متوکل

متوکل (نام کامل وی: أبو الفضل جعفر المتوکل علی الله بن المعتصم بن الرشید بن المهدی) خلیفه عباسی بود که در سال‌های ۸۴۷ تا ۸۶۱ میلادی در سامرا فرمان راند. متوکل پس از درگذشت برادرش واثق با کمک غلامان ترک به خلافت نشست و به دست هم آنان به قتل رسید.

او نخستین خلیفه عباسی بود که مذهب شافعی اختیار کرد؛ او همچنین در فقه و سنت مطالعه کرده بود. در زمان او توفان سختی بر بغداد و بصره و کوفه و عراق وزید و چهارپایان و کشت و خواربارها از بین رفت و قحطی و خشکسالی پدید آمد. در این دوره، بیزانسی‌ها نیز به قلمرو عباسی دست اندازی می‌کردند. آغاز خلافت متوکل، همزمان با قدرت یافتن ترکان در حکومت بود. خود متوکل به دست شماری از ترکان درباری به قتل رسید.

سیاست مذهبی

برخلاف مامون که سیاست مذهبی میانه‌روی داشت، متوکل به اهل حدیث نزدیک شد و آنان قدرت یافتند و به برخی از آنان اجازه داد که روایات رؤیت خدا را نقل کنند. او حاکمان معتزلی را برکنار کرد، محنة خَلق قرآن را پایان داد، و احمد بن حنبل را که سمبل مقاومت اهل حدیث بود گرامی داشت. به همین دلیل حنبلی‌ها او را «محیی السنه» (احیاکنندهٔ سنت) لقب دادند. او به علی بن ابی طالب بی‌احترامی می‌کرد و حرم حسین بن علی را خراب کرد.

رویدادهای برجسته دوران خلافت

دوران متوکل آغاز افول عباسیان را رقم زد:

• پایان‌دادن به محنة خَلق قرآن
• آزار و اذیت خاندان علی بن ابی طالب و نبش قبر شهدای کربلا
• تاسیس سلسله طاهریان در ایران
• قدرت یافتن غلامان ترک در دربار عباسیان و آغاز هرج و مرج در سامرا
• گسترش قلمرو ادریسیان در آفریقا

منابع

• سبیب رحیم (۱۹۷۱)، اخبار الدوله العباسیه و فیه اخبار العباس و اولاده، ترجمهٔ عبدالعزیز دوری، به کوشش عبدالجبار مطلبی.، قاهره: دارالطلیعه، ص. ۲۶۵
• محمد خضری (۱۴۱۹)، الدولة العباسیة، ترجمهٔ عبدالعزیز دوری، به کوشش محمد ضناری.، قاهره: دارالکتب العلمیه، ص. ۱۴۴
• فاروق عمر (۱۴۲۱)، الخلافة العباسیه فی عصر الفوضی العسکریه ۲۴۷/‎۳۳۹ه - ۸۶۱/‎۹۴۶م: دراسة تاریخیة لبوادر التسلط العسکری علی الخلافة العباسیة، به کوشش سعید شورایی.، قاهره: دارالإحسان، ص. ۸۸
• رسول جعفریان (۱۳۷۸)، تاریخ اسلام از پیدایش تا ایران اسلامی، به کوشش مرتضی رحیمی.، قم: انتشارات حوزه علمیه، ص. ۸۸
• کلیات تاریخ تطبیقی ایران عزیزالله بیات انتشارات امیر کبیر تهران ۱۳۷۷