نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا)
نشان رسمی نیروی دریایی ارتش ایران
پرچم رسمی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
کنش	۱۳۳۴–تاکنون
کشور	ایران
وفاداری	فرمانده کل قوا سید علی خامنه‌ای
رسته	نیروی دریایی ارتش
بخشی از	نیروهای مسلح ج ا ایران
نام مستعار	نداجا
شعار	نیروی دریایی نیروی راهبردی
سالگرد	۷ آذر
نبردها	نبرد ایران و عراق
وب سایت	http://nedaja.aja.ir/
فرماندهان
فرمانده نداجا	امیر دریادار حسین خانزادی
جانشین فرمانده نداجا	امیر دریادار تورج حسنی‌مقدم
معاونت هماهنگ‌کننده نداجا	امیر دریادار حمزه‌علی کاویانی

ارتش جمهوری اسلامی ایران
فرماندهی
فرمانده کل فهرست فرماندهان
نیروهای چهارگانه
نیروی زمینی نیروی دریایی نیروی هوایی نیروی پدافند هوایی
نهادهای دیگر
هوانیروز هوادریا قرارگاه پدافند هوایی دژبان کل حفاظت اطلاعات عقیدتی سیاسی
نهادهای سابق
ستاد مشترک
دانشگاه‌ها
فرماندهی و ستاد افسری امام علی علوم و فنون دریایی علوم و فنون هوایی پدافند هوایی علوم پزشکی ارتش حفاظت اطلاعات فارابی
پرسنل
رسته‌های نظامی درجه‌های نظامی
رده

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) یکی از نیروهای پنج گانه ارتش جمهوری اسلامی ایران است که مسئولیت حفاظت و حراست از آب‌های سرزمینی، فلات‌قاره و مناطق انحصاری، اقتصادی و جزایر جمهوری اسلامی ایران کشور در برابر هر گونه تجاوز نظامی خارجی را دارد. در حال حاضر فرماندهی این نیرو بر عهده دریادار حسین خانزادی است.

به مناسبت موفقیت نظامیان نیروی دریایی ایران و به ویژه مقاومت ناوچه پیکان در برابر حمله دریائی و هوائی ارتش عراق در ۷ آذر ۱۳۵۹، با تأیید روح‌الله خمینی، این روز، روز نیروی دریایی نامگذاری شد.

تاریخچه

نوشتار اصلی: پیشینه نیروی دریایی در ایران

به لحاظ موقعیت استراتژیک و تاریخی خلیج فارس به عنوان یکی از اولین دریاهای محصور شناخته شده جهان، امنیت این دریا هرازگاهی مورد نظر یکی از پادشاهان ایران قرار می‌گرفته‌است. اولین گزارش از یک نیروی دریایی مجهز محلی در ایران، مربوط به دوران انوشیروان است که به قصد تسخیر عربستان، نیروی دریایی عظیمی را در ابوله واقع در اروندرود تجهیز نمود و با آن به عدن در دریای سرخ رسید و آن را مسخر خویش ساخت. البته تا پیش از آن و در لشکر کشی‌های هخامنشیان به اروپا نیز گاه ذکری از نیروی دریایی قوی ایران شده‌است.

اولین تلاش، در جهت ساخت کشتی‌های جنگی و ایجاد ناوگان مدرن در دوره صفویه و برای اخراج پرتغالی‌ها از جزیره هرمز و خلیج فارس صورت گرفت. این تلاش به دلیل دخالت انگلستان به نتیجه نرسید و اولین نیروی دریایی مدرن ایران توسط نادرشاه افشار تأسیس شد. او با خرید چند کشتی از انگلستان و هلند، موفق شد نیروی دریایی ایران را تأسیس کند. هارفورد جانس بریج انگلیسی گزارش می‌کند:

هنگامی که در ۱۷۸۴ وارد بوشهر شدم، از کشتی‌های نادر سه کشتی باقی‌مانده بود که هریک پانصد تن ظرفیت داشتند.

در دوران قاجاریه تا زمان ناصرالدین‌شاه، توجهی به توسعه نیروی دریایی نشد. ناصرالدین شاه به منظور توسعه نیروی دریایی، موفق به خرید یک کشتی ۶۵۰ تنی مجهز به چهار اراده توپ کروپ از آلمان گردید که نام آن را پرسپولیس گذارد. همچنین کشتی کوچک دیگری نیز به نام شوش برای تردد و حفظ امنیت کارون خریداری شد. در زمان مظفرالدین‌شاه نیز چند کشتی کوچک (ازجمله کشتی مظفری) به این ناوگان افزوده شد؛ ولی طی سال‌های بعدی و به دلیل مشکلات داخلی ایران (مشروطیت و پس از آن کودتای سوم اسفند) همه این کشتی‌ها با بی‌توجهی مواجه و در نتیجه به تدریج در خور سلطانی نزدیک بوشهر به آب فرورفته و غرق شدند.

