فوزیه
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
| فوزیه | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ملکهٔ ایران شاهدُخت مصر | |||||
 فوزیه در دههٔ ۱۹۴۰ | |||||
| ملکهٔ ایران | |||||
| تصدی | ۱۶ سپتامبر ۱۹۴۱ – ۱۷ نوامبر ۱۹۴۸ | ||||
| پیشین | تاجالملوک آیرملو | ||||
| جانشین | ثریا اسفندیاری | ||||
| زاده | ۵ نوامبر ۱۹۲۱۱۴ آبان ۱۳۰۰ کاخ راس التین، اسکندریه، سلطنت مصر | ||||
| درگذشته | ۲ ژوئیهٔ ۲۰۱۳ (۹۱ سال)۱۱ تیر ۱۳۹۲ اسکندریه، مصر | ||||
| آرامگاه | |||||
| همسران | محمدرضا پهلوی (ا. ۱۳۱۷–ج. ۱۳۲۷) اسماعیل شیرین (ا. ۱۳۲۸) | ||||
| فرزند(ان) | شهناز پهلوی نادیا شیرین حسین شیرین | ||||
| |||||
| دودمان | محمد علی (با تولد) پهلوی (با ازدواج) | ||||
| پدر | فؤاد یکم | ||||
| مادر | ملکه نازلی | ||||
فوزیه بنت فواد (به عربی: فوزیة بنت فؤاد الأول؛ ۱۴ آبان ۱۳۰۰ – ۱۱ تیر ۱۳۹۲) دختر پادشاه مصر فؤاد یکم و ملکه نازلی صبری، خواهر فاروق یکم، پادشاه ماقبل آخر مصر، و نخستین همسر محمدرضا پهلوی، شاه ایران، بود.
تبار و تولد
[ویرایش]فوزیه در ۵ نوامبر ۱۹۲۱ در کاخ راس التین در اسکندریه زاده شد. وی بزرگترین دختر ملک فؤاد یکم و همسر دومش نازلی صبری بود.[۱] فوزیه از طرف پدر دارایتبار آلبانیایی و چرکسی و از طرف مادر دارایتبار فرانسوی و مصری بود.[۲][۳][۴] پدربزرگ مادری او، سرلشکر محمد شریف پاشا، نخستوزیر و وزیر امور خارجه مصر، از تبار ترک-چرکسی بود.[۵] فوزیه نتیجهٔ نتیجهٔ محمدعلی پاشا، حاکم مصر، بود. خاندان محمدعلیپاشا از تبار آلبانیایی بودند که در زمان فرمانروایی عثمانیها در مصر به مدارج بالا رسیدند.[۶] او همچنین نتیجهٔ سلیمانپاشا،[۷] افسر فرانسویتباری بود که تحت فرمان ناپلئون بناپارت خدمت کرده، به اسلام گرویده و اصلاحات گستردهای در ارتش مصر تحت رهبری محمدعلی پاشا انجام داده بود.
علاوه بر خواهرانش، فایزة، فائقة و فتحیة، و برادرش، فاروق،[۸] فوزیه دو برادر و خواهر ناتنی به نامهای فوقیة و اسماعیل از ازدواج قبلی پدرش با شاهدخت شوکار خانم افندی داشت. شاهزاده فوزیه به زبانهای انگلیسی و فرانسوی، علاوه بر زبان مادریاش عربی، مسلط بود.[۹]
پرنسس فوزیه تحصیل کرده سوئیس بود. او از نظر زیبایی اغلب با ستارههایی مثل ویوین لی و هدی لامار مقایسه میشد. در همان سالها که فوزیه ملکه ایران بود، مجله آمریکایی تایم فوزیه را زیباترین زن جهان نامید.[۹]
ازدواج فوزیه و محمدرضا پهلوی
[ویرایش]ازدواج او با محمدرضا به هنگام ولیعهدی او در تاریخ ۱۵ مارس ۱۹۳۹ (۲۴ اسفند ۱۳۱۷) که سالروز تولد رضاشاه نیز بود، در قاهره انجام گرفت. گفته میشود که این ازدواج را مصطفی کمال آتاترک به رضاشاه پیشنهاد کرده است. پس از برگشت از ماه عسل، مراسم ازدواج در تهران نیز تکرار شد. این ازدواج در ابتدا مغایر اصل ۳۷ قانون اساسی مشروطه بود که بر طبق آن، ملکهٔ ایران باید ایرانیالاصل باشد. به همین دلیل، مجلس ایران قانونی را از تصویب گذراند که فوزیه را «ایرانیالاصل» اعلام میکرد.[۶][۱۰]
مراسم ازدواج در مصر با حضور خانواده سلطنتی در کاخ عابدین برگزار شد و در تهران با حضور رضاشاه و ملکه نازلی مادر عروس، در محل سفارت مصر مراسم دیگری برگزار شده و همچنین جشن بزرگی با حضور فرستادگان کشورهای خارجی برپا شد.
