سده بیستم میلادی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
۱۹۳۸: اتم شکافته شد |
۱۹۳۸: اتم شکافته شد |
||
۱۹۳۹-۴۵: [[جنگ جهانی دوم]] کشتار بی رحمانه انسانها |
۱۹۳۹-۴۵: [[جنگ جهانی دوم]] کشتار بی رحمانه انسانها |
||
* ۱۹۴۵ (ششم اوت): استفاده از [[جنگ‌افزار هسته‌ای|بمب هسته‌ای]] در جنگ برای نخستین بار |
* ۱۹۴۵ (ششم اوت): استفاده از [[جنگ‌افزار هسته‌ای|بمب هسته‌ای]] در جنگ برای نخستین بار |
||
نسخهٔ ۱۷ فوریهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۲۲:۲۸
|
سدهٔ ۲۰ میلادی از سال ۱۹۰۱ تا ۲۰۰۰ در گاه‌شماری میلادی است. این دوره برابر با سال‌های بین ۱۲۷۹ تا ۱۳۷۹ در گاه‌شماری هجری خورشیدی است.
در اصطلاح عوام آن را از سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۹۹ می‌دانند. استدلال‌های زیادی برای تصدیق برداشت عامیانه از این اصطلاح آورده شده‌است. استفان جی گولد بر این باور است که دههٔ اول سده، ۹ سال دارد. عده‌ای نیز بر این باورند که سیستم سالشماری نجومی دارای سالی به نام صفر است که معمولاً آن را به نام ۱ سال قبل از میلاد می‌شناسند. سازمان بین‌المللی استانداردسازی در سال ۲۰۰۰ استانداردی به نام ایزو ۸۶۰۱ را برای استفاده از سیستم سالشماری نجومی معرفی کرد. این استاندارد نظر کسانی را که معتقد بودند سدهٔ جدید چند ماه زودتر آغاز شده تصدیق می‌کرد. ضمناً تقریباً همیشه دهه‌ها با سال «۰» آغاز می‌شوند، در نتیجه همانگونه نیز نامگذاری می‌شوند (۱۹۶۰).
این اصطلاح همچنین برای دوره‌هایی که روی تقویم با هم برخورد دارند نیز استفاده می‌شود که از این میان می‌توان سدهٔ بیستم کوتاه را نام برد که طبق آن سدهٔ بیستم به سال‌های بین ۱۹۱۴ تا ۱۹۸۹ اطلاق می‌شود. در نتیجه دوران پیش از جنگ جهانی اول به سدهٔ ۱۹ و سال‌های دههٔ ۱۹۹۰ جزو سدهٔ ۲۱ تلقی می‌شوند.
این نکته به درستی قابل درک است که بخشی از سال‌های ابتدایی سدهٔ بیستم پیش از جنگ جهانی اول از دیدگاه فرهنگی و پیشرفت فناوری جزو سدهٔ ۱۹ به شمار می‌آید. همچنین بسیاری بر این باورند که دههٔ ۱۹۹۰ به دلیل رخ دادن وقایعی (نظیر ظهور اینترنت) جزو سدهٔ ۲۱ به حساب می‌آید.
از موفقیت‌های بشر در قرن بیستم سفر به فضا و ارسال ماهواره‌های تحقیقاتی است. تصاویر زمین که توسط ماهواره‌ها تهیه شده، شناخت انسان از زمین را افزایش داده است. این تصاویر نشان می دهد که بخش اعظم کره زمین پوشیده از آب است. [۱]
دورنما
در سدهٔ بیستم میلادی تغییرات قابل توجهی در شیوهٔ زندگی مردم به وجود آمد. این تغییرات در نتیجهٔ پیشرفت‌ها و نوآوری‌های فنّی، پزشکی، اجتماعی، نظری و سیاسی بود. اصطلاحاتی چون ایدئولوژی، جنگ جهانی، قتل‌عام و جنگ هسته‌ای وارد واژه‌های روزمرهٔ مردم شدند و تأثیرات زیادی روی زندگی آنها گذاشتند. جنگ‌ها به مقیاس‌ها و درجه‌های بی‌سابقه‌ای از پیچیدگی رسیدند. تنها در جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵-۱۹۳۹) حدود ۵۷ میلیون نفر کشته شدند که یکی از دلایل مرگشان پیشرفت در تولید سلاح‌ها بود. روند مکانیزه‌سازی کالاها و خدمات و شبکه‌های ارتباطی که از سدهٔ نوزدهم آغاز شده بود با سرعت بیشتری در سدهٔ بیستم ادامه یافت. در این سده به جای ترور و هرج و مرج شاهد تلاش‌های زیادی برای استقرار صلح بودیم. جان اف کندی، ۳۵امین رئیس‌جمهور آمریکا زمانی گفت:
- ما به دنبال چه نوع صلحی هستیم؟ من راجع به صلحی حقیقی صحبت می‌کنم، صلحی که زمین را مکانی ارزشمند برای زیستن می‌سازد. نه فقط برای زمان ما، بلکه برای همهٔ زمان‌ها. مشکلات ما را انسانها ساخته‌اند، پس توسط انسانها نیز باید حل شوند. به عنوان آخرین سخن باید بگویم که کم‌ترین پیوند ما این است که روی یک سیاره زندگی می‌کنیم، از یک هوا نفس می‌کشیم، نگران آیندهٔ کودکانمان هستیم و همه روزی خواهیم مرد.
تقریباً همهٔ شئون زندگی در اکثر جوامع به طور اساسی تغییر پیدا کرد و افراد برای نخستین بار توانستند فارغ از سابقه و طبقهٔ اجتماعی بر تاریخ تأثیرگذار باشند. به جرأت می‌توان گفت که سدهٔ بیستم آنچنان چهرهٔ زمین را دگرگون ساخت که با هیچ سدهٔ دیگری قابل مقایسه نیست.
