محمدرضا حافظ‌نیا

دکتر محمدرضا حافظ نیا
زادهٔ	۱۳۳۴ خراشاد
محل زندگی	تهران
ملیت	ایرانی
پیشه	هیئت علمی دانشگاه
سازمان	دانشگاه تربیت مدرس
منصب	استاد
جایزه(ها)	استاد نمونه کشوری، پژوهشگر برتر، کتاب سال

محمدرضا حافظ نیا, (متولد ۱۳۳۴ در بیرجند)، تحصیلات ابتدایی و‎ ‎متوسطه خود را در موطن خود و تحصیلات عالی را در دانشسرای عالی (۱۳۵۶ - ۱۳۵۲) و دانشگاه تربیت مدرس ( ۱۳۶۹ - ۱۳۶۴ ) در رشته جغرافیای سیاسی ( ژئوپلیتیک ) به انجام رسانیده و به عنوان اولین فارغ التحصیل دکتری در رشته جغرافیای سیاسی در ایران، از رساله خود تحت عنوان خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز دفاع نمود.

وی اولین دانش آموخته دانشگاه تربیت مدرس ، بنیانگدار مرکز آموزش عالی فرهنگیان ( وزارت آموزش و پرورش )؛ فصلنامه ایرانشناسی ( به سه زبان فارسی، انگلیسی، اردو)؛ مرکز مطالعات آفریقا؛ انجمن ژئوپلیتیک ایران؛ فصلنامه علمی-پژوهشی و بین‌المللی ژئوپلیتیک می‌باشد. وی علاوه بر عضویت در انجمنهای جغرافیایی انگلستان، ایران و هند، در سال ۸۵ به عنوان استاد نمونه کشوری انتخاب و کتب وی در سالهای ۸۲ و ۸۳ به عنوان کتاب سال برگزیده شده‌اند.

زندگینامه

دکتر محمدرضا حافظ نیا در سال ۱۳۳۴ ه. ش در روستای خراشاد بیرجند و در خانواده‌ای کشاورز متولد شد. وی فرزند بزرگ خانواده بود و در سن شش سالگی پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستی مادر و بهمراه دو برادر کوچکترش به زندگی پر از مشقت خود ادامه داد. وی تحصیلات ابتدائی خود را در دبستان دقیقی روستای خراشاد و تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستانهای خزیمه علم و شوکتی شهر بیرجند به اتمام رسانید و در سال ۱۳۵۲ ه.ش دیپلم خود را در رشته طبیعی اخذ نمود. همان سال در کنکور دانشگاه‌ها شرکت نمود و در رشته جغرافیای طبیعی دانشسرای عالی (که دو سال بعد به دانشگاه تربیت معلم تغییر نام یافت) پذیرفته شد.

او دوره لیسانس (کارشناسی) را در رشته جغرافیای طبیعی با معدل ۸۱/۳ (از ۴) به پایان رسانید و در جریان انقلاب به زندان افتاد. با پیروزی انقلاب از زندان رهایی یافت و بمدت ۴ سال مسئولیتهای سیاسی به عهده داشت و سپس در سال۱۳۶۳ ه.ش از سیاست کناره گیری کرد و به فعالیتهای آموزشی و علمی رو آورد.

وی در سال ۱۳۶۴ه.ش در کنکور فوق لیسانس (کارشناسی ارشد) دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شد و تحصیلات خود را در رشته جغرافیای انسانی ادامه داد و در سال ۱۳۶۶ ه. ش از این مقطع فارغ التحصیل شد و بلافاصله در اولین کنکور دکتری جغرافیای انسانی (گرایش سیاسی) همین دانشگاه شرکت نمود و به عنوان اولین دانشجوی دکتری پذیرفته شد. سپس تحصیلات خود را ادامه داد و آنرا در بهمن ماه ۱۳۶۹ با درجه ممتاز به پایان رسانید.او پس از سالها تدریس و تحقیق هم اکنون (۱۳۸۵ه.ش) به عنوان استاد تمام پایه ۲۵ در دانشگاه تربیت مدرس مشغول به خدمت می‌باشد.