به دلیل افزایش منافع انگلستان در خلیج فارس و ایران، ایران سال‌ها مورد تحریم غیر علنی کشورهای اروپایی در برابر فروش اسلحه و ازجمله کشتی‌های جنگی قرار گرفت. در سال‌های ۱۳۱۱ و ۱۳۱۲، رضا شاه تصمیم به تجدید ناوگان جنگی دریایی گرفت و مأموریت خرید مخفیانه را به پرنس ارفع سپرد. نامبرده با زیرکی موفق گردید تا تعدادی ناو و کشتی و یدک‌کش از ایتالیا خریداری نموده و مقدمات آموزش افسران ایرانی در ایتالیا را فراهم آورد. مرکز نیروی دریایی ایران خرمشهر بود و در همین محل بود که پادگان، فرماندهی، مخازن و اداره بندر قرار داشت. تعداد و محل مأموریت این شناورها به شرح زیر بود. و

• ناو ببر (خرمشهر و گشت زنی در آب‌های خلیج فارس)
• کشتی سیمرغ (خرمشهر)
• کشتی شاهرخ (خرمشهر)
• ناو پلنگ (آبادان و گشت زنی در آب‌های خلیج فارس)
• کشتی کرکس (بندر شاهپور، بندر امام خمینی فعلی)
• کشتی شهباز (بندر شاهپور، بندر امام خمینی فعلی)
• پنج شناور دیگر (بندر شاهپور، بندر امام خمینی فعلی)

در سوم شهریور ۱۳۲۰، نیروی دریایی جدید ایران مورد شبیخون نیروهای انگلیس و شوروی قرار گرفت و تقریباً تمام شناورها و تأسیسات خود را ازدست داد. در این واقعه دریادار غلامعلی بایندر در جنوب و ناوسروان یدالله بایندر در بندر انزلی به همراه حدود ششصد نفر نظامی دیگر کشته و مجروح شدند.

تجهیزات و امکانات

تصویری از رزمایش نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

قبل از سال ۱۹۷۱ نیروی دریایی ایران به‌طور کل با تجهیزات ایالات متحده و بریتانیا اداره می‌شد. در طول ۸ سال بعد نیروی دریایی ایران ناوچه‌های مدرن انگلیسی و آمریکایی را به ناوگان خود اضافه نمود، شامل ناوشکنها، ناوچه‌ها، تعدادی شناور کوچک شامل قایقهای گشتی و هاور کرافت، همچنین شاه ایران چهار ناوشکن مدرن نیز به آمریکا سفارش داده بود که با سقوط شاه به ایران تحویل داده نشد و این چهار ناوشکن به عنوان کلاس کید (به انگلیسی: Kidd class) به خدمت نیروی دریایی آمریکا درآمد.

در دهه ۱۹۷۰، ایران با برنامه گسترش نفوذ خود به اقیانوس هند اقدام به مجهز کردن ناوگان دریایی خود کرد که این مهم با وقوع انقلاب ایران (۱۳۵۷) در سال ۱۹۷۹، جنگ ایران و عراق و محدودیت بودجه به واقعیت نپیوست. این مسایل باعث شد تا نیروی دریایی با توانایی محدود در ابراز قدرت در خلیج فارس روبرو شود. بعد از انقلاب ایالات متحده تحریم‌های اقتصادی، تجاری و نظامی، بخصوص بر نیروی دریایی وارد کرد که باعث زمین گیر شدن چندین کشتی شد.

آرم تکاوران نیروی دریایی ارتش

در دهه ۹۰ میلادی نیروی دریایی ایران تعدادی قایق گشتی، زیردریایی، موشک ضد کشتی سطحی به ناوگان خود اضافه کرد، و کشتی‌های غربی موجود را به موشکهایی که از چین، کره شمالی و روسیه خریده بود مجهز کرد و در همین زمان اقدام به برگزاری مانورهای متعدد با نیروی دریایی پاکستان و هندوستان کرد. قابل ذکر است که تمامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که کشورهای حاشیه خلیج فارس را شامل می‌شوند، فاقد زیر دریایی اند و ایران تنها دارنده زیر دریایی در این منطقه است.

