حوضه آبریز: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←جایگزینی با [[وپ:اشتباه|اشتباهیاب]]: انتخاببه⟸انتخابیه |
Yamaha5Bot (بحث | مشارکتها) تمیزکاری با ویرایشگر خودکار فارسی |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
حوضه آبریز عرصه‌ای است که روان آب ناشی از بارش بر روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌شود. به عبارتی دیگر حوضه آبخیز تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد.<ref name="frw.org.ir">[http://www.frw.org.ir/CimayeManabeTabeeKeshvar/HozehayeAbkhizDari/pageid/43/language/fa-IR/Default.aspx وبگاه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور]</ref> |
حوضه آبریز عرصه‌ای است که روان آب ناشی از بارش بر روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌شود. به عبارتی دیگر حوضه آبخیز تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد.<ref name="frw.org.ir">[http://www.frw.org.ir/CimayeManabeTabeeKeshvar/HozehayeAbkhizDari/pageid/43/language/fa-IR/Default.aspx وبگاه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور]</ref> |
||
حوضه آبریز، محدوده یا منطقه‌ای از زمین است که آب سطحی ناشی از [[باران]] و ذوب برف یا [[یخ]] به سمت یک نقطه واحد جمع می‌شود، که معمولاً آن نقطه خروجی حوضه است، که درآنجا آب‌ها به یک توده آب مثل یک [[رود|رودخانه]]، [[دریاچه]]، [[مخزن سد]]، [[پای‌رود]]، [[تالاب]]، [[دریا]] |
حوضه آبریز، محدوده یا منطقه‌ای از زمین است که آب سطحی ناشی از [[باران]] و ذوب برف یا [[یخ]] به سمت یک نقطه واحد جمع می‌شود، که معمولاً آن نقطه خروجی حوضه است، که درآنجا آب‌ها به یک توده آب مثل یک [[رود|رودخانه]]، [[دریاچه]]، [[مخزن سد]]، [[پای‌رود]]، [[تالاب]]، [[دریا]] یا [[اقیانوس]] می‌پیوندند. |
||
دیگر اصطلاحات انگلیسی برای توصیف حوضه آبخیز (drainage basin) عبارتند از: catchment, catchment area, catchment basin, drainage area, river basin and water basin. |
دیگر اصطلاحات انگلیسی برای توصیف حوضه آبخیز (drainage basin) عبارتند از: catchment, catchment area, catchment basin, drainage area, river basin and water basin. |
||
در آمریکای شمالی، معمولاً اصطلاح watershed برای حوضه آبخیز بکار می‌رود (اگرچه در سایر کشورهای انگلیسی زبان، فقط برای رساندن معنی اصلی آن یعنی خط تقسیم آب به کار می‌رود. حوضه‌های آبخیز به دیگر حوضه‌های آبخیز با یک الگوی سلسله مراتبی زهکش می‌شوند، به این ترتیب که زیرحوضه‌های کوچکتر، ترکیب حوضه‌های بزرگتر را می‌دهند. |
در آمریکای شمالی، معمولاً اصطلاح watershed برای حوضه آبخیز بکار می‌رود (اگرچه در سایر کشورهای انگلیسی زبان، فقط برای رساندن معنی اصلی آن یعنی خط تقسیم آب به کار می‌رود. حوضه‌های آبخیز به دیگر حوضه‌های آبخیز با یک الگوی سلسله مراتبی زهکش می‌شوند، به این ترتیب که زیرحوضه‌های کوچکتر، ترکیب حوضه‌های بزرگتر را می‌دهند. |
||
در حوضه‌های آبخیز بسته، آب به یک نقطه در داخل حوضه جمع می‌شود، که به اسم Sink شناخته می‌شوند، که ممکن است یک دریاچه دائمی باشد، یا کویر (dry lake)، |
در حوضه‌های آبخیز بسته، آب به یک نقطه در داخل حوضه جمع می‌شود، که به اسم Sink شناخته می‌شوند، که ممکن است یک دریاچه دائمی باشد، یا کویر (dry lake)، یا یک نقطه که درآن آب سطحی به زیر زمین فرورفته و از دست می‌رود، باشد.<ref>[[:en:Drainage basin|ویکی‌پدیای انگلیسی]]</ref> |
||
== حوضه یا حوزه؟ == |
== حوضه یا حوزه؟ == |
||