اکتشافات علمی مانند فرضیهٔ نسبیت و مکانیک کوانتوم جهانبینی دانشمندان را به طور اساسی تغییر داد و باعث شد تا آنها دریابند که جهان ما بسیار پیچیده‌تر از آن است که فکر می‌کردند. این امر همچنین موجب آن شد که در ابتدای سدهٔ بعد، امیدها برای تکمیل آخرین جزئیات باقی‌ماندهٔ علوم بالا بروند.
برای کسب دورنمایی بهتر از رویدادهای تاریخی این سده به مقالهٔ مروری بر سدهٔ ۲۰ مراجعه کنید.
گاهی اوقات سدهٔ بیستم را چه در داخل و چه در خارج از ایالات متحده، سدهٔ آمریکا می‌خوانند که البته بسیاری نیز با این اصطلاح مخالف هستند.
پیشرفت‌های مهم، رویدادها و دستاوردها
مهم‌ترین رویدادها:
۱۸۹۳: اعطای حق رای به زنان در زلاندنو
۱۹۰۳: اختراع هواپیما توسط برادران رایت
۱۹۱۴-۱۸: جنگ جهانی اول
۱۹۱۵: ۲۴آوریل، سالروز اولین نسل‌کشی سده بیستم نسل‌کشی ارمنی‌ها
۱۹۱۷: انقلاب اکتبر (انقلاب بلشویکی روسیه)
۱۹۲۲: تشکیل اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
۱۹۲۹-۳۳: رکود بزرگ اقتصادی و بیکاری
۱۹۳۸: اتم شکافته شد
۱۹۳۹-۴۵: جنگ جهانی دوم کشتار بی رحمانه انسانها
- ۱۹۴۵ (ششم اوت): استفاده از بمب هسته‌ای در جنگ برای نخستین بار
۱۹۴۵ : تاسیس سازمان ملل
۱۹۴۸: اعلامیه جهانی حقوق بشر
۱۹۴۷-۹۱: جنگ سرد
۱۹۴۸- اکنون: مناقشات اعراب و اسرائیل در خاورمیانه
۱۹۵۵-۷۵: جنگ ویتنام
۱۹۶۱: نخستین پرواز فضایی انسان (یوری گاگارین)
۱۹۶۹: فرود نخستین ادم بر روی ماه (نیل ارمسترانگ)
۱۹۹۱: فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی
علم و فناوری
- خط تولید و تولید انبوه موتورهای وسایل نقلیه و دیگر کالاها، به تولیدکنندگان اجازهٔ تولید محصولات بیشتر و ارزانتر را داد. این امر اجازه داد تا اتوموبیل به یکی از مهم‌ترین وسایل حمل و نقل تبدیل شود.
- اختراع هواپیما و موتورهای جت اجازه داد تا جهان کوچک‌تر شود. پروازهای فضایی باعث شدند تا دانش دیگر مردم جهان افزایش یابد و به وسیلهٔ ماهواره‌ها، ارتباطات جهانی هم‌زمان میسر شوند.
- رسانه‌های گروهی همچون فیلم، رادیو و تلویزیون باعث شدند تا ارتباط بین پیام‌های سیاسی و سرگرمی‌ها با تأثیر بی‌سابقه‌ای افزایش یابد.
- دسترسی انبوه به تلفن و بعدها رایانه به ویژه اینترنت، راه‌های بیشتری برای ارتباطات نزدیکتر بین مردم به وجود آورد.
- الکترونیک کاربردی به ویژه در شکل مینیاتوری آن مثل مدارهای مجتمع، رشد فوق‌الذکرِ رسانه‌های گروهی، تلویزیون، محاسبات مختلف و همهٔ اَشکال ابزارآلات هوشمند را موجب شد. این پیشرفت‌ها به همراه توسعهٔ علوم طبیعی همچون فیزیک بود که برای مثال باعث پیشبرد روند رو به رشد نیروی محاسبه (مانند ابررایانه) شد.
- پیشرفت در تولید کود نیتروژنی، ضدآفت‌ها و ضدعلف‌ها موجب تولید محصولات بهتر کشاورزی شد.
- پیشرفت در فیزیک محض از طریق فرضیهٔ نسبیت و مکانیک کوانتومی موجب توسعهٔ سلاح‌های هسته‌ای (که در اصطلاح عامیانه بمب اتم شناخته می‌شوند و شهر صنعتی هیروشیما و شهر تاریخی ناکازاکی را نابود کردند)، رآکتورهای هسته‌ای و لیزر شد.
نیروی فیوزن به طور گسترده‌ای مورد مطالعه قرار گرفت اما در پایان سده به صورت یک فناوری آزمایشی باقی‌ماند.
- اختراع وسایلی چون ماشین لباسشویی و تهویهٔ مطبوع موجب افزایش کمیت و کیفیت اوقات بیکاری در طبقه‌های متوسط جوامع غربی شد.
- دیگر اختراعات تأثیرگذار سدهٔ بیستم: آنتی‌بیوتیک، قرص‌های ضدبارداری، پلاستیک‌های جدید، ترانزیستور، اینترنت
- ادامه...
جنگ‌ها و سیاست‌ها
- اعطای حقّ رأی به همهٔ افراد بالغ در ملل دموکراتیک آغاز شد.
- ناسیونالیسم و آگاهی‌های ملی رو به رشد یکی از دلایل آغاز جنگ جهانی اول بود که قدرت‌های اصلی جهان همچون آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، آمریکا و کشورهای همسود بریتانیا را وارد این جنگ خانمان‌سوز کرد. جنگ جهانی اول باعث خلق کشورهای جدیدی در جهان مخصوصاً اروپای شرقی شد. برخی، این جنگ را به کنایه «جنگی برای خاتمهٔ همهٔ جنگ‌ها» خواندند.
- پس‌آمدهای اقتصادی و سیاسی جنگ جهانی اول باعث رشد فاشیسم و نازیسم در اروپا شد. در این جنگ همچنین کشورهایی از آسیا و اقیانوس آرام نیز شرکت داشتند به این شکل که ژاپن به چین و آمریکا تعرض کرد. در حالیکه در جنگ جهانی اول بیشتر کشته‌شدگان را سربازان تشکیل می‌دادند ولی در جنگ جهانی دوم مردم بی‌گناه بسیاری کشته شدند. از بمباران شهرها گرفته تا قتل‌عام یهودی‌ها و دیگران به دست آلمان‌ها (هولوکاست).
