گنجشک لالا

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از مهتاب لالا)
«گنجشک لالا»
ترانه پرشات پیروزکار
تاریخ ضبط۱۳۶۹
ژانرموسیقی کودکان
زمان۴ دقیقه و ۲۰ ثانیه
ناشررادیو ایران
آهنگساز(ها)محمود منتظم صدیقی
ترانه‌سرا(ها)مصطفی رحماندوست

گُنجِشک لالا (لالایی) نام یک قطعه موسیقی از ساخته‌های محمود منتظم صدیقی با شعری از مصطفی رحماندوست و خوانندگی پروشات پیروزکار است.[۱][۲]

این اثر را از مشهورترین ترانه‌های شناخته شده پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران دانسته‌اند که از اواخر دهه ۶۰ خورشیدی، هرشب در برنامهٔ «شب بخیر کوچولو» از رادیو پخش می‌شد.[۳][۴]

تاریخچه[ویرایش]

«شب بخیر کوچولو» عنوان یک برنامهٔ رادیویی ویژهٔ کودکان در اواخر دههٔ ۶۰ بود که برای تیتراژ این برنامه به «مصطفی رحماندوست»[۵] سفارش شعر داده شد. وی با توجه به زمان پخش برنامه، ۲ قطعه شعرِ لالایی سرود که در نهایت شعر لالایی «گنجشک لالا» انتخاب شد.[۶] «محمود منتظم صدیقی» پس از پایان سربازی در سال ۱۳۶۹ اولین سفارش آهنگسازی را با شعر این اثر از واحد موسیقی صدا و سیما دریافت کرد. هم‌زمان ۶ لالایی با شعرهای متفاوت به ۶ آهنگساز سفارش داده شد که در نهایت لالایی (گنجشک لالا) انتخاب و قرار بر ضبط و اجرای آن با گروه کُر گذاشته شد اما با اصرار آهنگساز، با اجرای یک خوانندهٔ کودک موافقت شد. محمود منتظم صدیقی خوانندگی این قطعه را به «پُروشات پیروزکار» خواهرزادهٔ ۸ سالهٔ خود پیشنهاد داد و پس از تمرین، سرانجام با صدای او (به همراه گروه کر در ترجیع‌بند شعر) ضبط شد و به عنوان تیتراژ برنامهٔ «شب بخیر کوچولو» برگزیده شد.[۷] این اثر همراه با برنامهٔ «شب بخیر کوچولو» ۱۵ سال هرشب از شبکه سراسری رادیو در ایران پخش می‌شد.[۶] تا آنکه در سال ۱۳۸۴ بنا بر تصمیم مدیران وقت، متوقف شد. تعطیلی این برنامه تاسف بسیاری از جمله مریم نشیبا را به دنبال داشت. مجری و قصه‌گوی این برنامه که سال‌ها از طریق شب بخیر کوچولو برای بچه‌های ایران قصه گفته بود، غمگین بود و به گفته خودش مدتی هم به بستر بیماری افتاد. از ابتدای آبان سال ۱۳۸۹ پخش این برنامه از سرگرفته شد.[۸]

ایده شعر[ویرایش]

رحماندوست دربارهٔ این شعر عنوان کرد که: برای برنامه شب بخیر کوچولو هفت هشت قطعه شعر سرودم و به شورای موسیقی رادیو دادم. از میان آنها دو قطعه انتخاب شد و روی آنها آهنگ گذاشتند که یکی هرگز پخش نشد که نمی‌دانم چرا و یکی همین لالایی مشهور «گنجشک لالا» ست.[۸][۹]

او شایعات مربوط به سرودن این شعر پس از زلزله رودبار و سرودن برای تیتراژ یک برنامه تلویزیونی را رد کرد و عنوان نمود که این شعر از ابتدا فقط به عنوان لالایی تیتراژ پایانی شب بخیر کوچولو سروده شده‌است.[۸]

رحماندوست در خصوص شایعه مرتبط با زلزله رودبار می‌گوید: «سال ۱۳۶۹ بود و یک شب پس از زلزلهٔ رودبار، من به آن شهر مصیبت زده رفتم تا زلزله زدگان را از نزدیک ببینم. هم خودم آرام شوم، هم کمی به آن‌ها آرامش دهم. تاریک بود و آنچه دور و بر خود می‌دیدم ویرانی بود و ساختمان‌هایی با خاک یکسان شده. ناگهان یک صدا همه هوش و حواس مرا با خود برد و آن صدای دخترکی بود که عروسک خود را روی پا خوابانده بود و برایش می‌خواند: گنجشک لالا.. سنجاب لالا.. آمد دوباره/مهتاب لالا… لالالالایی... لالالالایی...لالالالایی... گل زود خوابید ... دخترک را در آغوشم گرفتم و اشک امانم نداد.»[۱۰]