والدین و انساب‎ ‎

پدر او رجب حافظ نیا، متولد سال ۱۳۰۴ ه. ش در روستای خراشاد می‌باشد. او در ‏شهریور ماه ۱۳۴۰ ه.ش در اثر بیماری یرقان و در سن ۳۶‏‎ ‎سالگی مرد. شغل اصلی او کشاورزی بود. مادر او ‏خدیجه خراشادی زاده، متولد‎ ‎سال ۱۳۰۷ ه.ش در روستای خراشاد می‌باشد‎.

خاطرات و وقایع تحصیل‎ ‎

در دوره ابتدایی، دکتر حافظ نیا از کتابهای پدرش دو کتاب را به یاد‎ ‎دارد. یکی کتاب «نسیم شمال» بود که ‏گاهی اوقات او اشعار نسیم شمال را با حرارت‎ ‎قرائت می‌کردو برخی از بزرگترها به او می‌گفتند این کتاب ‏ممنوع است و اگر بفهمند‎ ‎تو را مجازات می‌کنند. او در عالم کودکی این مطلب را متوجه نمی‌شد! کتاب دیگربهارستان مرحوم آیتی بود که معلم کلاس سوم آنرا از او گرفت و علی‌رغم‎ ‎پیگیریهای فراوان ‏هیچگاه آنرا پس نداد. او بخاطر این کتاب توسط مادرش تنبیه‎ ‎شد‎.

فعالیتهای ضمن تحصیل‎

دکتر حافظ نیا در‎ ‎کنار تحصیل برای کمک به خانواده کار کشاورزی و نساجی و خوابار فروشی را دردوران‎ ‎تحصیلات ابتدایی و متوسطه داشت و در دوره لیسانس در رستوران و سپس کار دانشجویی در‏‎ ‎سلف سرویس ‏و تکثیر دانشگاه در تهران همچنین در دوره دکتری استفاده از مأموریت‎ ‎تحصیلی بویژه در تهران از جمله ‏فعالیتهای وی می‌باشد.

فعالیتهای آموزشی

وی در سال‎ ۱۳۵۸ ‎ه.ش به عنوان دبیر دبیرستان در شهرستان تربت حیدریه به استخدام آموزش و ‏پرورش‎ در آمد. سپس در سال ۱۳۵۹ه.ش برای مدت ۴ سال به وزارت کشور مأمور شد و در سال ۱۳۶۳‏‎ ‎به ‏وزارت آموزش و پرورش برگشت و در کنار مسئولیتهای اجرائی به تدریس در دبیرستان و‎ ‎مراکز تربیت ‏معلم مشغول گردید.

وی پس از اخذ درجه کارشناسی ارشد، در سال ۱۳۶۷ه.ش به ‎دانشگاه تربیت مدرس منتقل ‏و به عنوان مربی مشغول به کار شد و در سال ۱۳۷۰ به رتبه‏‎ ‎استادیاری ارتقاء یافت.

او در سال ۱۳۷۸ به ‏درجه دانشیاری و در سال ۱۳۸۲ به درجه‏‎ ‎استادی ارتقاء پیدا کرد و هم اکنون در دانشگاه تربیت مدرس ‏مشغول انجام خدمت است‎. ‎دکتر حافظنیا در دانشگاه تربیت مدرس و سایر دانشگاه‌ها در مقاطع کارشناسی ‏ارشد و‎ ‎دکتری تدریس می‌نماید .

