عباس میرزا ملک‌آرا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''عباس میرزا مُلک‌آرا''' (۶ آذر [[۱۲۱۸]] - ۲۵ فروردین [[۱۲۷۶]]) شاهزادهٔ [[قاجار]] و برادر ناتنی [[ناصرالدین شاه]] است.
{{جعبه اطلاعات حاکم
{{جعبه اطلاعات حاکم
| نام = عباس میرزا
| نام = عباس میرزا
خط ۳۲: خط ۳۱:
| امضاء =
| امضاء =
}}
}}
'''عباس میرزا مُلک‌آرا''' (۶ آذر [[۱۲۱۸]] - ۲۵ فروردین [[۱۲۷۶]]) شاهزادهٔ [[قاجار]] و برادر ناتنی [[ناصرالدین شاه]] است.
پدرش [[محمدشاه]] او را به یاد پدر خود [[عباس میرزا]]، عباس نامید. عباس همچنین نام مرشد و صدراعظم او، [[حاجی میرزا آقاسی]] نیز بود. عباس میرزا از ناصرالدین شاه کوچکتر بود و مادرش نیز [[کرد]] و [[سنی]] بود و این دو مانع از ولیعهدی او می‌شد. محمدشاه عباس میرزا را بیش از سایر فرزندانش دوست می‌داشت و به او لقب «نایب‌السلطنه» بخشیده بود. عباس میرزا همواره مورد سوء ظن ناصرالدین شاه قرار داشت، چرا که شاه او را مدعی تاج و تخت می‌پنداشت. او مدت بیست و هفت سال را در تبعید در [[بغداد]] و [[استانبول]] به سر برد. در [[۱۲۹۴ (قمری)]] با کسب اجازه از ناصرالدین شاه به ایران بازگشت. شاه به او لقب مُلک‌آرا داد و حکومت [[زنجان]] را به او سپرد. بعد از مدتی عباس میرزا از ترس به [[قفقاز]] گریخت و این بار با وساطت [[میرزا حسین خان سپهسالار|میرزا حسین مشیرالدوله]] در [[۱۲۹۶ (قمری)]] به ایران بازگشت. او در سال [[۱۳۱۴ (قمری)]] به جای [[محسن مشیرالدوله]] وزیر [[عدلیه]] شد و دو سال بعد در هنگام اسب‌سواری به دلیل [[سکته قلبی|سکتهٔ قلبی]] در گذشت. <ref>{{یادکرد-دهخدا|عنوان =ملک آرا | بازیابی =۲۲ اسفند ۱۳۹۰}}</ref>
پدرش [[محمدشاه]] او را به یاد پدر خود [[عباس میرزا]]، عباس نامید. عباس همچنین نام مرشد و صدراعظم او، [[حاجی میرزا آقاسی]] نیز بود. عباس میرزا از ناصرالدین شاه کوچکتر بود و مادرش نیز [[کرد]] و [[سنی]] بود و این دو مانع از ولیعهدی او می‌شد. محمدشاه عباس میرزا را بیش از سایر فرزندانش دوست می‌داشت و به او لقب «نایب‌السلطنه» بخشیده بود. عباس میرزا همواره مورد سوء ظن ناصرالدین شاه قرار داشت، چرا که شاه او را مدعی تاج و تخت می‌پنداشت. او مدت بیست و هفت سال را در تبعید در [[بغداد]] و [[استانبول]] به سر برد. در [[۱۲۹۴ (قمری)]] با کسب اجازه از ناصرالدین شاه به ایران بازگشت. شاه به او لقب مُلک‌آرا داد و حکومت [[زنجان]] را به او سپرد. بعد از مدتی عباس میرزا از ترس به [[قفقاز]] گریخت و این بار با وساطت [[میرزا حسین خان سپهسالار|میرزا حسین مشیرالدوله]] در [[۱۲۹۶ (قمری)]] به ایران بازگشت. او در سال [[۱۳۱۴ (قمری)]] به جای [[محسن مشیرالدوله]] وزیر [[عدلیه]] شد و دو سال بعد در هنگام اسب‌سواری به دلیل [[سکته قلبی|سکتهٔ قلبی]] در گذشت. <ref>{{یادکرد-دهخدا|عنوان =ملک آرا | بازیابی =۲۲ اسفند ۱۳۹۰}}</ref>
عباس میرزا زیر نظر [[رضاقلی هدایت]] تربیت یافته بود و سواد ادبی خوبی داشت. او کتابی در شرح حال خود نوشته‌است.
عباس میرزا زیر نظر [[رضاقلی هدایت]] تربیت یافته بود و سواد ادبی خوبی داشت. او کتابی در شرح حال خود نوشته‌است.