فوزیه در دوران ولیعهدی محمدرضا پهلوی به مدت یک سال همراه با همسرش در کاخ مرمر تهران اقامت داشتند. دو سال بعد محمدرضا جانشین پدرش رضاشاه شد. فوزیه از سال ۱۹۳۹ تا سال ۱۹۴۱، شاهدخت سلطنتی ایران بود که پس از به سلطنت رسیدن شوهرش محمدرضا پهلوی، ملکه ایران شد. وی تنها ملکه از دودمان پهلوی بود که این لقب را به عنوان همسر ولیعهد دارا بود. پس از مرگ رضاشاه در ۱۳۲۳، روابط سرد میان این زوج هم به سرعت رو به تیرگی نهاد. حاصل ازدواج محمدرضا با فوزیه دختری به اسم شهناز بود که در سال ۱۳۱۹ متولد شد. ملکه فوزیه، ایران را در خرداد ۱۳۲۴ ترک کرد و همان سال تصمیم خود مبنی بر درخواست طلاق را به اطلاع دربار رساند. محمدرضاشاه تمام تلاش خود را برای بازگرداندن ملکه فوزیه به ایران انجام داد، از جمله اینکه در نامهای که به ملکه نوشته بود تعهد کرد که در صورت بازگشت ملکه فوزیه و با درخواست او، مادرش تاجالملوک آیرملو و خواهرش اشرف پهلوی را از ایران خارج خواهد کرد اما فوزیه همچنان راضی به برگشت نشد. پس از ۳ سال و نیم که تمام تلاش های شاه برای بازگرداندن ملکه، با شکست مواجه شد، در نهایت در آبان ماه ۱۳۲۷ ثبت رسمی طلاق در ایران و مصر انجام شد.[۱۱]
ملکهٔ ایران
[ویرایش]
فوزیه زمانی که به ایران آمد و عضوی از خانواده سلطنتی ایران شد، پس از مدت کوتاهی فعالیتهای اجتماعی خود را آغاز کرد، اما این فعالیتها بخاطر همزمان شدن با آغاز جنگ جهانی دوم تحت پوشش وسیع رسانهها قرار نگرفت. از فعالیتهای اجتماعی فوزیه میتوان به ایجاد بنیاد خیریه فوزیه پهلوی، ریاست جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران (صلیب سرخ ایران)، بنیانگذاری انجمن حمایت از کودکان، بنیانگذاری بنگاه حمایت مادران و نوزادان، حمایت از تحصیل بانوان و تأسیس و فعالیت مدارس دخترانه و حمایت از هنر و صنایع دستی ایران اشاره کرد. وی مورد اعتماد و علاقه شدید پدرشوهرش، رضاشاه پهلوی بود. به طوری که اغلب به درخواست رضاشاه در مذاکرات خصوصی و مهم سیاسی به عنوان مترجم حاضر میشد. رضاشاه بدون وی سر میز غذا حاضر نمیشد و علاقه داشت تا فوزیه در جریان امور سیاسی و حکومتی کشور قرار گیرد. او از فوزیه میخواست تا لطیفه هایی که در مجله های فرانسوی و انگلیسی خوانده را برای او تعریف کند و با شنیدن لطیفه ها خنده بسیار میکرد.
