نفرین فراعنه

کبرای سلطنتی (اورائوس)، به نمایندگی از الهه محافظ وادجت ، بالای نقاب توت عنخ آمون

مجسمه آنوبیس که از ورودی اتاق خزانه توت عنخ آمون محافظت می کرد

نفرین فراعنه یا نفرین مومیایی (به انگلیسی: Curse of the Pharaohs) به باور عامیانه‌ای اشاره دارد که بر اساس آن، هر فردی که آرامگاه یک فرعون یا دیگر مومیایی‌های مصری باستان را مورد تجاوز قرار دهد، دچار بدشانسی، بیماری یا مرگ می‌شود. این نفرین، به طور ویژه، متوجه باستان‌شناسان یا دزدان مقبره است و در بسیاری از داستان‌ها و فیلم‌های ترسناک بازتاب یافته است.

سابقه تاریخی

در مواردی نادر، کتیبه‌هایی با مضمون نفرین در داخل یا بر نمای خارجی مقبره‌ها یافت شده‌اند، اما این نوشته‌ها بیشتر خطاب به کاهنان مقبره بوده‌اند تا آن را پاکیزه نگه دارند، نه برای ترساندن دزدان. نمونه‌ای از این نفرین‌ها در مصطبه «خنتیکا ایکه‌خی» از دودمان ششم مصر باستان دیده می‌شود. در این کتیبه آمده: «هر کسی که وارد این آرامگاه شود... ناپاک... مورد قضاوت قرار خواهد گرفت... گردنش را چون پرنده خواهم گرفت... ترسم را در دل او خواهم انداخت.»

کشف آرامگاه توت‌عنخ‌آمون

با کشف آرامگاه فرعون نوجوان، توت‌عنخ‌آمون، در سال ۱۹۲۲ توسط هوارد کارتر، باور به نفرین مقبره‌ها شدت یافت. در پی این کشف، لرد کارناروون، حامی مالی پروژه، دچار عفونتی شد که به مرگ او انجامید. مطبوعات آن زمان این اتفاق را به «نفرین فرعون» نسبت دادند. به‌رغم این ادعاها، هیچ نوشته‌ای حاوی نفرین در مقبره یافت نشد و بسیاری از افرادی که در کشف و کاوش مقبره مشارکت داشتند، سال‌ها پس از آن زنده ماندند، از جمله خود کارتر که تا سال ۱۹۳۹ زنده بود.

نفرین‌های گزارش‌شده

زاهی حواس، مصرشناس مشهور، تجربه‌هایی را روایت کرده که برخی از آنها را ناشی از نفرین مومیایی‌ها می‌داند. به گفتهٔ او، پس از انتقال دو مومیایی کودک از واحه بحریه به موزه، در خواب توسط آن‌ها مورد تعقیب قرار می‌گرفت تا زمانی که مومیایی پدرشان نیز به آن‌ها ملحق شد. وی همچنین در گورستان کارگران اهرام مصر، کتیبه‌ای یافت که در آن آمده بود: «هر کس وارد این آرامگاه شود و در آن شرارت ورزد، ممکن است در آب مورد حملهٔ کروکودیل، و در خشکی هدف مار و عقرب قرار گیرد.»

منابع علمی و نظریات مخالف

مطالعات علمی، باور به نفرین را رد کرده‌اند. «لنست» (The Lancet) در گزارشی مرگ لرد کارناروون را به ذات‌الریه ناشی از عفونت استرپتوکوکی نسبت داده‌است. همچنین، نظریه‌هایی درباره وجود قارچ‌ها یا باکتری‌های کشنده در آرامگاه‌ها مطرح شده، اما هیچ‌کدام به‌طور قطعی تأیید نشده‌اند.

نفرین در ادبیات و فرهنگ عامه

نخستین رمان شامل مومیایی زنده‌شده، اثر جین لودون با عنوان «مومیایی!» در سال ۱۸۲۷ منتشر شد. بعدها داستان‌هایی چون «گم‌شده در هرم» از لوییزا می الکات و داستان‌های مشابه با محوریت مومیایی انتقام‌جو رایج شدند. نفرین مومیایی به تمی محبوب در فیلم‌های ترسناک مانند «مومیایی» (۱۹۳۲)، «نفرین مومیایی» (۱۹۶۴)، و آثار دیگر تبدیل شد.

جمع‌بندی

با وجود روایت‌های فراوان دربارهٔ نفرین مقبره‌ها، بیشتر پژوهشگران بر این باورند که چنین نفرینی بیش از آنکه واقعیت علمی داشته باشد، بازتابی از ترس‌ها، تخیلات و ساختارهای فرهنگی غربی در مواجهه با مرگ، باستان‌شناسی و فرهنگ مصر باستان است.

منابع

• Day, Jasmine. The Mummy's Curse: Mummymania in the English-speaking World. Routledge, 2006.
• Winstone, H. V. F. Howard Carter and the Discovery of the Tomb of Tutankhamun. Barzan, 2006.
• The Lancet, "The Death of Lord Carnarvon", 2003.
• زاهی حواس، «روزهای کاوش».