نسخهٔ ‏۵ اوت ۲۰۱۶، ساعت ۰۹:۲۳

عباس میرزا
نایب السلطنه
مُلک آرا
عباس میرزا نایب السلطنه مُلک آرا
سلطنتقاجار
زاده۱۲۱۸ شمسی
درگذشته۱۲۷۶ شمسی
دودمانقاجار
پدرمحمدشاه قاجار
مادرخدیجه خانم

عباس میرزا مُلک‌آرا (۶ آذر ۱۲۱۸ - ۲۵ فروردین ۱۲۷۶) شاهزادهٔ قاجار و برادر ناتنی ناصرالدین شاه است. پدرش محمدشاه او را به یاد پدر خود عباس میرزا، عباس نامید. عباس همچنین نام مرشد و صدراعظم او، حاجی میرزا آقاسی نیز بود. عباس میرزا از ناصرالدین شاه کوچکتر بود و مادرش نیز کرد و سنی بود و این دو مانع از ولیعهدی او می‌شد. محمدشاه عباس میرزا را بیش از سایر فرزندانش دوست می‌داشت و به او لقب «نایب‌السلطنه» بخشیده بود. عباس میرزا همواره مورد سوء ظن ناصرالدین شاه قرار داشت، چرا که شاه او را مدعی تاج و تخت می‌پنداشت. او مدت بیست و هفت سال را در تبعید در بغداد و استانبول به سر برد. در ۱۲۹۴ (قمری) با کسب اجازه از ناصرالدین شاه به ایران بازگشت. شاه به او لقب مُلک‌آرا داد و حکومت زنجان را به او سپرد. بعد از مدتی عباس میرزا از ترس به قفقاز گریخت و این بار با وساطت میرزا حسین مشیرالدوله در ۱۲۹۶ (قمری) به ایران بازگشت. او در سال ۱۳۱۴ (قمری) به جای محسن مشیرالدوله وزیر عدلیه شد و دو سال بعد در هنگام اسب‌سواری به دلیل سکتهٔ قلبی در گذشت. [۱] عباس میرزا زیر نظر رضاقلی هدایت تربیت یافته بود و سواد ادبی خوبی داشت. او کتابی در شرح حال خود نوشته‌است.

تحت الحمایگی عباس میرزا توسط سفارت انگلیس

محمدشاه، پدر عباس میرزا، به همان اندازه که از مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه، بیزار بود، شیفته خدیجه، مادر عباس میرزا، بود. از این رو، مهد علیا، کینه عمیقی از این مادر و فرزند داشت. پس از مرگ محمد شاه، مادر عباس میرزا، اندیشناک بود که پسرش را به نیرنگ مهدعلیا مسموم گردانند. از اینرو از کاردار سفارت انگلیس درخواست حمایت کرد. فرانت، کاردار سفارت، به او اطمینان داد که سفارت سلامت پسرش را تضمین میکند، و اگر لازم افتد مادر و فرزند را در سفارت پناه خواهد داد. فرانت همچنین پیامی به مهد علیا فرستاد. در جواب آن نامه، مهدعلیا اطمینان داد که هیچ نیت بدی ندارد و نمیگذارد آزاری به او وارد آید و حتی جانب آن بانو را نگاه خواهد داشت.

