اسحاق‌خان قرایی

اسحاق خان قرايی که در حدود سال های 1150 هجری شمسی تا 1231 هجری شمسی همزمان با اوايل حکومت قاجار در منطقه خراسان مي زیسته است. او بنيانگذار شهرستان تربت حيدريه واقع در استان خراسان رضوی کنونی در ايران است.

زندگی‌نامه

مشهورترین فرد طایفه قرايي اسحاق خان معروف به سردار مي باشد. اسحاق خان قرايي تربتي مردي بود از طبقات پايين و در اوايل حال از اواسط الناس ايل قرايي بود كه پدرش در خدمت نجفقلي خان از امراي قراتاتاربه شباني روزگار مي گذراندند و اسحاق خان هم در ايام جواني آثار رشد از وي بظهور رسيد و به خدمتي لايق در حضور امير منصوب گشت.

مؤلف گنج دانش مي گويد: اسحاق خان چوپان زاده اي است كه براثر سياست و ذكاوتي كه داشت توانست در نظر پدر ترقي يافته تا اينكه صد نفر به حواليش گرد آمده سركرده آن جماعت شود. اسحاق خان در سايه تهور و لياقت همين پدر بود كه موفّق شد در خدمت نجفقلي خان امير قراتاتار چنان ارتقاءيابد كه بعد از مدتي جاي وي را بگيرد.

مؤلفان معاصر اسحاق خان معتقدند كه اسحاق خان در شهريور سنه 1231 ه به قتل رسيده است و در زمان قتل، عمرش از هفتاد متجاوز بوده بايد در حدود سالهاي 1150 متولد شده باشد. يعني در زمان حكومت امير خان قرايي در دولت آباد. به هر حال اسحاق خان پس از قتل نجفقلي خان قراتاتار، دختر وي را به حباله ازدواج خود درآورد و فرزنداني كه از او مي آورد برسايرين ترجيح مي دهد و پسر بزرگ وي را جانشين و وارث خود مقرّر كرده و بدين ترتيب بسياري از قبيله به حكومت وي گردن نهادند. مؤلف گنج دانش در مورد چگونگي برآمدن اسحاق خان چنين نوشته است: « وقتي اسحاق خان از امير خود درخواست كرد كه فرمان دهد كاروانسرايي در تربت حيدريّه به جهت رفاه مسافرين بسازد، نجفقلي خان با مبلغي خطير او را به خدمت مذكور مأمور ساخت. اسحاق خان به انجام مقصودي كه مدتها در خزانه خاطر داشت پرداخت، رفته رفته كاروانسرا را قلعه اي مربع ساخت ودر ضمن به جلب قلوب و استمالت خاطرها كوشيد و اختلاف ميان قبيله انداخت به نوعي كه پس از اختتام كارقلعه، نجفقلي خان بدست صاحب منصبان خود عرضه اتلاف گرديده و به اسلاف پيوست. اخلافش نيز سلامت نماندند. اين واقعه سبب نزاع ميان قبيله قراتاتار و تقويت اسحاق خان گرديد و اعداي نجفقلي خان نيز خود را در حمايت وي كشيدند و حسن تدبير او به جايي رسيد كه پسر چوپاني يكي از امراي مقتدر خراسان گشت ودر اوايل حال هواخواهي و اظهار اطاعت پادشاه افغانستان نموده از وي مدد كلّي يافت و با لشكر وي به كابل رفت.»

اسحاق خان قرايی و سلطنت قاجاريّه

پس از اينكه اسحاق خان قدرت را از نجفقلي خان مي گيرد و به مرمّت و بازسازي قلعه تربت حيدريّه كه در اثر تركمن تازيها آسيب فراواني ديده بود مي پردازد و به اعتبار حصار بلندي كه بر حريم شهر احداث مي كند نيرو گرفته و در آشفته بازار حكومت فتحعلي شاه كه كشور ما از چند طرف در معرض حملات روسها، تركمنها و ازبكها بود ، وي كه مستظهر به روابط دوستانه اش با امير كابل بود  با روابط دوستانه و حمايتي كه به موقع از آقا محمد خان قاجار كرده بود  هنگاميكه خود را قدرتمند و حكومت مركزي را ضعيف مي بيند  به همراهي ديگر خوانين خراسان درمقابل دربار قاجاريّه به مقاومت برمي خيزد