به معنی کشتی مهم سطحی، ناومحافظ سبک سهند دماوند جماران هستند، که دماوند در ناوگان دریای خزر شمال کشور خدمت می‌کند. نیروی دریایی ایران دارای کشتی فرماندهی(به انگلیسی: Capital ship) نیست، بزرگترین کشتی‌های آن پنج ناومحافظ سبک است که تمام آن‌ها با موشک‌های مدرن ایرانی سری نور مجهز شده‌است. تمرکز اصلی نیروی دریایی ایران به نظر ساخت ناوچه‌های موشک انداز، قایقهای تندرو و ناومحافظ‌های متوسط است برای حمل موشک‌های مدرن.

سه عدد از چهار ناومحافظ (به انگلیسی: Vosper Mark5) البرز الوند سبلان هستند که چهل سال از خدمت آن‌ها می‌گذرد که البته به موشک‌های مدرن ضد کشتی و ضد هوایی بومی مجهز هستند. یک کشتی آموزشی (حمزه) در اصل یک کشتی تفریحی (به انگلیسی: Yacht) دولتی بوده‌است که هم‌اکنون به موشک‌های مدرن مجهز است، که البته در بندر انزلی در دریای خزر پهلو گرفته‌است. در مرزهای جنوبی ایران انوع زیر دریایی تهاجمی: سه فروند نوح یونس طارق کیلو کلاس (به انگلیسی: SSK Kilo) روسی و زیر دریایی سبک غدیر و زیردریایی فاتح کلاس متوسط، حمایت می‌شوند، زیر دریایی‌های روسی کیلو کلاس به عنوان ساکت‌ترین زیردریایی‌های دیزلی جهان شناخته می‌شوند.

هسته اصلی قوای تهاجمی ایران چندین قایقهای تندرو بسیار سریع موشک انداز کوچک ایرانی است؛ کلاس ذوالفقار و سراج . همچنین ۵ کشتی واکنش سریع (به انگلیسی: Catemaran) کت - ۱۴ (به انگلیسی: Cat-۱۴) است که اخیراً طراحی و ساخته شده‌اند. باور بر این است که این کاتماران‌ها توانایی حرکت با سرعت ۵۰ نات (۹۳ کیلومتر در ساعت) را دارند که همه مجهز به آخرین مدل از موشک‌های ضد کشتی (موشک نور و قادر) هستند و بقیه ناوگان ایران شامل ۲۵۰ قایق گشتی ساحلی است.

ایران با تولید اژدر حوت که به گفته مقامات و متخصصین ایرانی سریعترین اژدر دنیاست توان بازدارندگی خود را افزایش داد و با تولید موشک بالستیک رادار فعال خلیج فارس از سال ۲۰۱۱ حالا دیگر توانایی انهدام اهداف فراتر از ۲۰۰ کیلومتری را دارا می‌باشد. موشک‌های دریایی ایران پیشرفته و در حال ارتقا می‌باشند. موشک‌های کروز سطح به سطح، کروز زیرسطح به سطح، سطح به هوا، موشک‌های بالستیک ساحلی، رادارهای پیشرفته، سامانه‌های دفاعی ناوها می‌باشند.

با دستور آیت الله خامنه‌ای رهبر ایران، از سال ۲۰۰۱ به بعد نیروی دریایی ایران با تعمیر اساسی تجهیزات خود و با تجهیز آن‌ها به موشک‌های کاملاً بهینه‌سازی شده توانایی مقابله با تهدیداتی با برد ۳۰۰ کیلومتر را دارا است؛ و تقریباً تمام خلیج فارس و دریای عمان را پوشش می‌دهد. ایران با راه‌اندازی خط تولید ناومحافظهای کلاس موج در بندرعباس و بندر انزلی در حال افزایش تعداد ناوهای خود با ناوهای جدید تولید داخل است. در حال حاضر ناو دنا در خط تولید بندر عباس در حل ساخت است. نیروی دریایی هم‌اکنون ناومحافظ بومی جماران و سهند در خلیج فارس و ناو دماوند در دریای خزر و ناوچه شهید بایندر که تعمیر اساسی و بومی‌سازی شده‌است را در اختیار دارد. در اواخر سال 1397 نیز زیردریایی بومی نیمه سنگین فاتح به ناوگان زیر سطحی ملحق شد. این نیرو هم‌اکنون موفق به ساخت هاورکرافت بومی تندر شده‌است. ضمن اینکه بزرگترین ناو خاورمیانه به نام ناو خارک با بیش از۲۵۰متر طول و با قابلیت حمل ۴الی۶ بالگرد در خدمت این نیرو قرار دارد. این نیرو توانایی حمله به ناوهای جنگی آمریکا را دارد. ناو گروه‌های ایرانی در اقیانوس هند و خلیج عدن و همچنین کانال سوئز و دریای مدیترانه و همچنین تنگه مالاکا و دریای چین و همچنین دماغه کیپ تاون آفریقای جنوبی و اقیانوس اطلس دریانوردی کرده‌اند. همچنین نیروی دریایی ایران در تلاش است تا وارد منطقه غرب اقیانوس اطلس خلیج مکزیک شود.

