نویسه‌گردانی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نویسه‌گردانی'''<ref>واژهٔ مصوب [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]]، [http://www.persianacademy.ir/fa/wordspdf.aspx دفتر ششم]، درآمد «Transliteration" |
'''نویسه‌گردانی'''<ref>واژهٔ مصوب [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]]، [http://www.persianacademy.ir/fa/wordspdf.aspx دفتر ششم]، درآمد «Transliteration"</ref> {{انگلیسی|''Transliteration''}} در [[زبان‌شناسی]] به معنی نوشتن الفبای یک [[دبیره|دبیرهٔ]] خاص با الفبای دبیره‌ای دیگر (معمولاً [[الفبای لاتین|لاتین]]) به نحوی است که نوعی تناظر میان حروف اولی با آنِ دومی برقرار باشد. پس لزوماً صورت ملفوظ کلمه نوشته نمی‌شود. در حرف‌نویسی [[املای تاریخی]] یا [[املای شبه‌تاریخی|شبه‌تاریخی]] مراعات می‌شود. در زبان فارسی به این عمل '''حرف‌نویسی'''<ref>ژاله آموزگار، احمد تفضلی، ''زبان پهلوی ادبیات و دستور آن ۴۷</ref> نیز می‌گویند. |
||
برای نمونه کلمهٔ ''گردن'' (بدون اعراب) را می‌توان با الفبای لاتین به صورت grdn حرف‌نویسی کرد. نمونهٔ دیگر کلمهٔ ''خواهر'' است که مثلاً می‌توان آن را به صورت xvAhr حرف‌نویسی کرد. چنان‌که دیده می‌شود، املای کلمهٔ ''خواهر'' املایی تاریخی است و فارسی‌زبانان امروز (حداقل در لهجهٔ استاندارد) ''و'' را تلفظ نمی‌کنند، اما همچنان هنگام حرف‌نویسی ''v'' که با ''و'' فارسی متناظر است نوشته می‌شود. حرف‌نویسی با [[آوانویسی]] تفاوت دارد؛ در آوانویسی صورت ملفوظ کلمه‌ها نوشته می‌شود. |
برای نمونه کلمهٔ ''گردن'' (بدون اعراب) را می‌توان با الفبای لاتین به صورت grdn حرف‌نویسی کرد. نمونهٔ دیگر کلمهٔ ''خواهر'' است که مثلاً می‌توان آن را به صورت xvAhr حرف‌نویسی کرد. چنان‌که دیده می‌شود، املای کلمهٔ ''خواهر'' املایی تاریخی است و فارسی‌زبانان امروز (حداقل در لهجهٔ استاندارد) ''و'' را تلفظ نمی‌کنند، اما همچنان هنگام حرف‌نویسی ''v'' که با ''و'' فارسی متناظر است نوشته می‌شود. حرف‌نویسی با [[آوانویسی]] تفاوت دارد؛ در آوانویسی صورت ملفوظ کلمه‌ها نوشته می‌شود. |
||
نسخهٔ ۱۸ آوریل ۲۰۱۸، ساعت ۱۷:۴۰
نویسه‌گردانی[۱] (به انگلیسی: Transliteration) در زبان‌شناسی به معنی نوشتن الفبای یک دبیرهٔ خاص با الفبای دبیره‌ای دیگر (معمولاً لاتین) به نحوی است که نوعی تناظر میان حروف اولی با آنِ دومی برقرار باشد. پس لزوماً صورت ملفوظ کلمه نوشته نمی‌شود. در حرف‌نویسی املای تاریخی یا شبه‌تاریخی مراعات می‌شود. در زبان فارسی به این عمل حرف‌نویسی[۲] نیز می‌گویند.
برای نمونه کلمهٔ گردن (بدون اعراب) را می‌توان با الفبای لاتین به صورت grdn حرف‌نویسی کرد. نمونهٔ دیگر کلمهٔ خواهر است که مثلاً می‌توان آن را به صورت xvAhr حرف‌نویسی کرد. چنان‌که دیده می‌شود، املای کلمهٔ خواهر املایی تاریخی است و فارسی‌زبانان امروز (حداقل در لهجهٔ استاندارد) و را تلفظ نمی‌کنند، اما همچنان هنگام حرف‌نویسی v که با و فارسی متناظر است نوشته می‌شود. حرف‌نویسی با آوانویسی تفاوت دارد؛ در آوانویسی صورت ملفوظ کلمه‌ها نوشته می‌شود.
آنچه در حرف‌نویسی اهمیت دارد این است که بتوان صورت اصلی نگارشی کلمه به دبیرهٔ اصلی را از روی صورت حرف‌نویسی‌شده بدون ابهام بازسازی کرد. از این رو لزومی ندارد که یک نویسه همیشه به یک صورت حرف‌نویسی شود. مثلاً کلمهٔ شاپور به خط پهلوی کتیبه‌ای 
نوشته می‌شود و به صورت šhpwhry حرف‌نویسی می‌شود.[۳] چنان‌که دیده می‌شود نویسهٔ « » که در کلمهٔ فوق دو بار آمده‌است یک بار w و یک بار r حرف‌نویسی شده‌است. با این حال با داشتن صورت šhpwhry شکل پهلوی کلمه را عیناً می‌توان بازسازی کرد. تنها باید به خاطر داشت که w و r در خط پهلوی کتیبه‌ای یک‌سان نوشته می‌شوند.
حالت دیگری هم متصور است و آن هنگامی است که چند نویسهٔ متفاوت یک‌سان حرف‌نویسی می‌شود. در این صورت معمولاً در دبیرهٔ اصلی قاعده‌ای وجود دارد که هنگام بازسازی کلمه تعیین می‌کند که صورت حرف‌نویسی‌شده باید به کدام نویسه تبدیل شود. مثلاً اگر در خط فارسی نویسه‌های ک و ک را دو نویسهٔ جدا در نظر بگیریم، همچنان صورت حرف‌نویسی‌شدهٔ واژهٔ کک kk خواهد بود. حال برای بازسازی صورت کلمه به خط اصلی از روی kk باید دانست که k اگر در ابتدا بیاید ک نوشته می‌شود و اگر در پایان پس از نویسه‌ای بیاید که به حرف بعد می‌چسبد ک نوشته می‌شود؛ بنابراین با دانستن قاعده‌های رسم‌الخط فارسی می‌توان صورت اصلی کلمه را همچنان بازسازی کرد.
شیوه‌نامهٔ مصوب نویسه‌گردانی
این شیوه‌نامه اولین بار در سال ۱۳۵۰ توسط دکتر محمد معین در واژه‌نامهٔ فرهنگ معین برای نمایش بهتر تلفظ‌ها به‌کار برده شد؛ و پس از آن در سال ۱۳۹۱ همین الگو به‌صورت استانداردی با عنوانِ شیوه‌نامۀ آوانگاریِ کلیِ نام‌های جغرافیاییِ ایران به همهٔ وزارتخانه‌ها و نهادهایِ دولتی برای اجرا ابلاغ شده که این استاندارد توسط سازمان ملل پذیرش شده‌است.
| همخوان‌ها | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| لاتین‌نویسی فارسی | b | c | d | f | g | h | j | k | l | m | n | p | q | r | s | š | t | v | x | z | ž | ’ | ||
| فارسی | ب | چ | د | ف | گ | ه، ح | ج | ک | ل | م | ن | پ | غ، ق | ر | ث، س، ص | ش | ت، ط | و | خ | ذ، ز، ض، ظ | ژ | ع، ء | ||
| واکه‌ها | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| الفبای فارسی | اَ | اِ | اُ | آ | ئی | ئو | ع، ء(انسدادی چاکنایی) | اَوْ | ||||||||||||||||
| لاتین‌نویسی فارسی | a | e | o | ā | i | u | ё/’ | ow | ||||||||||||||||
| نمونه پارسی | اَبر | اِرَم | اُردَک | آسِمان | ایران | بوستان | مسئول | فردوسی | ||||||||||||||||
| برابر لاتین | abr | Eram | Ordak | Āsemān | Irān | Bustān | Mas'ul/masёul | Ferdowsi | ||||||||||||||||
تلفظ حرف همزه و همچنین حرف عین (ساکن) عربی در بین فارسی‌زبانان به صورت انسدادی چاکنایی است. این واج در الفبای آوانگاری بین‌المللی به صورت /ʔ/ نشان داده می‌شود. البته لاتین‌نویسیِ واکهٔ «ع» در حالت غیرساکن بستگی به صدای پس از آن دارد؛ مانند: Ali (علی), Edālat(عدالت), Olum(علوم)
-
جدول حروف لاتین برگرفته از فرهنگ معین -
جدول حروف لاتین برگرفته از فرهنگ معین -
جدول حروف لاتین برگرفته از فرهنگ معین
پانویس
- ↑ واژهٔ مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر ششم، درآمد «Transliteration"
- ↑ ژاله آموزگار، احمد تفضلی، زبان پهلوی ادبیات و دستور آن ۴۷
- ↑ اکبرزاده ۲۳