- تلاش‌های بولشویک‌ها در طول جنگ جهانی اول در روسیه موجب انقلاب ۱۹۱۷ روسیه شد. پس از حضور جماهیر متحد شوروی در جنگ جهانی دوم، کمونیسم تبدیل به قدرتی مهم در عرصه سیاست جهانی شد و شروع به گسترش در تمامی جهان کرد. از این میان می‌توان کشورهای اروپای شرقی، چین، هندوچین و کوبا را نام برد. این امر باعث به وجود آمدن جنگ سرد و جنگ‌هایی با جهان غرب شد (مانند جنگ کره (۵۳-۱۹۵۰) و جنگ ویتنام (۷۵-۱۹۵۷))
- سقوط کمونیسم در سال‌های پایانی دههٔ ۸۰ میلادی کشورهای اروپای شرقی و مرکزی را از زیر استیلای شوروی خارج کرد. این امر همچنین باعث تجزیهٔ جماهیر متحد شوروی و یوگوسلاوی به بخش‌های کوچک‌تر شد که بسیاری از این تجزیه‌ها بر اساس ناسیونالیسم قومی بود. همهٔ این وقایع دست به دست هم دادند تا ایالات متحد آمریکا تبدیل به ابرقدرتی جهانی شود.
- با هم‌پیمان شدن ملل جهان پس از جنگ جهانی دوم، همکاری‌های بین‌الملی افزایش یافت. اتحادیهٔ اروپا تشکیل شد که یکی از دستاوردهای آن در پایان هزارهٔ دوم، به جریان افتادن واحد پولی جدیدی به نام یورو برای کشورهای عضو بود.
- پایان استعمار باعث استقلال کشورهای زیادی در آفریقا و آسیا شد. بسیاری از این کشورها در طول جنگ سرد به طرف یکی از سه کشور قدرتمند آمریکا، شوروی یا چین رفتند تا بتوانند از خود دفاع کنند.
- به وجود آمدن کشوری به نام اسرائیل با مردم یهودی‌تبار در عربی‌ترین نقطهٔ جهان باعث درگیری‌های زیادی در منطقه شد. این درگیری‌ها توسط چاه‌های نفت کشورهای عرب منطقه تحت تأثیر قرار گرفت.
- اصطلاح آسیای جنوب شرقی ساخته شد.
فرهنگ و سرگرمی
- فیلم‌ها، موسیقی و رسانه‌ها تأثیر شدیدی روی سبک و شیوهٔ زندگی مردم گذاشت. به دلیل اینکه بسیاری از فیلم‌ها و موسیقی‌ها در ایالات متحد آمریکا تولید می‌شوند، فرهنگ آمریکایی نیز به سرعت در جهان پخش شد.
- زنان با کسب حقوق سیاسی در آمریکا و اروپا در نیمهٔ اول این سده و ظهور شیوه‌های نوین جلوگیری از بارداری توانستند استقلال بیشتری کسب کنند.
- در آمریکا سبک‌های راک اند رول و جاز در موسیقی به وجود آمدند و به زودی تبدیل به عمده‌ترین نوع موسیقی مورد علاقهٔ آمریکایی‌ها و سپس مردم جهان شدند. گروه موسیقی بیتلز که در دههٔ ۱۹۶۰ در انگلستان شکل گرفت تبدیل به یکی از موفق‌ترین گروه‌های موسیقی تاریخ شد. همچنین با ظهور مایکل جکسون تحول عظیمی در موسیقی پاپ به وجود آمد که پرفروشترین آلبوم‌های موسیقی جهان حاصل همین تحول عظیم بود.
- هنر مدرن سبک‌های جدیدی همچون اکسپرسیونیسم، کوبیسم و سوررئالیسم را به وجود آورد.
- حمل و نقل توسط اتوموبیل در نیمهٔ سدهٔ بیستم برای طبقات متوسط غربی میسر و آسان شد. این امر همچنان در حال پیشرفت در جهان است. طراحی شهرها در اکثر کشورهای غربی به شکلی بود که اتوموبیل‌ها را مرکز توجه قرار می‌داد. اتوموبیل تبدیل به نماد جوامع مدرن شد.
- ورزش تبدیل به بخش مهمی از جامعه شد، به طوری که دیگر مخصوص طبقات خاص نبود. بعدها تماشای ورزش از تلویزیون نیز تبدیل به فعالیت همه‌گیری شد.
بیماری‌ها و داروها
- هرچند که کیفیت داروها رو به پیشرفت بود ولی بیماری‌های مسری به مدد شیوه‌های حمل و نقل جدید همچنان در حال گسترش بودند. آنفلونزای همه‌گیر، آنفلونزای اسپانیایی ۲۵ میلیون نفر را بین سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۱۹ از بین برد. ایدز نیز همچنان لاعلاج مانده و شیوه‌های نگهداری از بیماران مبتلا به آن بسیار گران بوده و مخصوص کشورهای پیشرفته است.
- پیشرفت در تولید داروهایی نظیر آنتی‌بیوتیک‌ها آمار مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها را پایین آورد. داروهای جلوگیری از بارداری و شیوه‌های تغییر جنسیت توسعه پیدا کردند. کشف مولکول‌های دی‌ان‌ای و ظهور زیست‌شناسی مولکولی امکان شبیه‌سازی و مهندسی ژنتیک را فراهم ساخت.
منابع طبیعی و طبیعت
- استفادهٔ گسترده از نفت در صنعت (هم به عنوان مادّهٔ اصلی ساخت پلاستیک و به عنوان سوختی برای خودرو و هواپیما) موجب اهمیت یافتن ژئوپلتیک منابع نفت شد. خاورمیانه با دارا بودن بزرگ‌ترین منابع نفت دنیا، تبدیل به مرکزی برای بحران‌های ژئوپلتیک و نظامی در سال‌های واپسین سدهٔ بیستم شد. (برای مثال، یکی از فاکتورهای تصمیم ژاپن در حمله به آمریکا در سال ۱۹۴۱ نفت بود. همچنین سازمان اوپک ابتدای وقوع جنگ اعراب و اسرائیل در دههٔ ۱۹۷۰ از تحریم نفتی استفاده کرد.)
- افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی باعث اتمام منابع طبیعی می‌شود در حالیکه آلودگی هوا به پیشرفت سوراخ لایهٔ ازن نیز کمک کرده و بسیاری بر این باورند که این امر باعث گرم‌شدن زمین و تغییرات آب و هوایی جهانی خواهد شد. این مشکل با نابودی جنگل‌های جهان بیشتر نیز می‌شود. نابودی جنگل‌ها هم باعث نابودی تنوع در طبیعت و حیات خواهد شد.
شخصیت‌های مهم
رهبران جهان
آسیا
- ایندیرا گاندی، هند
- جواهر لعل نهرو، هند
- ماهاتما گاندی، هند
- چو ان لای، جمهوری خلق چین
- دنگ ژیائوپنگ، جمهوری خلق چین
- مائو تسه تونگ، جمهوری خلق چین
- چیانگ کای شک، جمهوری چین
- سون یات سن، جمهوری چین
- ببرک کارمل، افغانستان
- برهان الدین ربانی، افغانستان
- سوکارنو، اندونزی
- سوهارتو، اندونزی
- بی نظیر بوتو، پاکستان
- محمد ضیاءالحق، پاکستان
- محمد علی جناح، پاکستان
- هیدکی توجو، ژاپن
- امپراتور هیروهیتو، ژاپن
- لی کوان یو، سنگاپور
- فردیناند مارکوس، فیلیپین
- کرازون آکینو، فیلیپین
- پول پوت، کامبوج
- کیم ایل سونگ، کره شمالی
- کیم جونگ ایل، کره شمالی
- ماهاتیر محمد، مالزی
- هوشی مین، ویتنام
خاورمیانه
- ملک حسین، اردن
- اسحاق رابین، اسرائیل
- حاییم وایزمن، اسرائیل
- دیوید بن گوریون، اسرائیل
- گلدا مایر، اسرائیل
- مناخیم بگین، اسرائیل
- ابوالحسن بنی صدر، ایران
- رضا پهلوی، ایران
- روح‌الله خمینی، ایران
- علی خامنه‌ای، ایران
- علی اکبر هاشمی رفسنجانی، ایران
- محمد خاتمی، ایران
- محمد مصدق، ایران
- محمد رضا پهلوی، ایران
- محمد علی رجایی، ایران
- حسینعلی منتظری، ایران
- حافظ اسد، سوریه
- صدام حسین، عراق
- فهد بن عبدالعزیز، عربستان سعودی
- یاسر عرفات، فلسطین
- موسی صدر، لبنان
- انور سادات، مصر
- جمال عبدالناصر، مصر
آفریقا
- نلسون ماندلا، آفریقای جنوبی
- احمد بن بلا، الجزایر
- هواری بومدین، الجزایر
- عیدی امین، اوگاندا
- جولیوس نیره، تانزانیا
- ناسینبه ایادما، توگو
- حبیب بورقیبه، تونس
- هایله سلاسی، حبشه
- کنث کاندا، زامبیا
- پاتریس لومومبا، زئیر
- رابرت موگابه، زیمبابوه
- فیلیکس هوفوئت بیونی، ساحل عاج
- لئوپارد سدار سنگور، سنگال
- قوام نکرومه، غنا
- جومو کنیتا، کنیا
- احمد سکو توره، گینه
- معمر قذافی، لیبی
آمریکا
- اوا پرون، آرژانتین
- خوآن پرون، آرژانتین
- لئوپولدو گالیتیری، آرژانتین
- خوزه باتل اوردونز، اروگوئه
- ژوآئو گولارت، برزیل
- جوسلینو کوبیتشک، برزیل
- گتولیو وارگاس، برزیل
- لوییس کارلوس پرستس، برزیل
- آلبرتو کنیا فوجیموری، پرو
- فرناندو بلانده تری، پرو
- آگوستو پینوشه، شیلی
- سالوادور آلنده، شیلی
- پی‌یر ترودی، کانادا
- ویلفرد لاریر، کانادا
- ویلیام لیون ماکنزی کینگ، کانادا
- ارنستو چگوارا، کوبا/آرژانتین
- فیدل کاسترو، کوبا
- امیلیانو زاپاتا، مکزیک
- پانچو ویلا، مکزیک
- اوگوستو سزار ساندینو، نیکاراگوآ
- رومولو بتانکورت، ونزوئلا
اروپا
- آدولف هیتلر، آلمان
- جان فردریش هربارت، آلمان
- قیصر ویلهلم دوم، آلمان
- گرهارد شرودر، آلمان
- هلموت کهل، آلمان
- اریش هونکر، آلمان شرقی
- والتر اولبریخت، آلمان شرقی
- کنراد آدنار، آلمان غربی
- ویلی برانت، آلمان غربی
- فرانتز جوزف، اتریش-مجارستان
- آدولف سوارز، اسپانیا
- فرانسیسکو فرانکو، اسپانیا
- فیلیپ گونزالز، اسپانیا
- میلان کوچان، اسلوونی
- تونی بلر، انگلستان
- مارگارت تاچر، انگلستان
- نویل چمبرلین، انگلستان
- وینستون چرچیل، انگلستان
- آلدو مورو، ایتالیا
- بنیتو موسولینی، ایتالیا
- رومانو پرودی، ایتالیا
- ایامون دوالرا، ایرلند
- علی عزت بگوویچ، بوسنی و هرزگووین
- آنتونیو دو الیویرا سالازار، پرتغال
- ماریو سوارز، پرتغال
- بولنت اجویت، ترکیه
