رودخانه هراز: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

درخط

نسخهٔ ‏۲۱ مهٔ ۲۰۱۳، ساعت ۱۹:۲۵

رود هراز(هراز رود)

رودخانه هراز یا هراز رود (harāz) که در قدیم، رودخانه هرهز^[۱] نیز نامیده می‌ شد و از كلمه باستانی «آب هرمز» كه خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده است ، و یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) - كه حالا (هراز) گويند گرفته شده است. اين رود از دهي كه حالا پلور نام دارد ،‌ همانند همسفري در راهي كه بين دو شهر باستانی «آمل» و «ري» قرار داشت ، مسافران را ياری می كرد. از دره لار در جنوب دماوند سرچشمه می‌گیرد و رواناب‌های دره قاضی‌کلا و جنگل‌دره نیز از کوه‌های شمیم‌کوه، آب زیارو و لاسم که از کوه‌های غربی قزقان‌چای فیروزکوه^[۲] و آب رودهای جاری از دهکده‌های دلارستاق، نیز به این رود وارد می‌شوند.^[۳] رودخانه هراز در یک دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافته‌است و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل ۸ کارخانه شن و ماسه وجود دارد.و بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع است^[۴]. آب زارعی کشاورزان آمل، فریدونکنار، بخشی از بابل و نور نیز از این رودخانه تامین می‌گردد. مهمترین شهرهایی که بر روی مخروط افکنه رودخانه هراز توسعه یافته‌اند عبارتند از شهرستان‌های آمل و فریدونکنار. شیب رودخانه هراز در محدوده کوهستانی بسیار متغیر است. شیب رودخانه هراز از مرز کوهستان تا شمال شهر آمل ۱۳ در هزار و در محدوده شهر آمل ۷ در هزار می‌باشد.

ریخت‌شناسی

رودخانه هراز در محدوده کوهستانی، در دره‌ای نسبتا باریک جریان دارد. با نزدیک شدن به پهنه ساحلی، پهنای آن افزایش یافته و رودخانه به دلیل افت شیب بستر به چندین شاخه تفکیک می‌گردد.

در پیرامون روستای درکه، پهنای دره در حدود ۵۰۰ متر و در محل خروج از کوهستان پهنای مسیر رودخانه هراز به ۱۰۰۰ متر نیز می‌رسد. در محل خروج از کوهستان، رودخانه هراز به ۶ شاخه تقسیم می‌گردد. ریخت‌شناسی رودخانه هراز اگرچه به صورت کلی یک دره - رودخانه است ولی در مجموع ریخت‌شناسی آن تلفیقی از شبکه گیسواری(Braided pattern)، بادزنه‌ای (Fan forming) با چند پیچابه (meander) می‌باشد.

از محل ترک‌کلا و درازان (محدوده پل کمربندی) پهنای بستر رودخانه هراز آمل بار دیگر کاهش یافته و رودخانه هراز به صورت یک یا دو شاخه در یک بستر حفر شده‌است و به سمت شهر آمل به حرکت در می‌آید.

مشخصات رودخانه هراز به شرح زیر می‌باشد:

پهنه سیلابی بزرگ (بستر کبیر): ۳۰۰ متر
بستر صغیر رودخانه ۲۰–۳۵ متر
پهنه سیلابی فعال ۱۰۰–۱۵۰ متر (بخش‌هایی از این پهنه می‌توانند به صورت متناوب غرقاب شوند).

دو نهشته در پیرامون رودخانه هراز قابل شناسایی هستند:

نهشته‌های آبرفتی متوسط دانه (۶ تا ۲۰ سانتی متر) که حاصل آبرفت گذاری رودخانه هراز می‌باشد.
نهشته‌های بادرفتی (لس: Loess متشکل از ۹۰ درصد سیلت با رنگ قهوه‌ای روشن).

