ملوک مهربانی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد


«ملوک مهربانی» و یا «مهربانیان» دودمانی از پادشاهان محلی سیستان بودند که بیش از سیصد سال (از ۱۲۳۶ تا ۱۵۳۷ میلادی) بر نیمروز (سیستان) حکمرانی می‌کردند. ملوک مهربانی از نسل صفاریان بودند. پایتخت ایشان زرنج بود. زبان رسمی ایشان فارسی بوده است. این سلسله سومین سلسله اصیل از سیستان پس از سلسله های صفاریان و ناصری ها بود.[۱]

خاندان مهربانیان از فرمانروایان بومی نیمروز به شمار می‌رفتند. بنیانگذار آن ملک شمس‌الدین علی بن مسعود بن خلف مهربانی بود. درست یکسال پس از تاجگذاری ملک شمس‌الدین، امپراتوری مغول به سیستان یورش برد. ملک شمس‌الدین علی در سال ۶۳۶ قمری به قرارگاه امپراتور مغول، اوگتای‌خان رفته و برادرش امیرمبارزالدین ابوالفتح بن مسعود را به نیابت سلطنت گمارد. فرمانروایی ملک شمس‌الدین علی به دست شمس‌الدین کرت پایان یافت. پس از گشودن سیستان به دست تیمور لنگ در سال ۸۰۵ ق همکاری نزدیک مهربانیان با تیموریان در دوره تیمور و شاهرخ تیموری مایه آبادانی سیستان شد.[۲]

معرفی اجمالی[ویرایش]

بیشتر آنچه در مورد سلسله مهربانی شناخته شده از دو منبع است. اولی، تاریخ سیستان ، در اواسط قرن چهاردهم توسط یک زمان‌شناس ناشناس تکمیل شد و صد سال اول تاریخ این سلسله را در بر می گیرد. دیگری، احیاء الملوک ، توسط نویسنده قرن هفدهم، مالک شاه حسین بن مالک غیاث الدین محمد نوشته شده است و کل تاریخ حکومت مهربانیان بر سیستان را در بر می گیرد.[۳]

مهربانیان در زمان حکومت خود بر سیستان از لقب مالک استفاده می کردند. یک مالک می توانست تاج و تخت را به ارث ببرد یا توسط اشراف و فرماندهان نظامی منصوب شود. پایتخت آنها عموماً سیستان بود . در خارج از پایتخت، مهربانیان مکرراً در تثبیت اقتدار خود بر شهرهای بیرونی استان با مشکل مواجه بودند و گهگاه مجبور می‌شدند به زور متوسل شوند تا آنها را با هم هماهنگ کنند. مالکان غالباً کنترل این شهرها را به سایر مهربانیان می دادند. گاهی مهربانیان توانستند نفوذ خود را فراتر از سیستان گسترش دهند، مانند زمانی که بخش هایی از قهستان در اواخر قرن سیزدهم فتح شد.[۴]

ملوک مهربانی پس از ایلخانان[ویرایش]

پس از استقرار دولت ایلخانی توسط هولاکو خان در سال ۱۲۵۶، زمانی که مالکان ایلخانان را به عنوان حاکمیت خود به رسمیت شناختند، مهربانی‌ها سیستان را تحت تسلط مغولان درآوردند . به دلیل فاصله سیستان تا پایتخت، مهربانان از خودمختاری بالایی برخوردار شدند. در این مدت آنها به طور متناوب با شاهان تاجیک کارتید هرات که واسال ایلخانیان نیز بودند جنگیدند و در شرق ایران جایگزین آنها شدند .[۵]

در سال (1289 م) دولت ماهر بن به طور کامل قهستان را فتح کرد و ناصرالدین محمد آن را به پسرش شمس الدین علی داد و بر آن حکومت کرد. پس از فروپاشی دولت ایلخانی در اواسط قرن چهاردهم، مهربانی ها نزدیک به نیم قرن مستقل بودند. این استقلال توسط تیمور پایان یافت و سیستان را در سال (۱۳۸۳ م) فتح کرد و ویرانی‌های گسترده‌ای به استان وارد کرد. از این پس، مهربانی ها تا سرنگونی نهایی تیموریان توسط شیبانیان در دهه اول قرن شانزدهم، دست نشاندگان تیموریان بودند. آخرین حکمران سلسله تصمیم گرفت تا اقتدار صفویان را به رسمیت بشناسد و در نهایت سیستان را به صفویان واگذار کرد و به حکومت مهربانیان بر منطقه پایان داد.

تبارنامه ملوک مهربانی[ویرایش]