- مصطفی کمال آتاتورک، ترکیه
- حیدر علی اف، جمهوری آذربایجان
- واتسلاو هاول، جمهوری چک
- نیکلای چائوشسکو، رومانی
- اولف پالم، سوئد
- شارل دوگل، فرانسه
- فرانسوا میتران، فرانسه
- فیلیپ پتن، فرانسه
- والری ژیسکار دستن، فرانسه
- اورهو نکونن، فنلاند
- آرچیبیشاپ ماکاریوس سوم، قبرس
- فرانجو تادمن، کرواسی
- ادوارد شواردنادزه، گرجستان
- جوزف پیتزوسکی، لهستان
- لخ والسا، لهستان
- ایمره ناگی، مجارستان
- میکلوس هورثی، مجارستان
- اینار گرهاردسن، نروژ
- اسلوبودان میلوشویچ، یوگوسلاوی
- یوسیپ بروز تیتو، یوگوسلاوی
- آندریاس پاپاندرئو، یونان
- الفتریوس ونیزلوس، یونان
- کنستانتین کارامانلیس، یونان
- یوانیس متاکساس، یونان
استرالیا و اقیانوسیه
ایالات متحده آمریکا
روسیه و شوروی
دانشمندان
- آرون تی بک
- مری ویتون کالکینز
- آلبرت الیس
- زیگموند فروید
- کارل یونگ
- آلفرد کینزی
- استنلی میلگرام
- ایوان پاولف
- ژان پیاژه
- بی اف اسکینر
- جان بی واتسون
- نیکولاس بورباکی
- آلونزو چرچ
- جان کانوی
- پال اردوس
- کرت گودل
- گودفری هارولد هاردی
- فیلیکس هاسدورف
- دیوید هیلبرت
- آندری نیکولاویچ کولموگوروف
- بنویت ماندلبروت
- جان ون نیومن
- ماریان رجوسکی
- برتراند راسل
- سرینیواسا رامانوجان
- جان پیر سر
- آلن تورینگ
- آندره ویل
- نورمن بورلاگ
- فرانسیس کریک
- تئودوسیوس دوبژانسکی
- پال ارلیچ
- جین گودال
- استفان جی گولد
- هانس آدولف کربس
- ارنست مایر
- جان مینارد اسمیت
- آلبرت زنت جیورجی
- جیمز واتسون
- الیاس کوری
- ماری کوری
- پیر کوری
- فریتز هابر
- استنلی میلر
- لینوس پالینگ
- ارنست راثرفورد
- جی جی تامسون
- هارولد اوری
- جان باکوس
- ادزگر دیکسترا
- ریچارد استالمن
- لینوس توروالدز
- گریس موری هاپر
- جان ون نیومن
- کلود شانون
- آلن تورینگ
- ویلیام گیتس سوم
- آلبرت اینشتین
- نیلز بور
- پال دیراک
- فریمن دیسون
- انریکو فرمی
- ریچارد فاینمن
- استیون هاوکینگ
- محمود حسابی
- وارنر کارل هایزنبرگ
- ادوین هابل
- ولفگانگ پالی
- ماکس پلانک
- کارل ساگان
- اروین شرودینگر
علوم انسانی
بازرگانی
- استیو جابز
- بیل گیتس
- پل آلن
- توماس جی واتسون
- دونالد ترامپ
- سام والتون
- لینوس توروالدز
- وارن بافت
- والت دیزنی
- هاوارد هاگس
پیشگامان هوافضا
- آلبرتو سانتوز دومونت
- آلن شپارد
- الیسون اونیزوکا
- برادران رایت
- چارلز لیندبرگ
- چاک ییگر
- رابرت گودارد
- رون مکنر
- فردی لکر
- لوییس بلریوت
- نیل آرمسترانگ
- وارنر ون بران
- والنتینا ترشکوا
- ولادیمیر میخاییلوویچ کاماروف
- هرمن پوتوکنیک نوردونگ
- یوری گاگارین
فرماندهان نظامی
- اروین رومل
- اریش لودندورف
- برنارد مونتگومری
- پل ون هایدنبرگ
- جرج پاتون
- جرجی ژوکوف
- جوزف پیتسوسکی
- چستر نیمیتز
- چگوارا
- داگلاس مک‌آرتور
- داگلاس هیگ
- دوایت آیزنهاور
- رودولف مایستر
- سر برنارد فریبرگ
- شارل دوگل
- فرانک روزمن استان
- کالین پاول
- لئون تروتسکی
- مائو زدونگ
- موشه دایان
- وو انگویان جیاپ
- محسن رضایی
- حسین خرازی
- حسن باقری
- علی حسن المجید
- ماهر عبدالرشید
- صدام حسین
شخصیت‌های معنوی
- آروبیندو گوش
- آیت‌الله خمینی
- آیت‌الله خامنه‌ای
- ابوالاعلی مودودی
- بیلی گراهام
- پاپ پیوس دهم
- پاپ پیوس دوازدهم
- پاپ جان بیست و سوم
- پاپ جان پل دوم
- توبتن جیاتسو، سیزدهمین دالایی لامای تبت
- تنزین جیاتسو، چهاردهمین دالایی لامای تبت
- رابی مناخیم مندل شنیرسون
- راسپوتین
- رامانا ماهارشی
- دکتر سان میونگ مون
- مارتین لوتر کینگ
- ماهاتما گاندی
- ماهاریشی ماهش یوگی
- مادر ترزا
هنرمندان
- آلبرتو جیاکومتی
- آمادئو مودیلیانی
- آنسلم کیفر
- اتو دیکس
- ادوارد مانچ
- ادواردو پائولوتزی