در محدوده رودخانه هراز نهشته‌های لس با رنگ قهوه‌ای روشن، با بیش از ۹۰ درصد سیلت تشکیل شده‌است و سپس با شروع فازهای فرسایشی (از ده هزار سال پیش تاکنون)، این نهشته‌ها در دیواره رودخانه هراز برونزد یافته‌اند. نهشته‌های لس که بالاترین پادگانه را در محدوده رود آمل تشکیل می‌دهد، تقریباً در بسیاری نقاط مسیر رودخانه آمل قابل شناسایی است.^[۵]

مسیر و سرچشمه ها

مهمترين سرچشمه رود هراز ، از قله 4375 متري پالان گردن در 66 كيلومتري جنوب شرقي چالوس ، با نام لار جاري مي‌شود و پس از دريافت آبهاي مهم ديگري (مثل : آب سفيد ، الرم ، آب چهل بره ، آب سياه پلاس ، آب امام پهنك ، سه سنگ ، ديو آسياب ، ورارود ، دلي چاي و چشمه ملك) و عبور از ده پلور با نام هراز ، به سمت درياي مازندران جاري مي‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هايي به آن مي‌پيوندند كه مهمترين آنها لاسم ، تلخ رود ، آب رزان ، آب مشك انبار ، پنجاب(نمارساق) ، هراز ، آب پردمه ، شيركلارود ، چلورود و هلي‌چال) هستند. طول رود هراز 185 كيلومتر مي باشد و از كنار بلندترين قله ايران ، دماوند مي‌گذرد . قسمت زيادي از اين مسير لاريجان نام دارد ، كه نام خود را از روي سرچشمه اصلي هراز ، لار گرفته است.

پل‌ها

بر روی رودخانه هراز چندین پل های تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن برجا مانده‌است مانند (پل معلق آمل ، پل دوازده چشمه ، پل سنگی پلور ، پل شاه عباسی ، پل شهدای شش بهمن ، پل میر بزرگ ، پل فیروز کلا ، پل بلیران ، پل های متعدد جاده هراز ، پل سیاه بیشه، گزنگ،پل بند بریده ، پل مون و .. چندین پل دیگر) می توان اشاره نمود.

ریشه نام

طوايفی كه حدود دريای مازندران - و جزء دريای خزر است - در اراضي خاك ايران ساكن بوده ، چهار طايفه به شمار آمده ، اول (مارد) همان آمارد كه (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) - كه حالا (هراز) گويند ، از بالای آمل به طرف مغرب سكنا داشته و اشتقاق اسم مازندران از نام همين طايفه است. كه (اندران) در فارسي به معني مظرّوفيت و مكان است . پس ، مازندران ، يعني مملكتی كه طايفه مازد يا مارد اندر آن ساكن می باشند

در اشعار

اشعار زیادی در وصف هراز سروده شده است.

محمد چامه سرا می سراید:

زدور نغمه رود هراز می آید		تو گو به گوش دلم سوز و ساز می آید
بسان عاشق شوریده با غرل خوانی		هراز طیف نشیب و فراز می آید
بناز و فخر مباهات راه پیماید		چو نو عروس جوان با جهاز می آید
بدل خطاب نمودم که شاد خاطر باش		پیام آور آن دلنواز می آید
به سوی دشت گراید بناز و فرو جلال		چو یار جانب دلداه باز می آید
چو گیسوان نگارین به پیچ و تاب زیاد		به صد كرشمه و آشوب و ناز می آید
وجود ما همگان بستگی به او دارد		ولیك او ز همه بی نیاز می آید
چو كاروان سفر كرده از راه دور		هراز زین همه راه دراز می آید

منابع

فرهنگ معين - شش جلدی - انتشارات امير كبير
دیوان اشعار استاد محمد چامه سرا - چاپ شهر

↑ کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۳۳۰.
↑ کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۰۶.
↑ کتاب از آستارا تا استارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۶۲.
↑ فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، صفحه ۲۲۶۴.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور

[1] کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۳۳۰.

[2] کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۰۶.

[3] کتاب از آستارا تا استارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۶۲.

[4] فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، صفحه ۲۲۶۴.