سایر فعالیتها و برنامه‌های روزمره‎

• عضو و رئیس‏‎کمیسیون علوم انسانی هیأت ممیزه به مدت ۸ سال
• عضو هیأت ممیزه دانشگاه تربیت مدرس‏‎
• عضو ‏شورای دانشگاه تربیت مدرس در سالهای ۷۱-۷۰ و ۸۳-۱۳۸۰
• عضو شورای تحصیلات‏‎ ‎تکمیلی در ‏دانشکده علوم انسانی
• عضو و نایب رئیس انجمن ژئوپلیتیک ایران
• عضو انجمن جغرافیایی ایران
• عضو‏‎ ‎انجمن جغرافیدانان انگلستان
• ‎عضو انجمن جغرافیایی هندوستان ‎(RGS & IBG) ‎
• عضو ‏انجمن بین‌المللی جامعه شناسی ادیان (GSI)
• عضو کمیته علمی سمپوزیوم‎ ‎بین‌المللی «آینده حیات و تمدن ‏بشری» دانشگاه فرانکفورت آلمان سال ۱۳۸۴/ ۲۰۰۵م
• عضو هیأت تحریریه فصلنامه‌های علمی- ‏پژوهشی: تحقیقات‎ ‎جغرافیایی، پژوهشهای جغرافیایی، Journal of Applied Sciences، مدرس علوم انسانی، ،Research Journal of Environmental Sciences، مطالعات‎ ‎جغرافیایی، ‎Trends in Applied Sciences Research، پژوهش علوم انسانی،Research Journal of Social Sciences
• عضو کمیته برنامه ریزی جغرافیا در وزارت علوم (۷۲-۱۳۷۰ه.ش)
• عضو و رئیس کمیته‏‎ ‎پژوهشی جغرافیا در وزارت علوم (۷۲-۱۳۶۷ه.ش)
• عضو کمیته تدوین کتب دانشگاهی رشته‎ ‎جغرافیا در سمت (۷۲-۱۳۶۸ه.ش)
• مدیر گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس در سالهای‏‎ ۷۷-۱۳۷۵ ‎
• دبیر ۱۰ مورد ‏از همایش‌های داخلی و بین‌المللی
• سردبیر مجلات‏‎ ‎علمی-پژوهشی: فصلنامه مطالعات ملی، فصلنامه بین ‏المللی ژئوپلیتیک و فصلنامه علمی‎- ‎ترویجی مطالعات دفاعی
• رئیس کمیته علوم انسانی ‏جشنواره جوان خوارزمی ‎ (‎سالهای۸۱ و ۱۳۸۲ه.ش)
• داور طرحهای پژوهشی جشنواره خوارزمی ‏‏(سالهای۷۱، ۸۲ و‏‎ ۱۳۸۳‎ه.ش)
• بنیانگذار و سردبیر فصلنامه ایرانشناسی به زبانهای انگلیسی و اردو در‏‎ پاکستان در سال ۱۳۷۳ه.ش‎
• ارائه ‏طرحهای: «تأسیس دانشگاه تربیت مدیر برای کشور» و «رشد پلکانی‎ ‎مدیران در سازمانهای حکومتی ایران» ‏در سال ۱۳۶۳ه.ش به ریاست جمهوری با هدف تخصصی‎ ‎کردن و بهینه سازی اداره امور کشور و انتصاب ‏مدیران سطوح مختلف سازمانهای اجتماعی و‎ ‎حکومتی
• ارائه طرحهای: «موسسه جغرافیایی جمهوری ‏اسلامی ایران» در سال ۱۳۷۰ه.ش و‎ ‎نیز «اتحادیه آسیایی» در سال ۱۳۷۲ ه.ش به ریاست ‏ایران
• پیشنهاد‏‎ ‎تأسیس دانشگاه فراگیر آموزش از راه دور برای معلمان و فرهنگیان کشور در سال ‏‏۱۳۶۶ه.ش‎

جوائز و نشانها‎ ‎

• دریافت لوح به مناسبت انتخاب شدن به عنوان «استاد نمونه» در ایران در سال ۱۳۸۵ه.ش
• ‎دریافت لوح به مناسبت کسب رتبه اول پژوهشگر برتر ایران در حوزه علوم انسانی و‎ اجتماعی
• دریافت ‏لوح به مناسبت انتخاب جغرافیای سیاسی ایران به عنوان کتاب ‎سال دانشگاهی ایران در سال ‏‏۱۳۸۲ه.ش
• دریافت لوح به مناسبت انتخاب جغرافیای سیاسی ایران به عنوان کتاب قابل تقدیر در ‏مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در‎ ‎سال ۱۳۸۳ه.ش