دومین ازدواج
[ویرایش]بعد از آن فوزیه در ۲۸ مارس ۱۹۴۹ با سرهنگ اسماعیل حسین شیرینبک وزیر دفاع و فرمانده نیروی دریایی سابق مصر و از بستگان خود در قاهره ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دو فرزند به نامهای نادیا و حسین بود. با کودتای ضد سلطنتی ۱۹۵۲ در مصر، عنوان شاهزادگی از فوزیه گرفته و ثروتش نیز مصادره شد اما او همچنان در میان مردم با عنوان احترامآمیز شاهدخت فوزیه خوانده میشد. او پس از آن حاضر به ترک کشورش نشد و به همراه همسرش در اسکندریه زندگی میکرد. فوزیه هیچگاه در مورد دوران ملکه بودنش مصاحبهای نکرد و خاطراتش را منتشر نکرد.[۶]
مرگ
[ویرایش]سرانجام فوزیه در ۱۱ تیر ۱۳۹۲ در سن ۹۱ سالگی بر اثر کهولت سن در اسکندریه مصر درگذشت[۱۲][۱۳] و در شهر قاهره به خاک سپرده شد. او مسنترین عضو خاندان محمدعلی پاشا بود که در مصر زندگی میکرد.
یادمانها
[ویرایش]در شهر تهران یکی از میدانهای مرکزی شهر به نام وی (میدان فوزیه) نامیده شد که پس از جدایی او از محمدرضاشاه پهلوی به «میدان شهناز» و پس از انقلاب به میدان امام حسین تغییر نام یافت. این میدان در میان مردم همچنان به میدان فوزیه مشهور است.
همچنین بنگاه حمایت از زنان باردار و کودکان (با نام ثانویه بنگاه حمایت مادران و نوزادان) توسط فوزیه در زمان ملکه بودنش بنیانگذاری شدهاست.
بنگاههای حمایتی و نهادهای خیریه در ایران از آثار ملکه فوزیه است و اولین بنگاهها و نهادهای خیریه در ایران توسط ملکه فوزیه بنیانگذاری شدهاست.
در رسانه
[ویرایش]تابحال شخصیت فوزیه در آثار سینمایی، تلویزیونی و ادبیاتی متعددی ترسیم یا به آن اشاره شدهاست.
آثار نمایشی
[ویرایش]| سال تولید | سریال | بازیگر | فرم | محصول |
|---|---|---|---|---|
| ۱۴۰۱ | عروس مصری | مستند | ایران | |
| ۲۰۲۲ | عزیز | ایمان البانی | سریال | ترکیه |
| ۱۴۰۰ | خاتون | - | سریال | ایران |
| ۱۳۹۴ | معمای شاه | حدیث فولادوند | سریال | ایران |
| ۱۳۹۱ | کلاه پهلوی | سریال | ایران | |
| ۲۰۱۰ | ملکه در تبعید | مونا هلا | سریال | مصر |
| ۲۰۰۸ | ملک فاروق | مونا هلا | سریال | مصر |
کتابها
[ویرایش]| نام کتاب | نویسنده | محصول |
|---|---|---|
| فوزیه ؛ حکایت تلخکامی ، قصه جدایی | خسرو معتضد | ایران |
| شهناز پهلوی ؛ روایت دلسوختگی ، گزند دلبستگی | خسرو معتضد | ایران |
| رمان عاشقیت در قاهره | امیرحسن چهلتن | آلمان |
| تاجهای زنانه | خسرو معتضد | ایران |
| همسران شاه | بهرام افراسیابی | ایران |
| فوزیه ، ملکه غمگین | مجله الموعد (ترجمه فرامرز فرامرزی) |
لبنان |
| ملکه فوزیه در دربار دو پهلوی | سعید قانعی | ایران |
| شادکامان کاخ مرمر | خسرو معتضد | ایران |
| ناکامان کاخ سعدآباد | خسرو معتضد | ایران |
| فوزیه به روایت دیگران | سنا انصاری | ایران |
| معمای فوزیه : افشای اسرار طلاق در دربار مصر | کریم ثابت | مصر |
| آنسوی دیوار کاخ سلطنتی | خسرو معتضد | ایران |
نگارخانه
[ویرایش]-
مدال یادبود ازدواج محمدرضا شاه و ملکه فوزیه - اردیبهشت ۱۳۱۸ - این مدال در کاخ صاحبقرانیه در مجموعه کاخ موزه نیاوران نگهداری میشود. -
-
عکس گرفته شده از فوزیه توسط سسیل بیتون در کاخ مرمر، تهران -
فوزیه به همراه برادرش ملک فاروق و سه خواهرش به نامهای فائزه، فائقه، و فتحیه -
فوزیه و شوهر دومش، اسماعیل شیرین
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]
- ↑ "Princess Fawzia Fuad of Egypt". The Telegraph. 5 July 2013. Retrieved 16 July 2013.