- ارنست بارلاش
- ارنست لودویگ کیرشنر
- اریش هکل
- اسکار کوکوشکا
- اکساندر رادشنکو
- اگون شیل
- ال لیسیتزکی
- امیل نولده
- اندی وارهول
- انزو کوکچی
- اوا هس
- باربارا هپ‌ورث
- بالتوس
- بروس نامن
- پابلو پیکاسو
- پل کله (نقاش)
- پیت موندریان
- پینو پاسکالی
- جاکوب اپستین
- جان کیج
- جرج براک
- جکسون پولاک
- جنیس کونلیس
- جوزف بیس
- جووان گریس
- خوان میرو
- جیورجیو دو شیریکو
- چاک کلوز
- دونالد جاد
- دیگو ریورا
- رابرت اسمیتسون
- رابرت نورث‌ول
- رن ماگریت
- روی لیختن‌اشتاین
- ریچارد سرا
- سالوادور دالی
- سول لوویت
- فرانک لیولد رایت
- فریدا کاهلو
- کارل اشمیت روتولوف
- کت کولویتز
- کرت شویترس
- کنستانتین برانکوزی
- گوستاو کلمیت
- لازلو موهولی ناگی
- لو کوربوسیر
- لوییز بورگویز
- لیونل فینینگر
- مارسل دوشام
- مارک چاگال
- مارینو مارینی
- ماکس ارنست
- ماکس بک‌من
- ماکس پچشتاین
- واسیلی کاندینسکی
- والتر گروپیوس
- ویلیام دو کونینگ
- هانس بلمر
- هلن فرانکن‌تالر
- هنری روسو
- هنری ماتیسه
- هنری مور
- یوزف آلبرس
- یویس کلین
موسیقی
- آبا
- آرام خاچاتوریان
- آرنولد شونبرگ
- آرون کوپلند
- آلبان برگ
- آمی گرنت
- آنتون وبرن
- ادگار وارز
- استیو ریچ
- اسکات جاپلین
- اسکار پترسون
- اسمشینگ پامپکینز
- الویس پریسلی
- الیویه مسیان
- ایگور استراوینسکی
- باب دیلان
- باب مارلی
- بلا بارتوک
- بیتلز
- بیچ بویز
- پیر بولز
- پینک فلوید
- توپاک شاکور
- جان کولتران
- جان کیج
- جان ویلیامز
- جانی کش
- جرج گرشوین
- جنیس جاپلین
- جیمی هندریکس
- ژان سیبلیوس
- چارلی پارکر
- چاک بری
- د هو
- دالیدا
- دورز
- دمیتری شوستاکوویچ
- دیوید بویی
- رامونز
- رولینگ استونز
- ری چارلز
- سرگئی راخمانینف
- فرانک سیناترا
- فرانک زاپا
- فلا کوتی
- فیل اسپکتور
- فیلیپ گلاس
- کاتانو ولوسو
- کارلوس گاردل
- کارلهینز استاکخاسن
- کرافترک
- د کلش
- کلود دبوسی
- کلیف ریچارد
- کوئین
- کینگ سانی اید
- گاروین گای
- گری دیویس
- گوستاو هولست
- لد زپلین
- لوچیانو بریو
- لویی آرمسترانگ
- مایکل جکسون
- گریتفول دد
- مایلز دیویس
- محمدرضا شجریان
- نازیا حسن
- نصرت فاتح علی خان
- نیروانا
- نیل یانگ
- ولوت آندرگروند
- ون موریسون
- یانیس زناکیس
- یوتو
- یویو ما
سینما
- رابرت آلتمن
- وودی آلن
- میکل آنجلو آنتونیونی
- تئو آنجلوپولوس
- سرگئی آیزنشتاین
- استیون اسپیلبرگ
- الیور استون
- ریدلی اسکات
- مارتین اسکورسیزی
- یاسوجیرو اوزو
- ناگیسا اوشیما
- کن ایچیکاوا
- سرگئی باندارچوک
- برناردو برتولوچی
- تیم برتون
- روبر برسون
- اینگمار برگمان
- لوک بسون
- جیانی بونجیانی
- لوئیس بونوئل
- گئورگ ویلهلم پابست
- سرگئی پاراجانف
- پیر پائولو پازولینی
- سام پکینپا
- آرتور پن
- جعفر پناهی
- رومن پولانسکی
- جیلو پونته‌کوروو
- ژاک تاتی
- کوئنتین تارانتینو
- آندری تارکوفسکی
- فرانسوا تروفو
- جوزپه تورناتوره
- جیم جارموش
- چارلی چاپلین
- گریگوری چوکرای
- فرانک دارابونت
- کارل تئودور درایر
- ویتوریو دسیکا
- گی دوبور
- ژرمن دولاک
- برایان دی پالما
- رابرت راسن
- ساتیاجیت رای
- آلن رب گری‌یه
- رابرت ردفورد
- ژان رنوار
- آلن رنه
- فرانچسکو روزی
- روبرتو روسلینی
- اریک رومر
- نیکلاس ری
- دینو ریسی
- لنی ریفنشتال
- فرانکو زفیرلی
- فرد زینه‌مان
- استیون سودربرگ
- فرناندو سولاناس
- کلود شابرول
- سهراب شهید ثالث
- فرخ غفاری
- جان فرانکن هایمر
- فدریکو فلینی
- جان فورد
- لوچیو فولچی
- لارس فون تریر
- دیوید فینچر
- فرانک کاپرا
- الیا کازان
- استنلی کوبریک
- فرانسیس فورد کوپولا
- مایکل کورتیز
- آکیرا کوروساوا
- گریگوری کوزینیتسف
- امیر کوستوریتسا
