منابع طبیعی

طبیعت دارای امکانات بسیاری است که تداوم زندگی بشر و همهٔ موجودات روی زمین، وابسته به آن است. اما آنچه منابع طبیعی نامیده می‌شود، منابع تجدیدشونده‌ای هستند که از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنیم و عمدتاً به خاک، گیاه، درخت و آب محدود می‌شود. «خاک» به‌معنای مالکیت بر زمین در آن عرصه، «گیاه» محدود به مراتع، و «درخت» در جنگل‌ها است، که جوامع بشری بهره‌برداری‌های گوناگونی از آن‌ها دارند.

دسته‌بندی

بسیاری از منابع طبیعی را می‌توان به دو دستهٔ زیر تقسیم کرد:

• منابع تجدیدپذیر — منابع تجدیدپذیر به‌طور عمده از جانداران تشکیل شده و قابل جایگزینی است؛ مثل محصولات دامی، درختان، نخ و پشم.
• منابع تجدیدناپذیر — منابع تجدیدناپذیر شامل موادی است که در صورت اتمام، قابل جبران نیستند یا زمان لازم برای تجدیدشان به‌قدری طولانی است که عملاً تجدیدپذیر محسوب نمی‌شوند.

کاهش منابع

امروزه منابع طبیعی تجدیدپذیر، نقش مهمی را در ابعاد مختلف زندگی بشر (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی) ایفا می‌کنند. در اغلب کشورهای در حال توسعه بر اثر تبدیل عرصه، گسترش روزافزون شهرها، توسعهٔ غیراصولی صنعت، رشد فزایندهٔ جمعیت، و فقدان برنامه‌ریزی مناسب برای نگهداری از منابع طبیعی، سطح این عرصه‌ها کاهش یافته و در خطر نابودی قرار گرفته‌است. خسارات ناشی از این تخریب به شکل‌های گوناگون از قبیل جاری شدن سیلاب‌ها و شسته شدن خاک، پر شدن سریع مخازن سدها از رسوبات آبرفتی، افت سطح آب‌های زیرزمینی، نابودی خاک‌های حاصل‌خیز، تغییرات نامطلوب آب و هوایی، کاهش فراورده‌های جنگلی و مرتعی، برهم خوردن تعادل اکوسیستم، به مخاطره افتادن روند طبیعی محیط زیست و حیات وحش، و گسترش بیابان‌ها و کویرها ظاهر می‌شود.

محافظت از منابع

در ایران، وظیفهٔ حفظ و نگهداری و توسعهٔ عوامل منابع طبیعی بر عهدهٔ سازمانی تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی است، که اکنون سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نام دارد.

جستارهای وابسته

• یگان ویژه حفاظت از منابع طبیعی ایران
• سازمان حفاظت محیط زیست ایران
• سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران
• انرژی در ایران
• جنگل‌های ایران

منابع

• علوم تجربی سال سوم دورهٔ راهنمایی تحصیلی (سابق)