هما (افسانه)
 تندیس همای افسانه‌ای ایران در تخت جمشید | |
| گروه | موجود افسانه‌ای |
|---|---|
| فولکلور | اساطیر ایران |
| نام(های) دیگر | هما |
| کشور | ایران باستان |
پرنده هما در افسانه‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیفتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.[۱]
هما در افسانه‌ها[ویرایش]
در افسانه‌های ایران، مانند ققنوس در افسانه‌های مصر و یونان صاحب کرامت است. هما در ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و بر عکس جغد که نماد شقاوت است البته هما می‌تواند پرنده‌ای افسانه‌ای باشد[۲] در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده‌ای استخوان‌خوار و بی‌آزار یاد شده‌است.
| همای بر همه مرغان از آن شرف دارد | که استخوان خورد و جانور نیازارد (سعدی) |
نقش این پرنده در کنده‌کاری‌ها و برخی از سر ستون‌های پارسه (تخت جمشید) پیداست. در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است.[۳] این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌است.[۴]
جایگاه در ادبیات فارسی[ویرایش]
هما (همای) جایگاه برجسته‌ای در ادبیات ایران زمین داشته‌است. در سروده‌های بسیاری از شاعران از هما به عنوان پرنده خوشبختی و سعادت یاد شده‌است. در ادبیات فارسی او را نماد فرّ و شکوه دانند و به شگون نیک گیرند.[۵] همچنین آمده‌است «مرغی است که او را مبارک دارند و چون پیدا شود مردم به تفأل در زیر سایهٔ او روند».[۶]
نمونه‌هایی از یادکرد هما در ادبیات فارسی:
| تو فرّ همایی و زیبای گاه | تو تاج کیانی و پشت سپاه (فردوسی) | |
| همای سپهری بگسترد پر | همی بر سرش داشت سایه ز فر (فردوسی) | |
| هماییست مر چرخ را فّر اوی | که شاهی دهد سایهٔ پّر اوی (اسدی توسی) | |
| تا نبود چون همای فرخ کرکس | همچو نباشد به شبه باز خشین پند (فرخی) | |
| کس نیاید به زیر سایهٔ بوم | ور همای از جهان شود معدوم (سعدی) | |
| تو همایی و من خستهٔ بیچاره گدای | پادشاهی کنم ار سایه به من برفکنی (سعدی) | |
| همای شخص من از آشیان شادی دور | چو مرغ حلق‌بریده به خاک برمی‌گشت (سعدی) | |
| چو پی کبوتر دل به هوا شدم چو بازان | چه همای ماند و عنقا که برابرم نیامد (مولوی) | |
| بر من همای وصلت سایه از آن نیفکند | کز محنت فراقت پوسیده استخوانم (فخرالدین عراقی) | |
| همای گو مفکن سایهٔ شرف هرگز | بر آن دیار که طوطی کم از زغن باشد (حافظ) | |
| سایهٔ طایر کم‌حوصله کاری نکند | طلب از سایهٔ میمون همایی بکنیم (حافظ) | |
| جلوه‌گاه طایر اقبال باشد هر کجا | سایه‌اندازد همای چتر گردون سای تو (حافظ) | |
| همایی چون تو عالی‌قدر حرص استخوان تا کی | دریغ آن سایهٔ همت که بر نااهل افکندی (حافظ) | |
| همای اوج سعادت به دام ما افتد | اگر تو را گذری بر مقام ما افتد (حافظ) | |
| باز آی ای همای همایون که مرغ دل | پر می‌زند در آرزوی آشیان تو (خواجوی کرمانی) | |
| تا همایم خوانده‌ای در کام دل | هرنواله استخوان می‌آیدم (خاقانی) | |
| از مزاج اهل عالم مردمی کم جوی از آنک | هرگز از کاشانهٔ کرکس همائی برنخاست (خاقانی) | |
| فرّ همای ملکی داشتی | اوج هوای فلکی داشتی (نظامی) | |
| چون تو همایی شرف کار باش | کم خور و کم گوی و کم آزار باش (نظامی) | |
| دردسر بسیار دارد سایهٔ بال هما | اختر اقبال را در خواب دیدن خوشترست (صائب تبریزی) | |
| سایهٔ بال هما خواب گران می‌آرد | در سراپردهٔ دولت دل بیدار مجو (صائب تبریزی) | |
| بخت سیهی دارم کز سایهٔ اقبالش | هر چیز سیاهی کرد بر بال هما بستم (بیدل دهلوی) | |
| استخوان چرب و خشکی هست کز خاصیتش | سگ توجه بر گدا دارد هما بر پادشاه (بیدل دهلوی) | |
| شبستان جهان و سایهٔ دولت، چه‌فخراست این | مگر در چشم خفاش آشیان بندد هما اینجا (بیدل دهلوی) | |
| مرغابی و تذرو و کبوتر از آن من | ظل هما و شهپر عنقا از آن تو (اقبال لاهوری) | |
| علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را | که به ماسوا فکندی همه سایهٔ هما را (شهریار) | |
| همای اوج سعادت که می‌گریخت ز خاک | شد از امان زمین دانه‌چین دام شما (هوشنگ ابتهاج) |
به‌کارگیری نام هما[ویرایش]
هواپیمایی ملی ایران با به‌کارگیری ایهام نام هما و نیز نماد هما به بهترین شکل چه به در تعبیر پرندهٔ سعادت و چه در استفاده از حروف کوتاه‌شده برای نامش این باور فرهنگ عامه را با فعالیت تجاری خود پیوند زده بود و همچنین گروه هتل همای هما به نام هما میباشد.
همچین شرکت کامیون سازی اسکانیا هم از نماد هما یا همان شیردال (griffin) در لوگوی خود استفاده کرده است.
نگارخانه[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ Set Cookies[پیوند مرده]
- ↑ «هما پرنده‌ای افسانه‌ای یا واقعی؟! - آموزشکده محیط زیست». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «اندیشه‌های پارسی - هما پرنده افسانه‌ای». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «IRANSEDA Network-هما پرنده‌ای افسانه‌ای یا واقعی … ؟!-شبکه ایران صدا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا - ذیل سرواژهٔ هما
- ↑ لغت‌نامه دهخدا - ذیل سرواژهٔ همای
 |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به هما (افسانه) در ویکیگفتاورد موجود است. |