استادان و مربیان‎ ‎‎

در دوره ابتدائی، آقایان‎: محمد اسماعیل رضوانی، شوکت آبادی، غنی و نیکخواه - در دوره متوسطه، آقایان: وریدی، صباغ، ‏آرین، ‎ ‎حسن پور، حنفی‌ها، احمدی و جاجوئی - در دوره لیسانس، آقایان: دکتر امین سبحانی، دکتر‎ ‎جعفرپور، ‏دکتر کلاهی، دکتر دیانت نژاد و خانمها: دکتر یحیوی و دکتر فشارکی - در دوره‏‎ ‎فوق لیسانس و دکتری، آقایان: ‏دکتر حسین شکوئی، دکتر عزت الله عزتی، دکتر سعید ‎سمنانیان، دکتر احمد احمدی، دکتر محمدحسین پاپلی ‏یزدی، دکتر مسعود مهدوی، دکتر مهدی‎ ‎طالب، دکتر بهلول علیجانی، دکتر مصطفی مومنی، دکتر شاپور ‏گودرزی نژاد و دکتر سید‎ ‎غلامرضا شیرازیان و نیز خانمها: دکتر دره میرحیدر و دکتر فاطمه بهفروز. در ‏بین این‎ ‎بزرگان، نقش دکتر حسین شکوئی، دکتر عزت الله عزتی و دکتر دره میرحیدر بارزتر بوده‎ ‎است‎.

آثار‎

‎دکتر حافظ‎ ‎نیا علاوه بر عضویت در انجمن جغرافیدانان ایران، دستی بر قلم نیز داشته و ضمن‎ ‎تالیف ‏آثار متعدد، با نشریات مختلف همکاری داشته‌است:

• تدوین و انتشار ۱۳ جلد‏‎ ‎کتاب ( دو مورد به زبان ‏انگلیسی )
• اجرای ۹ طرح تحقیقاتی و پژوهشی
• چاپ و نشر‏‎ ۶۰ ‎مقاله علمی-پژوهشی در مجلات علمی ‏معتبر داخل و خارج از کشور
• ارائه ۵۰ مقاله‏‎ ‎علمی در همایشها و کنفرانسهای علمی داخلی و بین‌المللی
• چاپ و نشر حدود ۱۳۰ مقاله‏‎ ‎متنوع در فصلنامه‌ها، ماهنامه‌ها و نشریات مختلف.

کتابها

‏۱- اوضاع کلی جهان اسلام ـ دفتر آموزش ضمن خدمت - وزارت آموزش و پرورش ـ تهران ـ ۱۳۶۵ ‏

‏۲- خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز ـ سازمان مطالعه و تدوین، سمت ـ تهران ۱۳۷۱‏

‎۳- An Introduction to the Research Methodology in Humanities, Gora Publisher ‎Lahore, ۱۹۹۶

‎ ‎۴- The Theory of Asian unity, Gora Publisher, Lahore ۱۹۹۶ ‎

‏۵- مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ـ سازمان مطالعه و تدوین «سمت»، تهران، ۱۳۷۷ ‏‏(چاپ دوازدهم در سال۱۳۸۵ با تیراژ ۲۰۰۰۰ نسخه). ‏

‏۶- مبانی مطالعات سیاسی و اجتماعی (در دوجلد ۱ و ۲)، سازمان مدارس ‏خارج از کشور، قم، ۱۳۷۹‏

‏۷- وضعیت ژئوپلیتیک پنجاب، انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران، ۱۳۷۹‏

‏۸- اندیشه‌های ژئوپلیتیک در قرن بیستم، (ترجمه از انگلیسی به فارسی با همکاری هاشم ‏نصیری)، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران، ۱۳۷۹‏

‏۹- جغرافیای سیاسی ایران، سازمان مطالعه و تدوین «سمت»، تهران، ۱۳۸۱(کتاب سال ‏دانشگاهی).‏

‏۱۰- افقهای جدید در جغرافیای سیاسی ـ (باهمکاری مرادکاویانی راد) ـ سمت، تهران ۱۳۸۳‏

‏۱۱- اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، پژوهشکده امیرکبیر (انتشارات پاپلی)، مشهد، ۱۳۸۵‏

‏۱۲- قدرت و منافع ملی، انتشارات انتخاب، پاییز ۱۳۸۶‏

منابع

وی از سال ۱۳۸۶ ریاست کمیته برنامه ریزی جغرافیا در وزارت علوم را نیز بر عهده دارد.