واژه «حوضه» مفهومی است فیزیکی، دارای طول و عرض جغرافیایی که می‌توان به راحتی بر روی نقشه، محدوده جغرافیایی آن را مشخص نمود. با استناد به فرهنگ لغت عمید، این کلمه در [[زبان فارسی]] به معنی ''تالاب''، ''آبگیر'' و ''گودالی در زمین برای نگهداشتن آب'' به‌کار برده می‌شود. این کلمه با کلماتی چون ''آبریز''،''آبگیر''، ''آبخیز'' و … به کار برده می‌شود؛ ولی معنای لغوی «حوزه» با استناد به [[فرهنگ فارسی عمید]] ''ناحیه، طرف، میان ممالک و طبیعت'' است که مفهومی غیرفیزیکی و با حد و مرز نامشخص است که نمی‌توان محدوده جغرافیای خاصی برای آن قائل شد، چرا که گستره آن با قرار گرفتن در کنار هر کلمه، دستخوش تغییر بوده و این گستره حتی برای یک کلمه نیز می‌تواند متفاوت باشد، مانند ''حوزه انتخابی''.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://climatology.ir/?p=6619 |عنوان=تفاوت حوزه با حوضه | ناشر =وب‌سایت جامع هوا و اقلیم‌شناسی ایران |تاریخ = ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی= ۲۴ دسامبر ۲۰۱۶}}</ref> طبق [[فرهنگ فارسی معین]] واژه «حوضه» برای مسائل طبیعی و واژه «حوزه» برای مسائل انسانی (شهری، روستایی و...) کاربرد دارد. بنابراین در مباحث مربوط به [[آب‌شناسی]] باید از «حوضه» (حوضه آبریز، حوضه زهکشی و…) و در مسائل انسانی- اجتماعی از «حوزه» (مانند: حوزه انتخابیه، حوزه هنری و...) استفاده کرد. |
واژه «حوضه» مفهومی است فیزیکی، دارای طول و عرض جغرافیایی که می‌توان به راحتی بر روی نقشه، محدوده جغرافیایی آن را مشخص نمود. با استناد به فرهنگ لغت عمید، این کلمه در [[زبان فارسی]] به معنی ''تالاب''، ''آبگیر'' و ''گودالی در زمین برای نگهداشتن آب'' به‌کار برده می‌شود. این کلمه با کلماتی چون ''آبریز''،''آبگیر''، ''آبخیز'' و … به کار برده می‌شود؛ ولی معنای لغوی «حوزه» با استناد به [[فرهنگ فارسی عمید]] ''ناحیه، طرف، میان ممالک و طبیعت'' است که مفهومی غیرفیزیکی و با حد و مرز نامشخص است که نمی‌توان محدوده جغرافیای خاصی برای آن قائل شد، چرا که گستره آن با قرار گرفتن در کنار هر کلمه، دستخوش تغییر بوده و این گستره حتی برای یک کلمه نیز می‌تواند متفاوت باشد، مانند ''حوزه انتخابی''.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://climatology.ir/?p=6619 |عنوان=تفاوت حوزه با حوضه | ناشر =وب‌سایت جامع هوا و اقلیم‌شناسی ایران |تاریخ = ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی= ۲۴ دسامبر ۲۰۱۶}}</ref> طبق [[فرهنگ فارسی معین]] واژه «حوضه» برای مسائل طبیعی و واژه «حوزه» برای مسائل انسانی (شهری، روستایی و...) کاربرد دارد. بنابراین در مباحث مربوط به [[آب‌شناسی]] باید از «حوضه» (حوضه آبریز، حوضه زهکشی و…) و در مسائل انسانی- اجتماعی از «حوزه» (مانند: حوزه انتخابیه، حوزه هنری و...) استفاده کرد. |
||
== آبریز یا آبخیز؟ == |
== آبریز یا آبخیز؟ == |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
== تقسیم‌بندی بر اساس مساحت == |
== تقسیم‌بندی بر اساس مساحت == |
||
اصطلاحات مورد استفاده برای بیان حوضه استاندارد نیست. در انگلستان واژه Catchment و در آمریکا از واژه Watershed برای حوضه استفاده می‌شود. اگرچه استفاده استفاده از این اصطلاحات بر حسب اندازه حوضه نیست ولی در برخی آژانس‌های دولتی آمریکا اصطلاح Catchment برای حوضه‌های کوچکتر و Watershed برای حوضه‌های بزرگتر به‌کار می‌رود. برای حوضه‌های بسیار بزرگ مانند [[رود آمازون|آمازون]] نیز اصطلاح Basin به‌کار می‌گیرد.<ref name="ژئومورفولوژی رودخانه‌ای" |