لیث
علی بن لیث صفاریعمرو لیث صفاری
امیرسیستان
۲۶۵–۲۸۹
یعقوب لیث صفاری
امیرسیستان
۲۵۴–۲۶۵
محمد بن علی بن لیثلیث بن علی بن لیث
امیرسیستان
۲۹۶–۲۹۸
محمد
محمد بن خلف
زنده در ۲۹۹
بانویعقوب بن محمد بن لیث صفاری
امیرسیستان
۲۸۹–۲۹۶
طاهر بن محمد صفاری
امیرسیستان
۲۸۹–۲۹۶
احمد بن محمد بن خلف
امیرسیستان
۳۱۱–۳۵۲
عمرو بن یعقوب
امیرسیستان
۳۰۰–۳۱۱
خلف بن احمد
امیرسیستان
۳۵۲–۳۹۲
ابوالفضلطاهر
مقتول ۳۹۲
احمدمحمد بن طاهر بن خلف
حاکم سیستان
؟–۴۷۵
ناصرطاهر
بهاءالدین طاهر
حاکم سیستان
۴۸۰
ملک تاج‌الدین ابوالفضل
حاکم سیستان
۴۸۰–۵۵۹
مهربانعزالدینملک شمس‌الدین محمد
حاکم سیستان
۵۵۹–؟
مسعودملک تاج‌الدین
حاکم سیستان
؟–۶۱۲
ابوالفتحشمس الدین علی بن مسعود
حاکم سیستان
۶۲۶–۶۵۲
ناصرالدین عثمانیمین‌الدوله بهرامشاه
حاکم سیستان
۶۱۲–۶۱۸
نصیرالدین محمد بن ابوالفتح
حاکم سیستان
۶۵۲–۷۲۸
نصرت‌الدینرکن‌الدین
شاه علیرکن‌الدین محمودنصرت الدین محمد
حاکم سیستان
۷۲۸–۷۳۱
ملک سلطان محمود کیانیملک عزالدین
حاکم سیستان
۷۳۳–۷۸۴
ملک قطب‌الدین اول
حاکم سیستان
۷۳۱–۷۴۷
شاه محمد
ملک قطب‌الدین دوم
حاکم سیستان
۷۸۴–۷۸۵
ملک تاج‌الدین نصر
حاکم سیستان
۷۴۷–۷۵۱
شاه علی
ملک قطب‌الدین سوم
حاکم سیستان
۸۰۵–۸۲۲
شاه محمد
ملک شمس‌الدین علی
حاکم سیستان
۸۲۴–۸۴۲
شاه نصرالدین
خواهر ابوسعید گورکانملک نظام‌الدین یحیی
حاکم سیستان
۸۴۲–۸۸۵
شاه ابوسعید
ملک سلطان محمود
حاکم سیستان
۹۴۳–۹۰۰
ملک محمد
حاکم سیستان
۸۸۵–۹۰۰
شاه ابواسحاق
شاه حیدر
ملک محمود اول
حاکم سیستان
۹۸۵–۹۹۸
ملک جلال‌الدین اول
حاکم سیستان
۹۹۸–۱۰۲۸
ملک حمزه
حاکم سیستان
۱۰۲۸–۱۰۵۵
ملک ابوالفتح
ملک نصرت
حاکم سیستان
۱۰۵۵–۱۰۸۵
ملک فتحعلی اول
حاکم سیستان
۱۱۰۳–۱۱۳۲
ملک جعفر
حاکم سیستان
۱۰۸۵–۱۱۰۳
محمدحسین خانملک محمود سیستانی
حاکم سیستان و تون
۱۱۳۵–۱۱۴۰
ملک اسدالله

۱۱۳۲–؟
لطفعلی خانکلبعلی خانملک فتحعلی دوم
حاکم سیستان
؟–۱۱۶۰
سلیمان خان اول
حاکم سیستان
۱۱۶۰–۱۱۹۶
حسین خان
ملک ناصرالدین
حاکم سیستان
۱۱۹۶–۱۲۰۸
ملک بهرامشاه
حاکم سیستان
۱۲۱۷–۱۲۵۲
سلیمان خان دوم
حاکم سیستان
۱۲۰۸–۱۲۱۷
ملک جلال‌الدین دوم
حاکم سیستان
۱۲۵۲–؟
ملک حمزه
حاکم سیستان
؟–۱۲۶۲
ناصرخان
لهراسب خانمحمدعظیم خان

حاکمان ملوک مهربانی[ویرایش]

  • شمس الدين علی بن مسعود (1236-1255)
  • ناصر الدين محمد (1261–1318)
  • نصرت الدين محمد (1318-1330)
  • قطب الدين محمد (1330-1346)
  • تاج الدين بن قطب الدين (1346-1350)
  • جلال الدين محمود (1350–1352)
  • عز الدين بن رکن الدين محمود (1352–1380)
  • قطب الدين بن عز الدين (1380–1383)
  • تاج الدين شاه شاهان أبو الفتح (1383-1403)
  • قطب الدين محمد بن شمس الدين شاه علی (1403-1419)
  • شمس الدين علی بن قطب الدين (1419-1438 / 9)
  • نظام الدين یحیی (1438 / 9-1480)
  • شمس الدين محمد (1480 - 1495)
  • السلطان محمود بن نظام الدين یحیی (1495 - 1537)

منابع[ویرایش]

  1. C.E. Bosworth, The History of the Saffarids of Sistan and the Maliks of Nimruz (247/861 to 949/1542-3), (Mazda Publishers, 1994), 475-6.
  2. فرشید ابراهیمی (۱۸ اسفند ۱۳۹۹). «شهریاران گمنام، ملوک مهربانی». ماهنامه خبری و فرهنگی امرداد (۴۳۷): ۶.
  3. C.E. Bosworth, The History of the Saffarids of Sistan and the Maliks of Nimruz (247/861 to 949/1542-3), (Mazda Publishers, 1994), 475-6.
  4. Farhad Daftary, The Isma'ilis: Their History and Doctrines, (Cambridge University Press, 2007), 411.
  5. Farhad Daftary, A Short History of the Ismailis: Traditions of a Muslim Community, (Edinburgh University Press, 1998), 163.
  • تاریخ سیستان، تصحیح محمد تقی بهار، انتشارات معین، تهران 1381
  • احیاء الملوک (تاریخ سیستان تا عصر صفوی)، نویسنده:حسین بن ملک غیاث الدین محمد بن شاه محمود سیستانی، ناشر:بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Mihrabanids». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۶.