- کوئن (برادران کوئن)
- عباس کیارستمی
- باستر کیتون
- کریستوف کیشلوفسکی
- پرویز کیمیاوی
- کوستا گاوراس
- اکتاویو گتینو
- ژان لوک گدار
- دیوید وارک گریفیث
- ژان پیر گورن
- میشل گوندری
- فریتس لانگ
- جرج لوکاس
- سرجیو لئونه
- دیوید لین
- دیوید لینچ
- مارکس (برادران مارکس)
- مایکل مان
- ژان پیر ملویل
- فریدریش ویلهلم مورنائو
- جولیانو مونتالدو
- ماریو مونیچلی
- نیکیتا میخالکوف
- کنجی میزوگوچی
- امیر نادری
- مایک نیکولز
- هاوارد هاکس
- ورنر هرتزوگ
- آلفرد هیچکاک
- آنیس واردا
- اندی وارهول
- آندره وایدا
- ویلیام وایلر
- ژیگا ورتوف
- اورسن ولز
- ویم وندرس
- گاس ون سنت
- لوچینو ویسکونتی
- رابرت وینه
- ژانگ ییمو
نویسندگان و شاعران
- اپتون سینکلر
- احمد شاملو
- اچ دی
- آرتور میلر
- ارنست همینگوی
- اریش ماریا رمارک
- ازرا پاند
- اس ام استیرلینگ
- استان لی
- استیون کینگ
- اف. اسکات فیتزجرالد
- آلبر کامو
- آلدوس هاکسلی
- آلن گینزبرگ
- آلن مور
- آمی تن
- آن فرانک
- آنا سگرس
- آنتونیو دو سنت اگروپری
- آنتونیو ماچادو
- آندره برتون
- آندره مالاراکس
- پائولو کوئلیو
- اوریک جانز
- اومبرتو اکو
- ای ام فارستر (۱۹۷۰-۱۸۷۹)
- ای ای کامینگز
- ایتالو کالوینو
- ایزابل آلنده
- ایزاک آسیموف
- ایلیا ارنبرگ
- آین راند
- بازیل بانتینگ
- برتولت برشت
- پابلو نرودا
- پل آلوار
- ترومن کاپوت
- توماس پینچان
- توماس من
- توماس هاردی (۱۹۲۸-۱۸۴۰)
- تی اچ وایت
- تی اس الیوت (۱۹۶۵-۱۸۸۸)
- جان آپدایک
- جان اشتاینبک
- ژان پل سارتر
- جان میلینگتون سینگ
- جرارد منلی هاپکینز (۱۸۸۹-۱۸۴۴)
- جرج اورول
- جرج برنارد شاو (۱۹۵۰-۱۸۵۶)
- جرینا دانویچ
- خورخه لوئیس بورخس
- جوزف کنراد (۱۹۲۴-۱۸۵۷)
- ژان ماری گوستاو لوکلزیو
- خولیو کورتازار
- جک کرواک
- جی. ام. کوتسیا (-۱۹۴۰)
- جی آر آر تالکین
- جی دی سالینجر
- گاستون لورو
- جی کی رولینگ
- جیمز جویس
- جیمز جویس (۱۹۴۱-۱۸۸۲)
- چارلز اولسون
- چارلز رزنیکوف
- داریو فو
- داگلاس آدامز
- دبلیو اچ آدن (۱۹۷۳-۱۹۰۷)
- دبیلو بی ییتس
- دوروتی ریچاردسون
- دی اچ لارنس (۱۹۳۰-۱۸۸۵)
- دیلان توماس (۱۹۵۳-۱۹۱۴)
- رابرت فراست
- رابرت کریلی
- روبن داریو
- ری برادبری
- ریچارد رایت
- ساموئل بکت
- سلمان رشدی
- سی اس لویس
- سید کورمن
- شیموس هینی
- شون اوکازی
- فرانتز کافکا
- فرناندو پسوا
- فروغ فرخزاد
- فیلیپ لارکین
- کارلوس فوئنتس
- کورت وونگوت
- گابریل گارسیا مارکز
- گرازینا میلر
- گرترود استاین
- گری اسنیدر
- گونتر گراس
- لو ژان
- لویی آراگون
- لوییس زوکوفسکی
- مارسل پروست
- ماریان مور
- مایا آنجلو
- محمد اقبال لاهوری
- هارتموت لانگه
- آگاتا کریستی
- میخاییل بولگاکوف
- مینا لوی
- ناظم حکمت
- هارپر لی
- هارت کرین
- هارولد پینتر
- هاگ مک‌دیارمید
- مایکل کانینگهام
- ایتالو کالوینو
- هالودور لاکس‌نس
- هرمان هسه
- هری ترتلدو
- صادق هدایت
- آنتونی هوروویتس
- والاس استیونس
- ولادیمیر نابوکوف
- میلان کوندرا
- ویرجینیا وولف
- ویلیام باتلر ییتس (۱۹۳۵-۱۸۶۵)
- ویلیام فالکنر
- هاروکی موراکامی
- ویلیام کارلوس ویلیامز
- جبران خلیل جبران
- فرانک بوئم
- ایزابل آلنده
شخصیت‌های ورزشی
- اسب‌سواری
- مارک تاد
- اسکواش
- جانشیر خان
- جهانگیر خان
- اسکی
- اینگمار اشتنمارک
- جان کلود کیلی
- فرانتز کلمر
- بدنسازی
- آرنولد شوارتزنگر
- بسکتبال
- جان استاکتون
- کارل مالون
- کریم عبدالجبار
- لری بیرد
- مایکل جردن
- مجیک جانسون
- ویلت چمبرلین
- بوکس
- جک دمپسی
- جو لوییس
- راکی مارسیانو
- لری هولمز
- محمد علی کلی
- بیسبال
- باب راث
- تد ویلیامز
- جکی رابینسون
- روبرتو کلمنت
- تنیس
- آرتور اش
- استفی گراف
- بوریس بکر