[5] پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
+{{دیگر کاربردها|هراز}}
 [[پرونده:Haraz river.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|رود هراز(هراز رود)]]
-رودخانه هراز (harāz) که در قدیم، رودخانه هرهز<ref> کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۳۳۰.</ref> نیز نامیده می‌ شد و از كلمه باستانی «آب هرمز» كه خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده است ، و یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) - كه حالا (هراز) گويند  گرفته شده است. اين رود از دهي كه حالا پلور نام دارد ،‌ همانند همسفري در راهي كه بين دو شهر باستانی «آمل» و «ري» قرار داشت ، مسافران را ياری می كرد. از [[دره لار]] در جنوب [[دماوند]] سرچشمه می‌گیرد و رواناب‌های دره قاضی‌کلا و جنگل‌دره نیز از کوه‌های شمیم‌کوه، آب [[زیارو]] و [[لاسم]] که از کوه‌های غربی [[قزقان‌چای]] [[فیروزکوه]]<ref>کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۰۶.</ref> و آب رودهای جاری از دهکده‌های [[دلارستاق]]، نیز به این رود وارد می‌شوند.<ref>کتاب از آستارا تا استارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۶۲.</ref>
+'''رودخانه هراز''' یا '''هراز رود''' (harāz) که در قدیم، رودخانه هرهز<ref> کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۳۳۰.</ref> نیز نامیده می‌ شد و از كلمه باستانی «آب هرمز» كه خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده است ، و یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) - كه حالا (هراز) گويند  گرفته شده است. اين رود از دهي كه حالا پلور نام دارد ،‌ همانند همسفري در راهي كه بين دو شهر باستانی «آمل» و «ري» قرار داشت ، مسافران را ياری می كرد. از [[دره لار]] در جنوب [[دماوند]] سرچشمه می‌گیرد و رواناب‌های دره قاضی‌کلا و جنگل‌دره نیز از کوه‌های شمیم‌کوه، آب [[زیارو]] و [[لاسم]] که از کوه‌های غربی [[قزقان‌چای]] [[فیروزکوه]]<ref>کتاب از آستارا تا اِستارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۰۶.</ref> و آب رودهای جاری از دهکده‌های [[دلارستاق]]، نیز به این رود وارد می‌شوند.<ref>کتاب از آستارا تا استارباد، دکتر منوچهر ستوده، صفحه ۴۶۲.</ref>
 رودخانه هراز در یک دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافته‌است و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل ۸ کارخانه شن و ماسه وجود دارد.و بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع است<ref>فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، صفحه ۲۲۶۴.</ref>.
 آب زارعی کشاورزان [[آمل]]، [[فریدون‌کنار|فریدونکنار]]، بخشی از [[بابل (شهر)|بابل]] و [[نور (شهر)|نور]] نیز از این رودخانه تامین می‌گردد.
@@ خط ۲۷: / خط ۲۹: @@
 == مسیر و سرچشمه ها ==
 مهمترين سرچشمه رود هراز ، از قله 4375 متري پالان گردن در 66 كيلومتري جنوب شرقي چالوس ، با نام لار جاري مي‌شود و پس از دريافت آبهاي مهم ديگري (مثل : آب سفيد ، الرم ، آب چهل بره ، آب سياه پلاس ، آب امام پهنك ، سه سنگ ، ديو آسياب ، ورارود ، دلي چاي و چشمه ملك) و عبور از ده پلور با نام هراز ، به سمت درياي مازندران جاري مي‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هايي به آن مي‌پيوندند كه مهمترين آنها لاسم ، تلخ رود ، آب رزان ، آب مشك انبار ، پنجاب(نمارساق) ، هراز ، آب پردمه ، شيركلارود ، چلورود و هلي‌چال) هستند. طول رود هراز 185 كيلومتر مي باشد و از كنار بلندترين قله ايران ، دماوند مي‌گذرد . قسمت زيادي از اين مسير لاريجان نام دارد ، كه نام خود را از روي سرچشمه اصلي هراز ، لار گرفته است.
+== پل‌ها==
+[[پرونده:پل معلق.jpg|بندانگشتی|250px|نمایی از [[پل معلق آمل]]، بر روی رودخانه هراز]]
+بر روی رودخانه هراز چندین پل های تاریخی از زمان [[صفویان]] و قبل از آن برجا مانده‌است مانند (پل معلق آمل ، پل دوازده چشمه ، پل سنگی پلور ، پل شاه عباسی ، پل شهدای شش بهمن ، پل میر بزرگ ، پل فیروز کلا ، پل بلیران ، پل های متعدد جاده هراز ، پل سیاه بیشه، گزنگ،پل بند بریده
+، پل مون و ..  چندین پل دیگر) می توان اشاره نمود.
 == ریشه نام ==