اصطلاحات مورد استفاده برای بیان حوضه استاندارد نیست. در انگلستان واژه Catchment و در آمریکا از واژه Watershed برای حوضه استفاده می‌شود. اگرچه استفاده استفاده از این اصطلاحات بر حسب اندازه حوضه نیست ولی در برخی آژانس‌های دولتی آمریکا اصطلاح Catchment برای حوضه‌های کوچکتر و Watershed برای حوضه‌های بزرگتر به‌کار می‌رود. برای حوضه‌های بسیار بزرگ مانند [[رود آمازون|آمازون]] نیز اصطلاح Basin به‌کار می‌گیرد.<ref name="ژئومورفولوژی رودخانه‌ای" /> |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
نسخهٔ ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷، ساعت ۰۳:۱۲
حوضه آبریز به قسمتی از خشکی‌ها گفته می‌شود که با توجه به شیب و شکل زمین آب‌ها در آنجا به پست‌ترین مکان موجود در پهنه آن جریان یابد.[۱] به بیان دیگر وقتی باران بر پستی‌ها و بلندیهای زمین می‌بارد، آب در جهت شیب زمین حرکت کرده و پس از پیوستن به هم به صورت یک رود به سمت دریا، دریاچه و … روان می‌شود. منطقه‌ای که رواناب‌های سطحی آن در یک مسیر مشخص حرکت کرده و در یک نقطه متمرکز شوند حوضه آبریز نام دارد.[۲] پست‌ترین مکان یک حوضه ممکن است دریا، دریاچه، باتلاق، رود و … باشد که معمولاً نام آن را بر روی حوضه آبریز مورد نظر می‌گذارند. مرز جدایی حوضه‌های آبریز از یکدیگر معمولاً منطبق بر خط الرأس کوهستان است.[۱]
حوضه آبریز عرصه‌ای است که روان آب ناشی از بارش بر روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌شود. به عبارتی دیگر حوضه آبخیز تمامی سطحی را در بر می‌گیرد که آب‌های سطحی در آن منطقه به سمت نقطه یا محل مشخصی جریان می‌یابد.[۳]
حوضه آبریز، محدوده یا منطقه‌ای از زمین است که آب سطحی ناشی از باران و ذوب برف یا یخ به سمت یک نقطه واحد جمع می‌شود، که معمولاً آن نقطه خروجی حوضه است، که درآنجا آب‌ها به یک توده آب مثل یک رودخانه، دریاچه، مخزن سد، پای‌رود، تالاب، دریا یا اقیانوس می‌پیوندند. دیگر اصطلاحات انگلیسی برای توصیف حوضه آبخیز (drainage basin) عبارتند از: catchment, catchment area, catchment basin, drainage area, river basin and water basin. در آمریکای شمالی، معمولاً اصطلاح watershed برای حوضه آبخیز بکار می‌رود (اگرچه در سایر کشورهای انگلیسی زبان، فقط برای رساندن معنی اصلی آن یعنی خط تقسیم آب به کار می‌رود. حوضه‌های آبخیز به دیگر حوضه‌های آبخیز با یک الگوی سلسله مراتبی زهکش می‌شوند، به این ترتیب که زیرحوضه‌های کوچکتر، ترکیب حوضه‌های بزرگتر را می‌دهند. در حوضه‌های آبخیز بسته، آب به یک نقطه در داخل حوضه جمع می‌شود، که به اسم Sink شناخته می‌شوند، که ممکن است یک دریاچه دائمی باشد، یا کویر (dry lake)، یا یک نقطه که درآن آب سطحی به زیر زمین فرورفته و از دست می‌رود، باشد.[۴]
حوضه یا حوزه؟
واژه «حوضه» مفهومی است فیزیکی، دارای طول و عرض جغرافیایی که می‌توان به راحتی بر روی نقشه، محدوده جغرافیایی آن را مشخص نمود. با استناد به فرهنگ لغت عمید، این کلمه در زبان فارسی به معنی تالاب، آبگیر و گودالی در زمین برای نگهداشتن آب به‌کار برده می‌شود. این کلمه با کلماتی چون آبریز،آبگیر، آبخیز و … به کار برده می‌شود؛ ولی معنای لغوی «حوزه» با استناد به فرهنگ فارسی عمید ناحیه، طرف، میان ممالک و طبیعت است که مفهومی غیرفیزیکی و با حد و مرز نامشخص است که نمی‌توان محدوده جغرافیای خاصی برای آن قائل شد، چرا که گستره آن با قرار گرفتن در کنار هر کلمه، دستخوش تغییر بوده و این گستره حتی برای یک کلمه نیز می‌تواند متفاوت باشد، مانند حوزه انتخابی.[۵] طبق فرهنگ فارسی معین واژه «حوضه» برای مسائل طبیعی و واژه «حوزه» برای مسائل انسانی (شهری، روستایی و...) کاربرد دارد. بنابراین در مباحث مربوط به آب‌شناسی باید از «حوضه» (حوضه آبریز، حوضه زهکشی و…) و در مسائل انسانی- اجتماعی از «حوزه» (مانند: حوزه انتخابیه، حوزه هنری و...) استفاده کرد.
