی و انتقال معنایی می‌توان عمومیت کاربرد نوع آبی "آس" یا همان "آسیاب" را تنها دلیل برشمرد گو اینکه کاربرد آس‌باد بیشتر محدود به مناطق بادخیزی چون سیستان بوده که از منابع آبی محدودی نیز به نسبت برخوردار بوده‌است و در بیشتر مناطق ایران زمین به دلیل آسانی و در دسترس بودن آب به میزان بسنده کاربرد آس‌یاب رواج به مراتب گسترده‌تری داشته است.
«آس‌باد» برآمده از دو بخش «آس» و «باد» است. «آس» دو سنگ گرد و پَخ برهم نهاده است که سنگ زِبَرین گردان و سنگ زیرین ایستان است و از گردش سنگ زبَرین بر روی سنگ زیرین با نیرویی دیگر که یا آب است یا باد یا چهارپا و یا در نهایت نیروی برق انواع مختلف غلات چون گندم و جو و انواع مختلف حبوبات (بُنشَن) خُرد و آرد می‌شود.<ref>لغت نامه دهخدا</ref><ref>فرهنگ عمید</ref> ازین‌رو «آس» به معنای بخش اصلی وسیله آرد کننده است که خواه با آب به جنبش در می‌آید که نتیجه «آس‌آب» یا همان «آسیاب» است و یا با نیروی باد به گردش در می‌آید که نتیجه «آس‌باد» است و همچنین گاه با نیروی دست گردانده می‌شود که می‌شود «دست‌آس» یا «دستاس». چنانکه پیداست در زبان فارسی امروزه به همه انواع آس ها آسیاب گفته می‌شود که خود در واقع از نگاه کاربردی نوع خاصی از «آس» است که با آب کار می‌کند؛ همچنین است که برای مشخص کردن نوع "آس" جزء مشخص کننده به جای افزوده شدن به تکواژ «آس» به صورت اضافه ترکیبی به «آسیاب» افزوده می‌شود و واژگانی چون «آسیاب بادی» و «آسیاب دستی» و «آسیاب برقی» و حتی با شگفتی «آسیاب آبی» برمی‌کشد. در واقع با جابجایی ای که رخ داده «آسیاب» به عنوان زیرمجموعه‌ای از «آس» خود جانشین معنای کلی و کلیدی «آس» شده و اکنون تبادری که از واژه «آسیاب» به ذهن می‌رسد همانی است که می‌باید از کلید واژه «آس» برآید. در چرایی این جابجایی و انتقال معنایی می‌توان عمومیت کاربرد نوع آبی «آس» یا همان «آسیاب» را تنها دلیل برشمرد گو اینکه کاربرد آس‌باد بیشتر محدود به مناطق بادخیزی چون سیستان بوده که از منابع آبی محدودی نیز به نسبت برخوردار بوده‌است و در بیشتر مناطق ایران زمین به دلیل آسانی و در دسترس بودن آب به میزان بسنده کاربرد آس‌یاب رواج به مراتب گسترده‌تری داشته است.

== تاریخچه ==
== تاریخچه ==
[[پرونده:Perzsa malom.svg|بندانگشتی|300px|طرحی از آسیاب بادی ایرانی]]
[[پرونده:Perzsa malom.svg|بندانگشتی|300px|طرحی از آسیاب بادی ایرانی]]

نسخهٔ ‏۲۷ اوت ۲۰۱۸، ساعت ۰۶:۵۵

یک آسیاب بادی در آلمان
آسیاب بادی در استونی

آسیابِ بادی یا به عبارت صحیح تر آس‌باد گونه‌ای آس[۱] است که نیروی جنبشی آن از راه باد فراهم می‌گردد. معمولاً در گذشته آس‌باد را برای آرد کردن گندم می‌ساختند. از آس‌باد هم چنین در کارهای دیگر مانند تلمبه کردن آب می‌توان بهره برد که به آن پمپ بادی گفته می‌شود.[۲]

واژه شناسی

«آس‌باد» برآمده از دو بخش «آس» و «باد» است. «آس» دو سنگ گرد و پَخ برهم نهاده است که سنگ زِبَرین گردان و سنگ زیرین ایستان است و از گردش سنگ زبَرین بر روی سنگ زیرین با نیرویی دیگر که یا آب است یا باد یا چهارپا و یا در نهایت نیروی برق انواع مختلف غلات چون گندم و جو و انواع مختلف حبوبات (بُنشَن) خُرد و آرد می‌شود.[۳][۴] ازین‌رو «آس» به معنای بخش اصلی وسیله آرد کننده است که خواه با آب به جنبش در می‌آید که نتیجه «آس‌آب» یا همان «آسیاب» است و یا با نیروی باد به گردش در می‌آید که نتیجه «آس‌باد» است و همچنین گاه با نیروی دست گردانده می‌شود که می‌شود «دست‌آس» یا «دستاس». چنانکه پیداست در زبان فارسی امروزه به همه انواع آس ها آسیاب گفته می‌شود که خود در واقع از نگاه کاربردی نوع خاصی از «آس» است که با آب کار می‌کند؛ همچنین است که برای مشخص کردن نوع "آس" جزء مشخص کننده به جای افزوده شدن به تکواژ «آس» به صورت اضافه ترکیبی به «آسیاب» افزوده می‌شود و واژگانی چون «آسیاب بادی» و «آسیاب دستی» و «آسیاب برقی» و حتی با شگفتی «آسیاب آبی» برمی‌کشد. در واقع با جابجایی ای که رخ داده «آسیاب» به عنوان زیرمجموعه‌ای از «آس» خود جانشین معنای کلی و کلیدی «آس» شده و اکنون تبادری که از واژه «آسیاب» به ذهن می‌رسد همانی است که می‌باید از کلید واژه «آس» برآید. در چرایی این جابجایی و انتقال معنایی می‌توان عمومیت کاربرد نوع آبی «آس» یا همان «آسیاب» را تنها دلیل برشمرد گو اینکه کاربرد آس‌باد بیشتر محدود به مناطق بادخیزی چون سیستان بوده که از منابع آبی محدودی نیز به نسبت برخوردار بوده‌است و در بیشتر مناطق ایران زمین به دلیل آسانی و در دسترس بودن آب به میزان بسنده کاربرد آس‌یاب رواج به مراتب گسترده‌تری داشته است.

