بیماری‌شناسی گیاهی

آسیب‌شناسی گیاهی (به انگلیسی: plant pathology) بیماری‌شناسی گیاهی (به انگلیسی: phytopathology) یا گیاه‌پزشکی شاخه‌ای از علوم مرتبط با کشاورزی است که به دنبال جمع آوری دانش و اطلاعات مربوط به عوامل بیماری زا گیاهی و بیماری های گیاهی و مدیریت یا کنترل بیماری های گیاهی . معادل انگلیسی گیاه‌پزشکی Plant protection بوده در برخی منابع Plant medicine نیز بکار می رود. در ایران سابقاً تحت عنوان حفظ نباتات نیز شناخته می شد و سازمانی نیز تحت همین عنوان وجود داشت. در سال ۱۳۰۰ برای اولین بار در مدرسه فلاحت مظفری (دانشکده کشاورزی کرج) این رشته توسط دکتر فرشید ارائه گردید این شاخه از کشاورزی خود شامل سه بخش حشره‌شناسی کشاورزی، بیماری‌شناسی گیاهی و علوم علفهای هرز می‌باشد که به ترتیب بطور تخصصی مسایل مربوط به آفات، بیماریها و علفهای هرز را مطالعه می نمایند.

سلامت و بهبود رشد گیاهان در درجه اول مورد توجه کسانی است که به کاشت گیاهان، تهیه و توزیع فراورده‌های گیاهی اشتغال دارند. میزان رشد و باروری گیاهان به فراهم بودن آب و مواد غذایی در خاک و تأمین محدوده‌هایی از شرایط مناسب جوی مانند حرارت، رطوبت و نور بستگی دارد. هر عاملی که سلامت گیاهان را به مخاطره اندازد، ممکن است در میزان رشد و باروری آنها تأثیر منفی بگذارد و از ارزش آنها و فراورده‌هایشان بکاهد.

بیماری‌ها و آفات گیاهی و علفهای هرز از جمله عوامل زنده و بیماریهای فیزیولوژیک که ناشی از کمبود مواد مورد نیاز گیاه و خسارات ناشی از شرایط جوی نامناسب عمده‌ترین عوامل تقلیل محصول و یا نابودی گیاهان بشمار می‌روند.

گیاهان از بیماری‌هایی آسیب می‌بینند که عوامل آنها به عوامل بیماریها در انسان و جانوران شباهت دارند گرچه احساس درد و ناراحتی در گیاهان در اثر بیماریها از نظر انسان مکتوم است، لیکن نحوه ایجاد و توسعه بیماری در گیاهان و حیوانات تقریباً مشابه بوده و معمولاً به همان اندازه پیچیده و بغرنج است.

آفات گیاهی نیز مشتمل بررده بند پایان می‌باشند که مهم‌ترین آفات گیاهی که حشرات می‌باشند در این رده قرار دارند و بعد از آنها کنه‌ها و سایر بندپایان به گیاهان خسارت وارد می‌سازند.

بعضی از مهره داران نیز مانند جوندگانی مثل موش‌ها و خرگوش‌ها نیز جزء آفات گیاهی بحساب می‌آیند.

رشتهٔ گیاهپزشکی

رشته گیاهپزشکی در ارتباط با آفات و بیماری‌های گیاهی است.

اولین گیاه‌پزشکان در ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند، به عنوان مثال تئوفراستوس. با آنکه نظریات آنان بسیار ابتدایی بود ولی سنگ بنایی برای تحقیقات آیندگان بود. با کشف میکروسکوپ توسط وان لیون هوک تحولی در علم بیماری‌شناسی گیاهی روی داد. با هر بار تلفات مردم از گرسنگی بعلت خسارت دیدن محصولات آنها این علم اهمیت خود را بیشتر آشکار می‌کرد و بعد از فاجعهٔ قحطی سیب‌زمینی در ایرلند که ناشی از یک بیماری گیاهی مهلک بود و منجر به مرگ یک میلیون نفر و آوارگی ۵/۱ میلیون نفر دیگر شد علم گیاهپزشکی بیش از پیش محبوب گشت و دانشمدان زیادی در جهان در این رشته کار کردند.

کارشناسان این رشته در ایران در وزارت جهاد کشاورزی تحت نظر سازمان حفظ نباتات مشغول به کار می‌باشند. مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مراکز پژوهشی در کشور به طور تخصصی در زمینه شاخه‌های مختلف گیاهپرشکی شامل حشره شناسی، قارچ شناسی، ویروس‌شناسی، باکتری شناسی، نماتدشناسی، جانورشناسی، بیماری شناسی، علف‌های هرز و آفتکش‌ها فعالیت می‌نماید.

گیاه‌پزشکی در کارشناسی ارشد به دو رشته حشره‌شناسی و بیماری‌شناسی تقسیم می‌شود. رشته حشره‌شناسی بسیار گسترده‌تر است چرا که بیشترین جمعیت جانداران را حشرات دارند.

علم گیاه پزشکی در زمینهٔ علومی مانند بیوتکنولوژی پزشکی و علوم سلولی نیز فعالیت دارد. برای مثال تولید انسولین در درختان بااستفاده از باکتری مولد غده در درختان نشان ازکاربرد این علم در زمینه بیوتکنولوژی می‌باشد.

همچنین مطالعه قارچ‌ها از جمله قارچ‌های فرصت طلب که در جانوران و گیاهان ایجاد بیماری می‌کند نشان از اهمیت این علم دارد. اکنون در ایران پروفسور غلامحسین شهیدی به واسطه خدماتی که در زمینه پیشبرد این علم در ایران انجام داده به عنوان چهره مطرح این علم شناخته می‌شود.

ابراهیم محمد طلب. دانشکده کشاورزی دانشگاه باهنر کرمان

پیوند به بیرون

حشرات از منظر گیاهپزشکی

سایت سبزینه (تخصصی گیاه پزشکی)