• نوشتار اصلی: گردان تکاوران دریایی بوشهر

ناو سبلان در سال ۱۹۷۷

در طول جنگ ایران و عراق خسارات زیادی به نیروی دریایی ایران وارد شد ٫ این خسارات به مراتب بیشتر گردید زمانی که نیروی دریایی ایالات متحده برای اسکورت نفتکش‌های کویتی وارد خلیج فارس شد ٫ این عملیات بین ۱۹۸۷–۱۹۸۸ ادامه یافت که به اختصار عملیات اراده جدی، (به انگلیسی: Operation Earnest Will) نام گرفت. در این عملیات کشتی تدارکاتی ایرانی ٫ ایران ارج، (به انگلیسی: Iran Ajr) توسط نیروهای آمریکایی توقیف و سپس غرق‌شد، در ۱۴ آوریل ۱۹۸۸ ٫ یکی از مین‌های ایرانی چیزی نمانده بود که باعث غرق شدن رزمناو موشک انداز ساموئل بی رابرتز (به انگلیسی: U.S.S. Samual B. Roberts - FFG-۵۸) شود ٫ ۴ روز بعد از آن نیروهای آمریکایی برای تلافی به دو سکوی نفتی ایرانی حمله کردند که در جریان این حمله که به عملیات آخوندک (به انگلیسی: Operation Praying Mantis) معروف شد، ناو سهند غرق شد و خسارات بسیار سنگینی به نیروی دریایی ایران وارد گردید. از ناوچه‌های جدید نیروی دریایی ارتش ایران می‌توان به ناوهای نیزه، تبرزین و سیرجان اشاره کرد.

آمار دقیق و رسمی سایت گلبال

ناوچه ۱۶ فروند

ناومحافظ سبک ۵ فروند

ناو هواپیمابر خیر

قایق تندرو ۲۰۰۰ فروند

گارد ساحلی ۳۷

ناو مین گذار ۸ فروند

مین دریایی ۱۰۰۰۰ عدد

ناو پشتیبانی ۶ فروند

هلیکوپتر سیکورسکی سی اچ ۵۳ ۲۳ فروند

هلیکوپتر سی کینگ ۵۶ فروند

ناو دو زیست ۶ فروند

زیردریایی سنگین ۳ فروند

زیردریایی متوسط ۱ فروند

زیردریایی سبک ۱۵ فروند

رده‌بندی در نیروی دریایی ارتش ایران

درجه‌های امیران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
دریابد	دریاسالار	دریابان	دریادار	دریادار دوم

درجه‌های افسران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناخدا یکم	ناخدا دوم	ناخدا سوم	ناوسروان	ناوبان یکم	ناوبان دوم	ناوبان سوم

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناواستوار یکم	ناواستوار دوم	مهناوی یکم	مهناوی دوم	مهناوی سوم	سرناوی	ناوی یکم	ناوی دوم	ناوی

نخستین دانشگاه نیروی دریایی جهان

در کتاب دینکرد آمده‌است که «در دوران ساسانی در بندر سیراف و بندر هرمز نوعی دانشکده افسری به نام ناوارتشتارستان به آموزش و پرورش افسران نیروی دریایی ایران می‌پرداخت».

فرماندهان

• دریادار احمد مدنی
• دریادار محمود علوی
• دریادار طباطبایی
• ناخدا یکم بهرام افضلی
• ناخدا یکم اسفندیار حسینی
• دریادار محمدحسین ملک‌زادگان
• دریابان علی شمخانی
• دریادار عباس محتاج
• دریادار سجاد کوچکی
• دریادار حبیب‌الله سیاری
• دریادار حسین خانزادی (فرمانده کنونی)

جستارهای وابسته

• نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• ناوچه جماران، اولین کشتی جنگی ساخت ایران در کلاس موج
• ناوچه دماوند
• پایگاه دریایی خرمشهر

پیوند به بیرون

• پایگاه فرهنگی و اطلاع‌رسانی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
• تاریخچه کامل نیروی دریایی ایران از گذشته تاکنون پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس