نسخه‌شناسی

نسخه‌شناسی به علم بررسی کتابها به عنوان اشیاء فیزیکی، به‌ویژه نسخه‌های خطی دست‌نوشته روی پوست (یا کاغذ) یا اسناد گفته می‌شود که اغلب به «باستان‌شناسی کتاب» همانند می‌شود.

طیّب به نکته ای در خور توجه اشاره می کند و می نویسند: باید مرز باریک بین کتابشناسی و نسخه شناسی را در پژوهش مورد توجه قرار داد. نسخه شناسی، بیش از آن که در کار شناخت محتوای کتاب باشد، به ابعاد فیزیکی و تاریخی نسخه خطی به عنوان شیء حامل کتاب اشاره دارد و داده های محتوایی کتابشناسی، در تحقیقات نسخه شناسی به کمک هدف اصلی این دانش می آیند. کتابشناسی محتوایی نیز بهره های فراوانی از دانش نسخه شناسی می برد و از نتایج بررسیهای آن برای شناخت بهتر کتاب (به عنوان محتوایی قابل خواندن با ماهیتی منتزع از کالبد نسخه های دستنویس) بهره می برد. جان مِلونِ فرانسوی، نیز نسخه شناسی را اینگونه توضیح داده است: "از طریق مباحث این دانش جدید، یعنی «کُدیکولوژی» و نسخه شناسی می توان دریافت که این علم، عنوان دیرینه شناسی کتاب، بویژه کتابهای دستنویس را برای خود به عنوان موضوع بررسی، پیشنهاد می دهد. با این وجود، دامنۀ این علم از شناختِ پیشینۀ کتاب به معنایِ دقیق آن، فراتر می رود تا جنبه های متنوّعی از شناختِ تاریخی را نیز در برگیرد؛ مواردی چون: پیشنیۀ اختصاصیِ دستنویس مورد نظر (همان نسخه)، تاریخِ گزارش متون، سرگذشتِ کاتبان کتابها (نسخه نویسان و کنشگران تولید کتاب دستی و چاپی)، تاریخ مخازن نسخه های خطی، تاریخ مخازن و مجموعه ها و گردآورندگان نسخه های خطی.

نسخه‌شناسی به صورت عام مهارت و دانشی است که به‌وسیله آن می‌توان نسخه‌های خطی را از جنبه‌های گوناگون توصیف و معرفی کرد، نسخه‌شناسی اطلاعات مربوط به فیزیکِ نسخه است. همچنین شرایط نگهداری نسخه‌های خطّی از بررسی‌های این علم است؛ نسخه‌های خطی به‌علت قدمت و همچنین جنبه‌های هنری در مجموعه‌های جداگانه در کتابخانه‌ها و موزه‌ها نگهداری می‌شوند زیرا شرایط استاندارد، درجه حرارت، میزان رطوبت باید کنترل شود، همچنین آفت زدایی شوند و از طرفی در معرض تابش نور خورشید و اشعه مادون قرمز و ماوراء بنفش نباشند.