سازآرایی[ویرایش]

سازهایی که در تنظیم این قطعه استفاده شده‌است عبارتند از: «پیانو»، «فلوت»، «ویبرافون»، «ویلنسل» و ارکستر زهی.[۷]

نقد شعر[ویرایش]

در ترانه‌ی مهتاب لالا، شخصیت اصلی، با شیوه‌ی شخصیت پردازی تلفیقی (کلامی تصویری)، دختر بچه معرفی شده است و شخصیت‌های فرعی، حیوانی، گیاهی و در یک مورد پدیده‌ی طبیعی غیرجاندار را شامل می‌شوند: گنجشک، سنجاب، قورباغه، گل، بیشه، جنگل، برکه و مهتاب. [۱۱]

این ترانه بدون اشاره مکانی سروده شده [۱۱] و در آن ایجاد حس امنیت و فضایی آرام برای به خواب‌رفتن کودک در کانون توجه است. [۱۱] همچنین دارای لحن و ریتمی آرام می‌باشد.[۱۱]

یکی از ویژگی‌های شاخص اشعار رحماندوست، سادگی و بی‌پیرایگی زبان است. با واژگانی صمیمی و ریتمیک. استفاده از زبان خود کودک، ضمن ایجاد زمینه‌ی عاطفی و احساسی، سبب همراهی کودک تا پایان روایت می‌شود و درون‌مایه را به راحتی منتقل می‌کند؛ بدون اینکه ارشادی و آمرانه جلوه کند و باعث ایجاد مقاومت و دافعه در کودکان شود. [۱۱]

کودکان، بسیاری از اسم‌های غیرمادّی را به صورت جسم تصور میکنند. مثلا خواب که حالتی فیزیولوژیکی است، آن را حادث یا جسمی می‌دانند که از جایی بر آن‌ها وارد می‌شود؛ شعر مهتاب لالا، نمونه جذابی است که مفهوم خواب را تصویرسازی کرده است. [۱۲]

پانویس[ویرایش]

  1. نشیبا، مریم. «پرشات پیروزکار». مریم نشیبا. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۳.
  2. «لالایی (گنجشک لالا)». اتل متل توتوله. ۲۰۱۳-۱۱-۰۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۳.
  3. «مروری بر آهنگ‌های خاطره‌انگیز در آثار کودک و نوجوان». موسیقی ایرانیان. ۱۷ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۲۲.
  4. «گنجشک لالا، مهتاب لالا». ایران آنلاین. ۷ مهر ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳ اکتبر ۲۰۱۹.
  5. ««گنجشک لالا، مهتاب لالا…» تولد 60سالگی مصطفی رحماندوست، همراه همیشهٔ بچه‌های ایران‌زمین». خبرگزاری ایسنا. ۱ تیر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ «لالایی برای همه بچه‌های ایران». جام جم آنلاین. ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ محمدمهدی سپهری خواه. «گزارش یک برنامه یک نگاه / شب بخیر کوچولو» (PDF). انسانی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ «لالایی برای همه بچه‌های ایران». جام جم آنلاین. جام جم آنلاین. ۰۴ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  9. آرامی، سوگند (سه‌شنبه ۵ آبان ۱۳۹۴). «لالایی‌های شنیدنی در رادیو». روزنامه جام جم شماره ۴۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  10. نیلی، زهره (۱۳۹۳). «نقالی، مدرن ترین شیوه‌ی قصه گویی است» (۱۰۸). نشریه آزما: ص ۱۶. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۳.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ عبدالهیان، فائقه؛ رضی، احمد (۱۳۹۰). «عنصر روایت در ترانه‌های کودکانه‌ی مصطفی رحماندوست». مجله‌ی علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. شیراز: نشریه مطالعات ادبیات کودک. دوم (۴): ۱۰۳ تا ۱۲۴. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۲۳.
  12. صادق زاده، محمود؛ زارع بیدکی، مریم (۱۳۹۶). «بررسی ویژگی‌های زبانی شعر ناب کودک در اشعار رحماندوست». دوفصلنامه علمی پژوهشی کاوش‌نامه. هجدهم (۳۴): ۲۱۹ تا ۲۴۶. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۲۳.

منابع[ویرایش]