فرار مغزها

فیزیکدان نظری، آلبرت اینیشتین که از حکومت آلمان نازی به آمریکا مهاجرت کرد، نمونه‌ای از فرار مغزها در نتیجهٔ تغییرات سیاسی است.

به پدیده مهاجرت گسترده تحصیل‌کردگان، دانشگاهیان و دانشمندان یک کشور یا جامعه به کشورهای دیگر، اصطلاحاً فرار مغزها گفته می‌شود، که معمولاً به خاطر کمبود موقعیت‌های شغلی، درگیری‌های سیاسی و نظامی، و خطرات جانی رخ می‌دهد.

فرار مغزها در کشورهای مختلف

آلمان

طبق آمار سازمان همکاری اقتصادی و توسعه میزان فرار مغزها از کشور آلمان نزدیک به بالاترین میزان تجربه شده فرار مغزها دربین کشورهای صنعتی، پس از دهه ۱۹۵۰ بوده‌است

ایران

مقالهٔ اصلی: فرار مغزها از ایران

علیرغم ادعاهای شایع مبنی بر این که هر سال در حدود ۱۵۰٬۰۰۰ نفر از ایران خارج می‌شوند، صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرده‌است: «جمهوری اسلامی ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را دارد.» ایران همچنین در زمینه فرار مغزها پیشتاز جهان است و رتبه اول را در سطح جهانی دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۴، جمعاً ۲۳۱٫۵ میلیون نفر خارج از وطن خود زندگی می‌کرده‌اند که ایران جزو کشورهای اصلی مهاجرفرست دنیا محسوب نمی‌شود. همچنین در گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (سال ۱۳۹۴) ایران جزو ۲۰ کشور نخست و در گزارش بانک جهانی (سال ۱۳۹۵) جزو ۳۰ کشور نخست ارسال کننده مهاجر قرار ندارد.

نرخ مهاجرت ایران به کل جمعیت به صورت تجمی، ۱٫۵ درصد تا سال ۱۳۹۴ بوده‌است که از میانگین جهانی ۳٫۲ درصدی و اکثر کشورهای با وضعیت توسعه مشابه پایین‌تر است.

همچنین طبق آمار و اطلاعات مؤسسه مشاوره بین‌المللی آموزش و قوانین آمریکا، تعداد دانشجویان بین‌المللی از ۱٫۳ میلیون در سال ۱۹۹۰ به ۵ میلیون دانشجو در سال ۲۰۱۴ رسیده‌است و ایران جزو کشورهای با تعداد بالای ارسال کننده دانشجو به کشورهای پیشرفته محسوب نمی‌شود. چین، روسیه، کره جنوبی و هند؛ چهار کشور نخست ارسال کننده دانشجو به کشورهای توسعه یافته هستند (۲۰۱۵، OECD). ایران با داشتن ۳۲۷۵۸ دانشجو در OECD در میان ده کشور برتر فرستنده دانشجو قرار ندارد.

بر اساس آخرین گزارشOECD در مورد افراد ترک وطن کرده، مجموعاً ۸۴۵ هزار نفر ایرانی مهاجر در کشورهای OECD وجود دارد که معادل ۱٫۵ درصد از جمعیت کشور است که کمتر از نصف میانگین جهانی ۳٫۲ درصدی و کمتر از یک سوم میانگین ۵ درصدی در کشورهای اروپایی است.

در سال ۱۳۹۴–۱۳۹۵ کشور چین بیشترین تعداد دانشجویان خارجی در آمریکا (۳۱درصد) را داشته و کشورهای هند (۱۴درصد)، کره جنوبی (۷ درصد)، عربستان سعودی (۶درصد) و کانادا (۳درصد) به ترتیب در رده‌های بعدی بوده و ایران با تعداد ۱۲۳۵۶ دانشجو در رتبه یازدهم قرار گرفته‌است.

پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری هم در گفت وگو با روزنامه شرق گفت: «اداره مهاجرت ایالات متحده آمریکا هم اعلام کرده که رتبه ایران در زمینه اعزام دانشجو به این کشور نسبت به اوایل انقلاب، پنج برابر کاهش داشته است. در ابتدای انقلاب اسلامی ایران در سال ١٣٥٧، کشورمان با داشتن ٥٧‌هزار دانشجو، نخستین کشور خارجی در اعزام دانشجو به ایالات متحده آمریکا بود. اما براساس آماری که اداره مهاجرت این کشور (CIS) تا سال ٢٠١٦ ارائه کرده است، اکنون جمهوری خلق چین در این جدول مقام نخست را کسب کرده است. این گزارش، رقم دقیق ٣٢٨هزارو٥٤٧ دانشجو را متعلق به کشور چین اعلام کرده است.»

عراق

با به روی کار آمدن صدام حسین، موجی از مهاجرت نخبگان از عراق آغاز شد و در نتیجه در حدود ۴ میلیون عراقی از این کشور مهاجرت کردند. کمبود امکانات ابتدایی و نبود امنیت باعث تداوم این روند در سال‌های اخیر شده‌است. برای مثال گزارش شده که بیش از ۸۹ استاد دانشگاه از سال ۲۰۰۶ در این کشور کشته شده‌اند.

روسیه

در گذشته دو موج بزرگ در روسیه یکی، خروج انقلابی‌های چپگرای دوره روسیه تزاری و نویسنده‌ها و هنرمندانی پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و دیگری، فرار بزرگ مغزها در آغاز دهه ۱۹۹۰ یعنی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی وجود داشته‌است.

تازه‌ترین دوره فرار مغزها ناشی از سرکوبی مخالفان لیبرال و رسانه‌های مستقل پس از انتخاب مجدد ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس‌جمهور روسیه در مارس ۲۰۱۲ است. طبق محاسبه اداره آمار دولتی روسیه، در سال ۲۰۱۳ بیش از ۱۸۶ هزار نفر این کشور را ترک کردند. این رقم پنج برابر کسانی است که در سال ۲۰۱۱از روسیه مهاجرت کرده بودند. یک گزارش اخیر سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۳ حدود ۴۰ هزار شهروند روسی درخواست پناهندگی کرده‌اند که در مقایسه با سال ۲۰۱۲ حاکی از یک افزایش ۷۰ درصدی است.

اولگ کاشین، مقاله‌نویس سابق روزنامه معتبر کامرسانت، آلکساندر شتینین، مؤسس خبرگزاری نووی ریجن، که یک بنگاه خبری مستقل است، گالینا تیموشنکو، سردبیری یک وبسایت مهم خبری روسیه، لئونید برشیدسکی، که با چند نشریه بازرگانی مهم روسیه از جمله ودوموستی، همکاری داشت و اخیراً سردبیر یک وبسایت لیبرال شده بود، گری کاسپارف، قهرمان سابق شطرنج جهان و فعال مخالف دولت روسیه، سرگی گوریف اقتصاددان سرشناس و پاول دورف، یک غول رسانه‌های اجتماعی، از شخصیت‌های مهمی هستند که مهاجرت از روسیه را به ماندن در آن کشور ترجیح داده‌اند.

آمریکا

حسین راسی مدیرعامل شرکت توسن فعال در زمینه بانکداری الکترونیکی از نوعی مهاجرت معکوس خبر می‌دهد، مهاجرتی که در آن افراد از آمریکا به کشورهای همچون: چین و اندونزی مهاجرت می‌کنند.[نیازمند منبع]

جستارهای وابسته

• کارآفرینی