آبریز یا آبخیز؟
در ایران اصطلاح «حوضه آبریز» در رشته‌های جغرافیا، آب‌شناسی و زمین‌شناسی رایج است و در رشته‌های منابع طبیعی از اصطلاح «حوضه آبخیز» استفاده می‌شود. طبق فرهنگ فارسی معین واژه «حوضه» برای مسائل طبیعی و «حوزه» برای مسائل انسانی (شهری و روستایی) کاربرد دارد. واژه «آبریز» هم معانی مختلفی دارد که یکی از معانی آن در فرهنگ فارسی عمید بدین صورت است: جایی از رودخانه که آب از کوه یا نهر وارد آن می‌شود. اصطلاح «آبخیز» در فرهنگ معین به معنی زمین پرآب به‌کار رفته است. با توجه به معانی واژه‌ها و تعریف حوضه، استفاده از اصطلاح «حوضه آبریز» مناسب‌تر به‌نظر می‌رسد.[۶] برخی دیگر از محققان نیز پیشنهاد می‌کنند که برای حوضه‌های بزرگ، مانند حوضه کارون و حوضه مرکزی ایران، از واژه آبریز و برای حوضه‌های کوچک مثلاً حوضه کسیلیان از واژه آبخیز استفاده شود.[۷]
تقسیم‌بندی بر اساس مساحت
اصطلاحات مورد استفاده برای بیان حوضه استاندارد نیست. در انگلستان واژه Catchment و در آمریکا از واژه Watershed برای حوضه استفاده می‌شود. اگرچه استفاده استفاده از این اصطلاحات بر حسب اندازه حوضه نیست ولی در برخی آژانس‌های دولتی آمریکا اصطلاح Catchment برای حوضه‌های کوچکتر و Watershed برای حوضه‌های بزرگتر به‌کار می‌رود. برای حوضه‌های بسیار بزرگ مانند آمازون نیز اصطلاح Basin به‌کار می‌گیرد.[۶]
| ردیف | اصطلاح فارسی | اصطلاح انگلیسی | مساحت (هکتار) | واکنش هیدرولوژیکی |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | ناحیه آبریز | Basin | بزرگتر از ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ | بسیار کند |
| ۲ | حوضه آبریز | Catchment | از ۱۰۰٬۰۰۰ تا ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ | کند |
| ۳ | زیرحوضه آبریز | Sub-catchment | از ۱۰٬۰۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ | نسبتاً کند |
| ۴ | حوضه آبخیز | Watershed | از ۱٬۰۰۰ تا ۱۰٬۰۰۰ | متوسط |
| ۵ | زیرحوضه آبخیز | Sub-watershed | از ۱۰۰ تا ۱٬۰۰۰ | شدید |
| ۶ | خرد آبخیز | Microwatershed | کوچکتر از ۱۰۰ | بسیار شدید |
بر اساس: مؤسسه بین‌المللی آب، 2006[۷]
در ایران
عرصه حوضه‌های آبخیز کشور شامل ۶ ابرحوضه (بر اساس تقسیمات تمآب، وزارت نیرو) برابر با مساحت کل کشور می‌باشد، که هر یک از این حوضه‌ها خود به حوضه‌های کوچک و تا چندین رده نیز کوچکتر تقسیم می‌شوند. این شش ابر حوضه عبارتند از: ۱- حوضه آبخیز دریای خزر با ۷ حوضه کوچکتر، ۲- حوضه آبخیز خلیج فارس و دریای عمان با ۹ حوضه کوچکتر، ۳- حوضه آبخیز دریاچه ارومیه، ۴- حوضه آبخیز فلات مرکزی با ۹ حوضه کوچکتر، ۵- حوضه آبخیز مرزی شرق با ۳ حوضه کوچکتر، ۶- حوضه آبخیز قره‌قوم.[۳] بر اساس تقسیمات آبخیزداری، عرصه حوضه‌های آبخیزداری حدود ۱۲۵ میلیون هکتار از مساحت کشور را در بر می‌گیرد. حدود ۳۹ میلیون هکتار باقی‌مانده از سطح کشور را مناطق بیابانی، کویری، باتلاق‌ها، دریاچه‌ها، شهرها و . . . تشکیل داده است.[۷]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ کتاب جغرافیای سال سوم متوسطه علوم انسانی سال ۱۳۸۸
- ↑ «حوضه آبریز». شرکت مدیریت منابع آب ایران. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۶.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ وبگاه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور
- ↑ ویکی‌پدیای انگلیسی
- ↑ «تفاوت حوزه با حوضه». وب‌سایت جامع هوا و اقلیم‌شناسی ایران. ۲۵ شهریور ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۶.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ حسین‌زاده، محمدمهدی (۱۳۹۴). ژئومورفولوژی رودخانه‌ای. دانشگاه شهید بهشتی. شابک ۹۷۸۹۶۴۴۵۷۲۸۶۹.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ همان