تاریخچه

طرحی از آسیاب بادی ایرانی
یک آسیاب بادی در سال ۱۷۹۲ در فرانسه

پیشینه آسیابهای بادی را به ۱۳۰۰ سال پیش گمانه می‌زنند. نخستین آسیابهای بادی دارای پره‌های عمودی بودند و بر پایه گزارش‌های نزدیک به سده هفتم میلادی درسیستان ایران[۵] و همچنین در دهستان باستانی نشتیفان خواف ساخته شده بودند. آن‌ها میان شش تا دوازده پره داشتند که پره‌هایشان با پارچه یا برگ درخت خرما پوشانده شده بودند. کاربرد آن‌ها آسیاب کردن دانه‌های خوراکی یا آبکشی بوده‌است. نمونه دیگری از آسیابهای عمودی در سده ۱۳ (میلادی) در چین ساخته شد. ساعت آبی و آسیاب آبی -آسیاب بادی در ایران از قدمت تاریخی کهنی برخوردار است اما تحقیق مستقلی در این موضوع نشده‌است. بعضی اعتقاد دارند آسیاب بادی نخستین بار در ایران بکار گرفته شده‌است امروزه هنوز بقایای چندین آسیاب بادی در شهر کوچک نشتیفان خواف خراسان وجود دارد و تا چند سال قبل از انقلاب فعال بود. watermills.[۶] همچنین در سیستان و در نزدیکی شهرسوخته زابل نیز بقایای نخستین آس بادها وجود دارد و حتی در شهر زابل محله‌ای به نام آس باد وجود دارد بنیادنیمروز کانون جهانی سیستانیان ازسال۱۳۹۰شمسی تلاش دارد که نمادی از آسیاب بادی در یکی از میادین زابل ویا منطقه سیستان نصب شود.

اگرچه کتاب اصطخری که در آن اشاره به ساخت آسیاب بادی شده‌است مربوط به پیش از سال سال ۳۳۰ هجری خورشیدی (۳۴۰ هجری قمری) بوده‌است، ولی در یکی از کتاب‌های مسعودی که چند سال بعد نوشته‌شده‌است، به داستانی اشاره می‌شود که در آن یک ایرانی به نزد خلیفهٔ دوم، عمر، (سال ۱۳ هجری خورشیدی و قمری، سدهٔ هفتم میلادی) ادعا می‌کند که می‌تواند یک آسیاب بادی بسازد، و عمر نیز برای ثابت شدن این ادعا از او می‌خواهد تا این کار را انجام دهد، و او نیز موفق می‌شود.[۷] اشاره تاریخ نویسان به داستان کشته شدن یزدگرد ساسانی بدست آسیابان و اشاره به کشتار ایرانیان یک بار در الیس به فرماندهی خالد پسر ولید و یک بار در زمان امویان در گرگان به فرماندهی یزید بن مهلب از روایتهایی است که در آن‌ها به آسیاب آبی و بادی اشاره شده‌است.[۸]

پمپ بادی

یک پمپ بادی

پمپ‌های بادی معمولاً در مزارع و زمین‌های کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. پمپ‌های بادی دارای پره‌های بزرگی هستند که با انرژی جنبشی باد حرکت می‌کنند.

نگارخانه

پانویس

  1. لغت نامه دهخدا، "آس"
  2. ویکی‌پدیای انگلیسی
  3. لغت نامه دهخدا
  4. فرهنگ عمید
  5. http://isna.ir/fa/news/92110503095/نگذارید-سنگک-و-لواش-به-نام-دیگران-شود
  6. Confrence of Qanat in Iran - water clock in Persia 1383, in Persian
  7. Donald Routledge Hill, A History of Engineering in Classical and Medieval Times, 1996, ISBN 0-415-15291-7, Page 173.
  8. پیرامون آسیاب گردانیدن به خون در گرگان رجوع کنید به طبری، «ذکر وقایع سال ۹۸»، تاریخ رسل و ملوک ج ۹، ۳۹۴۰. و نیز گردیزی، «در ذکر امرای خراسان»، زین‌الاخبار، ۲۵۱ و همچنین فامی هروی[؟]، تاریخ هرات (دستنوشتی نویافته) ۷ر.

منابع

  • شواهد، احتمال وجود آسیاب بادی در ارومیه را به یقین نزدیک می‌کند، آفرینش، (۲۰ بهمن ۱۳۸۱): ص ۷.
  • نوری، فرشته، آسیاب‌های بادی و بادگیرها، اعتماد، (۲۰ خرداد ۱۳۸۲): ص ۸.
  • نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی؛‎ http://en.wikipedia.org/wiki/Windmill،Windmill ‏؛ (نسخه۲۰ دسامبر ۲۰۰۶)
  • دهکده توس و قنات گنابادو آسیاب‌های بادی نشتیفان ثبت یونسکو می‌شود [۱]