مهدی بیانی

دکتر مهدی بیانی (۱۲۸۵ همدان - بهمن ۱۳۴۶) فرزند میرزا محمد مستوفی فراهانی است. ایشان دکترای ادبیات فارسی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرده و بنیانگذار کتابخانه ملی ایران، کارشناس نسخه‌های خطی فارسی، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه تهران بوده است.

تبار

پدرش، میرزا محمدخان از خاندان دبیران و مستوفیان فراهان و نیای مادریش میرزا سلیمان بیان السلطنة فراهانی، رئیس بیوتات سلطنتی و صاحبِ رساله قواعد دفاتر و حساب بود .

زندگی

بیانی در ۱۲۸۵ ش در همدان متولّد شد. در دو سالگی پدرش درگذشت و مادرش با او و دیگر فرزندانش به تهران آمد. او در مدارس ابتدایی اقدسیّه و اشرف به تحصیلات مقدماتی و فراگیری خوشنویسی پرداخت و پس از اتمام دوره متوسطه در دارالفنون، دوره لیسانس علوم ادبی و فلسفی را در دانشسرای عالی (دارالمعلمین عالی سابق) به پایان برد و در ۱۳۲۴ ش به اخذ دکتری در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران نایل گشت .

بیانی پس از گذراندن دوره تعلیمات دانشکدة افسری و خدمت وظیفه، در ۱۳۱۲ ش همزمان با کار در کتابخانه دانشسرای عالی ، تدریس زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در ۱۳۱۳ ش به مدیریت کتابخانه عمومی معارف منصوب گردید. او در این مقام به گردآوری کتابها از کتابخانه سلطنتی و کتابخانه معارف برای بنیانگذاریی «کتابخانه ملی ایران» پرداخت و پس از تأسیس این کتابخانه در ۱۳۱۶ ش، ریاست آنجا را به عهده گرفت.

در ۱۳۱۹ش، به مدت یک سال از طرف وزارت آموزش و پرورش (وزارت فرهنگ سابق) به ریاست فرهنگ اصفهان اعزام شد و پس از بازگشت و انجام دادن مأموریت آموزشی یکساله در وزارت پیشه و هنر وقت ، بار دیگر به ریاست کتابخانه ملی منصوب شد. در ۱۳۳۵ش ، ریاست کتابخانه سلطنتی را عهده‌دار شد و این سمت را همراه با استادی دانشگاه تهران و تدریس «تاریخ تکامل خطوط اسلامی» و «کتابشناسی نسخه‌های خطی » تا پایان عمر به عهده داشت

او همچنین انجمنی برای حمایت و معرفی خوشنویسان و هنر خوشنویسی با نام «انجمن حمایت خط و خطاطان » تأسیس کرد. وی به سبب تبحّر در شناخت خطوط و نسخه‌ها به عنوان کارشناس نسخه‌های خطی و چاپی ، با کتابخانه‌های ملی ، مجلس شورای ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران همکاری می‌کرد. او خود خطی خوش داشت و بویژه در نستعلیق قوی و ماهر بود.

بیانی از بنیانگذاران انجمن فرهنگی ایران و شوروی وعضو آن بود و نزدیک به ۲۵ سال در راه گسترش و استواری پیوندهای دوستی و فرهنگی دو کشور همسایه تلاش کرد . مأموریتهای فرهنگی بسیاری به کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکا داشت. سرانجام، در هفدهم بهمن ۱۳۴۶ درگذشت.

آثار

آثار او عبارت است از:

• کتاب‌شناسی کتاب‌های خطی
• فهرست نمایشگاه خطوط نستعلیق کتابخانه ملی
• فهرست کتابخانه سلطنتی (دیوانها)
• فهرست منشآت و مکاتیب و ترسلات و منظومه‌های فارسی
• فهرست نمایشگاه آثار ابن سینا در کتابخانه انجمن آثار ملی
• فهرست نمایشگاه آثار خواجه نصیرالدین طوسی در کتابخانه ملی
• فهرست نمونه خطوط خوش کتابخانه سلطنتی
• راهنمای گنجینه قرآن در موزه ایران باستان
• نمونه‌ای چند از خطوط خوش‌نویسان
• نمونه سخن فارسی
• احوال و آثار خوش‌نویسان، در چهار جلد
• احوال و آثار نسخ‌نویسان
• شکسته و نستعلیق‌نویسان و تعلیق‌نویسان
• احوال و آثار میرعماد
• طبع و نشر چهار رساله فارسی (رسالة فی حالة الطفولیة، روزی با جماعت صوفیان؛ عقل سرخ؛ آواز پر جبرئیل)، از شیخ شهاب الدین سهروردی
• السوانح فی‌العشق احمد غزالی
• معراجنامه منسوب به ابن سینا، به خط امام فخر رازی
• بدایع الازمان فی وقایع کرمان، افضل الدین کرمانی
• چند رباعی از حکیم عمر خیام به خط میرعماد

همچنین مقالات ادبی و هنری و تاریخی متعددی از او در مجلات داخلی و خارجی نشر یافته است

پانویس

‎

منابع

• عنایت الله شکیباپور (۱۳۴۸)، اطلاعات عمومی، کتابفروشی اشراقی، ص. ۱۸
• ایرج افشار، «وفات دکتر مهدی بیانی »، راهنمای کتاب ، سال ۱۱، ش ۱و۲و۳ (مرداد ۱۳۴۷)
• مهدی بیانی ، احوال و آثار خوشنویسان ، تهران ۱۳۶۳ ش
• پیام نوین ، دوره ۹، ش ۳ (دی و بهمن و اسفند ۱۳۴۶)
• مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، سال ۱۵، ش ۵ و ۶ (مرداد ۱۳۴۷)
• محمد دبیرسیاقی / Encyclopaedia Iranica, s.v. "Baya ni” / by M. Dabirsiâqi