ادیب بیضایی آرانی

ادیب بیضایی آرانی
نام اصلی	علی‌محمّد
زاده	۱۲۶۰ (خورشیدی) آران
درگذشته	۱۳۱۲ (خورشیدی) آران و بیدگل
آرامگاه	قبرستان قدمگاه کاشان
لقب	ادیب
تخلص	بیضائی
پیشه	شاعر
ملیت	ایران
دیوان اشعار	دیوان ادیب بیضائی کاشانی (۱۳۲۷)
همسر(ها)	رضیه
فرزند(ان)	پرتو بیضایی آرانی
پدر و مادر	ملا محمدرضا، متخلّص به ابن روح

علی‌محمد بیضایی آرانی (۱۳۱۲–۱۲۶۰ خورشیدی) متخلّص به بیضائی و شهره به ادیب، شاعر ایرانی اواخر سدهٔ ۱۳ و اوایل سدهٔ ۱۴ خورشیدی است. تذکرهٔ او را شیخ آقا بزرگ تهرانی و ذکائی بیضائی و محمّدباقر برقعی نوشته‌اند و در لغت‌نامهٔ دهخدا نیز آمده است. بزرگانی چون محمّدتقی بهار و سعید نفیسی و عباس اقبال آشتیانی بیضائی را ستوده و بزرگ داشته‌اند. با این همه شعرش کمتر منتشر شده است. در واقع قصاید و مراثی ادیب که بخش بزرگ‌تر دیوانش بوده هنوز منتشر نشده است.

ادیب بیضائی، که تخلّصش شد نام خانوادگی بازماندگانش، برادر ذکایی بیضایی آرانی، پدر پرتو بیضایی آرانی و عموی ادب بیضایی و بهرام بیضایی است.

زندگی

میرزا علی‌محمد بیضایی آرانی فرزند ملا محمدرضا متخلص به ابن روح آرانی، در سال ۱۲۹۹ قمری در شهر آران و بیدگل دیده به جهان گشود. وی خواندن و نوشتن فارسی و خواندن قرآن را نزد پدرش و مقدمات فقه و اصول را نزد ملا محمدباقر آرانی آموخت. سپس به مدرسه سلطانی کاشان رفت و در درس میرزا فخرالدین نراقی دانش‌آموزی نمود.

در اوایل پیدایش مشروطیت، در نتیجه تحرکات اهالی آن قریه (آران و بیدگل) و هم دسیسه متنفذین محلی، ناگزیر با خانواده خود به کاشان کوچ نمود. سپس او در عدلیه کاشان مشغول خدمت شد و از آنجا به اداره دارایی انتقال و تا آخر عمر در آن اداره بسر برد.

وی از همان اوایل جوانی شعر می‌سرود و تلخص خود را شاهر نامیده بود، ولی بعداً به سفارش ملا محمدباقر آرانی تخلص بیضایی را برگزید. او در گفتن انواع شعر توانا بوده، ولی در سرودن ماده تاریخ و قصیده بسیار هنرمند بوده است.

بخشی از دیوان بیست‌هزار بیتی او تحت عنوان دیوان ادیب بیضایی با اهتمام فرزندش پرتو بیضایی آرانی و کمک برادرش میرزا نعمت‌الله ذکایی آرانی در سال ۱۳۲۸ در تهران به چاپ رسید. وی با اکثر بزرگان ادب و شعرای هم عصر خود مانند سعید نفیسی و ملک‌الشعرای بهار و میرزا حسن خان وثوق‌الدوله مکاتبه، مراوده و دوستی داشته است. او در نیمه اسفند سال ۱۳۱۲ خورشیدی (۱۳۵۲ قمری) درگذشت و در قبرستان قدمگاه کاشان دفن گردید.

ابیات زیر از ایشان می‌باشد:

دوش از پیر عقل پرسیدم		کای تو دانا به رازهای نهفت
رفت بسیار از علی و عمر		در میان صحابه گفت و شنفت
که سزد جانشین پیغمبر؟		هین بگو فاش در جوابم گفت
که نشنید به جایش از پس مرگ		آن که در زندگی به جایش خفت

غزلی را نیز چنین به پایان می‌برد که:

جهان نمی‌برد از یاد نام بیضائی

هنوز بوی محبّت ز بیستون آید

آثار ادبی

ملک‌الشعرای بهار در قصیده‌ای که در پاسخ سؤال پرتو بیضایی آرانی (دربارهٔ کاشانی یا خراسانی بودن ملک‌الشعرا) سروده بوده است از ادیب بیضایی به نیکی یاد کرده و درجه شاعری وی را ستوده است.

تسدیس قصیده ایوان مداین خاقانی سروده ادیب بیضایی در سال ۱۳۰۵ خورشیدی به مسابقه گذاشته شد که در میان نام‌آوران ادب فارسی رتبه اول آورد.

مجموعه اشعار وی بیش از بیست هزار بیت است که قسمتی از آن با نام دیوان ادیب بیضائی کاشانی به سال ۱۳۲۷ با تفریظ عباس اقبال آشتیانی به چاپ رسیده است.

اجرا

شعر بیضائی کمتر شناخته شده و خوانندگان نیز کمتر به اجرایش پرداخته‌اند. امین‌الله رشیدی، نوهٔ دختری شاعر، غزل با مطلع «گرفتم آن که به رویم در قفس باز است / پر شکسته کجا در هوای پرواز است» را در مایهٔ دشتی خوانده است.

جستارهای وابسته

• وحید دستگردی
• رهی معیری

منابع

• الذریعه الی تصانیف الشیعه، جلد ۹ صفحهٔ ۱۵۴
• سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۷۷). نگاهی به آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل. شابک ۹۶۴-۳۳۰-۱۸۳-۴.
• یادواره شاعران آران، چاپ ۱۳۷۰، صفحهٔ ۱۴
• تشکری، علی (۱۳۷۴). تاریخچه علم و ادب در آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل.، صفحهٔ ۴۵
• برقعی، سید محمدباقر (۱۳۷۳). سخنوران نامی معاصر ایران. قم: خرم. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۹۷۲-۷۳-۲.، جلد ۱، صفحهٔ ۶۵۱