عباس میرزا و امیرکبیر

از وقایع دوران نوجوانی عباس میرزا، همراهی او با شاه و امیرکبیر در سفر اصفهان در واپسین روزهای صدارت امیر بود. در این زمان ناصرالدین شاه رفته رفته توسط اطرافیان خود نسبت به امیر بدبین شده بود. حتی چنین شایع کرده بودند که امیر قصد برکناری ناصرالدین شاه و به تخت نشاندن عباس میرزا را دارد تا پس از آن به سبک نادرشاه که طهماسب دوّم را کنار زد، خود جای او را بگیرد. عباس میرزا بعدها در خاطرات خود، به صراحت این موضوع را رد می کند و میگوید که میان او و امیر «هیچ خصوصیتی نبوده است».

در راه بازگشت، به قم که رسیدند شاه مقرر داشت که عباس میرزا و مادرش «یک چندی در قم باشند». عباس میرزا خود در خاطراتش نوشته است: «اسماعیل جدیدالاسلام که از پیشخدمتان مقرب بود با دستخط همایون آمد، و مختصر مطلب این بود که چون در تهران مفسدین بسیارند، تو باید در قم بمانی، طهران آمدنت صلاح نیست. چون بجز اطاعت چاره ای نبود، ماندم.»

نکته مهم در این میان آن است که امیر با تصمیم شاه موافق نبود، امّا شاه توجهی نکرد. این اولین بار بود که شاه نسبت به نظر امیر بی اعتنایی می کرد. از این رو مورخان، این اتفاق را اوّلین نشانه سقوط رابطه امیر و شاه میدانند. ده روز پس از مراجعت شاه و امیر به تهران، عباس میرزا به حکومت قم منسوب شد.

وقایع پس از قتل امیرکبیر

پس از قتل امیر، مازبوری وزیر امور خارجه انگلیس، نامه عطاب آمیز و تندی خطاب به دولت ایران نوشت. در حاشیه اصل یادداشت وزارت خارجه انگلیس تصریح شده است: «این اعلام اخیر در برحذر داشتن دولت ایران از ارتکاب قتل های سیاسی، مربوط به احتمال کشتن عباس میرزای نایب السلطنه ملک آرا برادر ناصرالدین شاه بود».
شیل، وزیر مختار انگلیس در ایران مینویسد: «در دربار چنین شایع شده است که دوّمین قربانی کینه توزی و انتقامجویی مادر شاه، همانا عباس میرزای نایب السلطنه برادر ناتنی ناصرالدین شاه است. به قراری که اطلاع یافتم شخص شاه هم در این دشمنی با مادرش شریک است. و نیز از منبع موثقی شنیدم که علت اصلی ناخشنودی شاه نسبت به مرحوم امیرنظام نیز جانبداری او از نایب السلطنه و مادرش بوده است... »
شیل، بعداً در نامه ای خطاب به ناصرالدین شاه، می نویسد: «حکومت شهر قم که تبعیدگاه مغضوبان سیاسی بشمار می رود، شایسته مقام یگانه برادر پادشاه نیست، دولت ملکه انگلستان به سرنوشت و نیکبختی او علاقه خاص دارد، باید به پایتخت برگردد و در سایه رافت پادشاه به آسودگی زیست کند و از هر گزند و کینه ای در امان باشد. و این کیفیت را دولت انگلستان در اساس مناسبات خود با ایران منظور خواهد داشت.»

در هر حال رفتار دولت انگلستان در دل ناصرالدین شاه هراسی انداخت که از آن پس به طور علنی به قتلهای سیاسی دست نزند.

منابع

  1. علی‌اکبر دهخدا و دیگران، «ملک آرا» در لغت‌نامهٔ دهخدا (بازیابی‌شده در ۲۲ اسفند ۱۳۹۰).
  • امانت، عباس (۱۳۸۴قبلهٔ عالم، تهران: کارنامه، شابک ISBN ۹۶۴-۴۳۱-۰۴۹-۷ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک)
  • فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، چاپ هفتم، اسفندماه ۱۳۶۲، انتشارات خوارزمی.