- ↑ Montgomery-Massingberd, Hugh, ed. (1980). "The French Ancestry of King Farouk of Egypt". Burke's Royal Families of the World. Vol. II: Africa & the Middle East. London: Burke's Peerage. p. 287. ISBN 978-0-85011-029-6. OCLC 18496936.
- ↑ Rosten, David B (2015), "Queen Nazli Sabri", The Last Cheetah of Egypt: A Narrative History of Egyptian Royalty from 1805 to 1953, iUniverse, ISBN 978-1-4917-7939-2
- ↑ Samir Raafat (مارس 2005). "Women whose husbands ruled the realm" (PDF). Egyptian Europe Organization. Archived from the original (PDF) on 7 September 2013. Retrieved 6 September 2013.
- ↑ Goldschmidt, Arthur (2000). Biographical dictionary of modern Egypt. Lynne Rienner Publishers. p. 191. ISBN 1-55587-229-8.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ فوزیه. خسرو معتضد. نشر البرز. تهران ۱۳۷۵
- ↑ "Weekend Nostalgia". The Middle East Journal. 31 May 2013. Retrieved 6 September 2013.
- ↑ "Nazli". A Bit of History. Retrieved 15 August 2013.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ "Colorful Fetes Mark Royal Wedding that will Link Egypt and Persian". The Meriden Daily Journal. 13 March 1939. Retrieved 8 August 2013.
- ↑ پهلوی استوری. اینگه بیهان. احمد مرعشی. بشیر علم و ادب. ۱۳۷۹
- ↑ شکست شاهانه. ماروین زونیس. عباس مخبر. طرح نو.
- ↑ «فوزیه همسر اول آخرین پادشاه ایران و مادر شهناز پهلوی درسن ۹۴ سالگی گذشت». العربیه فارسی.[پیوند مرده]
- ↑ «فوزیه، نخستین همسر شاه سابق ایران درگذشت». بیبیسی فارسی. ۲۰۱۳-۰۷-۰۲. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۱.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانههای ملی | |
| واژهنامههای زندگینامهای | |
| سایر | |
| موضوعات |     | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رضا پهلوی |
| ||||||||||||
| محمدرضا پهلوی |
| ||||||||||||
| خویشاوندان | |||||||||||||
| مطالب مرتبط | |||||||||||||
- افراد مصری آلبانیاییتبار
- افراد مصری چرکستبار
- افراد مصری فرانسویتبار
- اهالی اسکندریه
- اهالی تهران
- اهالی قاهره
- خاندان محمد علی
- خانواده پهلوی
- دختران شاهان
- درگذشتگان ۲۰۱۳ (میلادی)
- دریافتکنندگان نشان پهلوی
- زادگان ۱۹۲۱ (میلادی)
- زنان محمدرضا پهلوی
- شاهدختهای اهل مصر
- شهبانوهای ایران
- محمدرضا پهلوی
- مسلمانان اهل مصر
- ملکههای ایران
- ملکههای همسر ایران
- افراد مصری ترکتبار
- دختران سلطانها