- بیل تیلدن
- پت سمپراس
- جان مک‌انرو
- جورن بورگ
- راب لور
- سرنا ویلیامز
- فرد پری
- مارتینا ناوراتیلوا
- ونوس ویلیامز
- دوچرخه‌سواری
- ادی مرکس
- فاستو کاپی
- لنس آرمسترانگ
- شنا
- داون فریزر
- مارتین استرل
- مارک اسپیتز
- فوتبال
- آلساندرو کاستاکورتا
- آلفردو دی استفانو
- آندره آ پیرلو
- آندری شفچنکو
- سر استنلی متیوز
- الساندرو نستا
- الیور بیرهوف
- اوبدیلیو وارلا
- اوزبیو
- بابی مور
- بیل شنکلی
- پائولو مالدینی
- پله
- جرج بست
- جوزپه مزا
- جیان لوئیجی بوفون
- جیانی ریورا
- جیوانی تراپاتونی
- چزاره مالدینی
- دانیل ماسارو
- دنیس لا
- دیگو مارادونا
- دیوید بکهام
- روبرتو باجو
- روبرتو دونادونی
- روود گولیت
- فراتس پوشکاش
- فرانتس بیکن بائر
- فرانک رایکارد
- فرانکو بارزی
- فیلیپو اینزاگی
- کارلو آنجلوتی
- کنی دالگلیش
- گونار نوردال
- گوردن بنکس
- لو یاشین
- مارکو سیمونه
- مارکو فان باستن
- مانوئل روی کاستا
- میشل پلاتینی
- یوهان کرایف
- فوتبال آمریکایی
- استیو یانگ
- ایمت اسمیت
- جان الوی
- جرج هالاس
- جری رایس
- جو مونتانا
- جیم براون
- دن مارینو
- رد گرانج
- والتر پایتون
- وینس لومباردی
- فوتبال راگبی
- کالین میدز
- گرت ادواردز
- والی لوییس
- کریکت
- استیو واگ
- برایان لارا
- جرج هدلی
- سر جک هابس
- داگلاس جاردین
- سر دان بردمن
- ری لیندوال
- ریچارد هدلی
- سانیل گاواسکار
- شن وارن
- سر گری سوبرز
- لن هاتن
- مالکوم مارشال
- وسیم اکرم
- ویکتور ترامپر
- ویلفرد رودس
- سر ویویان ریچاردز
- هربرت ساتکلیف
- کوهنوری
- سر ادموند هیلاری
- تنزینگ نورگی
- گلف
- آرنولد پالمر
- بابی جونز
- تایگر وودز
- جک نیکولاس
- سوریانو بالستروس
- گری پلیر
- ماشین‌رانی
- لستر پیگوت
- تونی مک‌کوی
- ورزش‌های موتوری
- آیرتون سنا
- جیم کلارک
- خوان مانوئل فانجیو
- مایکل شوماخر
- می‌دانی
- استیو اووت
- ال اورتر
- امیل زاتوپک
- باب بیمون
- بتی کاثبرت
- پاوو نورمی
- جس اونز
- جیم تروپ
- سب کو
- فنی بلنکرز کوئن
- کارل لویس
- مایکل جانسون
- هاکی روی یخ
- بابی اور
- گوردی هو
- مائوریس ریچارد
- ماریو لمیوکس
- وین گرتزکی
- هنرهای رزمی
- بروس لی
دهه‌ها و سال‌ها
منابع
- ↑ زمین شناسی سال سوم دبیرستان صفحه ۳
| هزاره | سده | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۹ پ‌م: | ۹۰ پ‌م | ۸۹ پ‌م | ۸۸ پ‌م | ۸۷ پ‌م | ۸۶ پ‌م | ۸۵ پ‌م | ۸۴ پ‌م | ۸۳ پ‌م | ۸۲ پ‌م | ۸۱ پ‌م |
| ۸ پ‌م: | ۸۰ پ‌م | ۷۹ پ‌م | ۷۸ پ‌م | ۷۷ پ‌م | ۷۶ پ‌م | ۷۵ پ‌م | ۷۴ پ‌م | ۷۳ پ‌م | ۷۲ پ‌م | ۷۱ پ‌م |
| ۷ پ‌م: | ۷۰ پ‌م | ۶۹ پ‌م | ۶۸ پ‌م | ۶۷ پ‌م | ۶۶ پ‌م | ۶۵ پ‌م | ۶۴ پ‌م | ۶۳ پ‌م | ۶۲ پ‌م | ۶۱ پ‌م |
| ۶ پ‌م: | ۶۰ پ‌م | ۵۹ پ‌م | ۵۸ پ‌م | ۵۷ پ‌م | ۵۶ پ‌م | ۵۵ پ‌م | ۵۴ پ‌م | ۵۳ پ‌م | ۵۲ پ‌م | ۵۱ پ‌م |
| ۵ پ‌م: | ۵۰ پ‌م | ۴۹ پ‌م | ۴۸ پ‌م | ۴۷ پ‌م | ۴۶ پ‌م | ۴۵ پ‌م | ۴۴ پ‌م | ۴۳ پ‌م | ۴۲ پ‌م | ۴۱ پ‌م |
| ۴ پ‌م: | ۴۰ پ‌م | ۳۹ پ‌م | ۳۸ پ‌م | ۳۷ پ‌م | ۳۶ پ‌م | ۳۵ پ‌م | ۳۴ پ‌م | ۳۳ پ‌م | ۳۲ پ‌م | ۳۱ پ‌م |
| ۳ پ‌م: | ۳۰ پ‌م | ۲۹ پ‌م | ۲۸ پ‌م | ۲۷ پ‌م | ۲۶ پ‌م | ۲۵ پ‌م | ۲۴ پ‌م | ۲۳ پ‌م | ۲۲ پ‌م | ۲۱ پ‌م |
| ۲ پ‌م: | ۲۰ پ‌م | ۱۹ پ‌م | ۱۸ پ‌م | ۱۷ پ‌م | ۱۶ پ‌م | ۱۵ پ‌م | ۱۴ پ‌م | ۱۳ پ‌م | ۱۲ پ‌م | ۱۱ پ‌م |
| ۱ پ‌م: | ۱۰ پ‌م | ۹ پ‌م | ۸ پ‌م | ۷ پ‌م | ۶ پ‌م | ۵ پ‌م | ۴ پ‌م | ۳ پ‌م | ۲ پ‌م | ۱ پ‌م |
| ۱: | ۱ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ | ۱۰ |
| ۲: | ۱۱ | ۱۲ | ۱۳ | ۱۴ | ۱۵ | ۱۶ | ۱۷ | ۱۸ | ۱۹ | ۲۰ |
| ۳: | ۲۱ | ۲۲ | ۲۳ | ۲۴ | ۲۵ | ۲۶ | ۲۷ | ۲۸ | ۲۹ | ۳۰ |
| ۴: | ۳۱ | ۳۲ | ۳۳ | ۳۴ | ۳۵ | ۳۶ | ۳۷ | ۳۸ | ۳۹ | ۴۰ |
عوام