معروف کرخی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابومحفوظ معروف بن فیروز کوهی، مشهور به معروف کرخی از بزرگان مشایخ قرون اولیه اسلام است که غالب سلسله‌های تصوف شیعی ادعای انتساب به وی را دارند.[۱][۲] سلسلهٔ نعمت اللهیه و ذهبیه وی را قطب اول (شیخ المشایخ) و سرسلسله خود می‌دانند.[نیازمند منبع]

معروف کرخی نزد صوفیان چنان‌که معروف است، دربان علی بن موسی الرضا (امام هشتم شیعیان) بوده که از او فیض و تعلیم طریقت و منصب شیخ المشایخی یافته و از جانب او اجازه یافته که طریقه رضویه، علویه و مصطفویه را که عبارت از عبادت و تزکیه و تصفیه نفس می‌باشد، به طالبان صادق العقیده و پیروان ائمه برساند.[۲]

انتساب به امامان شیعه[ویرایش]

که هر سه این انتساب‌ها از طرف مخالفان تصوف از مناظر مختلف خصوصاً تطابق تاریخی به چالش کشیده شده‌است.[۸] همچنین حضور دو قطب هم‌زمان نیز از جمله مواردی که در مورد معروف کرخی از طرف مخالفین و موافقین تصوف مورد بحث قرار می‌گیرد[۹] دقت در تواریخ مشروح زیر نکات مبهم دیگری بر زندگی و فوت معروف کرخی می‌افزاید:

زندگی[ویرایش]

اغلب از مورخین و تذکره نویسان تاریخ دقیقی از تولد وی ثبت نکرده‌اند.[۷] آنچه ثبت شده‌است این است که پدر و مادر وی نصرانی بوده‌اند.[۱۰][۱۱] تحصیلات ظاهری و تربیت باطنی، شغل دربانی، علت فوت و کراماتی از وی در غالب کتب متصوفه مندرج است.[۱۲][۱۳][۱۴]

وفات[ویرایش]

گفته می‌شود دربان علی بن موسی الرضا در خراسان بوده‌است و در ازدحام جمعیت دنده‌هایش شکسته و کشته شده‌است.[۱۵] مدفن وی در غرب شهر بغداد[۷] و در ناحیه کرخ در قبرستان شونیزیه واقع شده‌است.[۱۶] شیعه و سنی مشترکاً در آستانه وی به دعا و نیایش می‌پردازند.[نیازمند منبع] این نکته که وی در کجا دربان علی بن موسی الرضا بوده‌است (در مدینه یا خراسان یا در جای دیگر) و دیگر اینکه چنانچه وی در خارج از بغداد کشته شده‌است (چون علی بن موسی الرضا هیچگاه به بغداد سفر نکرده‌است و جالب اینکه معروف کرخی هم هیچگاه از بغداد خارج نشده‌است)[۱۷] چگونه در قرن دوم به بغداد منتقل شده و در آنجا خاک سپرده شده‌است، موارد تردید نسبت به حقایق زندگی وی را دو چندان می‌کند.[۱۸]

چند نکته[ویرایش]

رنالد نیکلسن در مقاله‌ای با عنوان «ثبت تعاریف صوفی و تصوف به لحاظ تاریخی» ضمن دسته‌بندی تعاریف تصوف، آورده‌است که اولین تعریف از تصوف را معروف کرخی ارائه کرده‌است:

تصوف گرفتن حقایق و گفتن به دقایق و نومید شدن از آنچه هست در دست خلایق.

در کتب تصوف همچون حلیة الاولیاء، احیا علوم الدین و رساله قشیریه با الفاظی شبیه بدین قید شده‌است.

عصر معروف عصر انتقال زهد به تصوف است. بعد از رابعه معروف در سخنان خود بر عشق و محبت نسبت به خداوند تکیه دارد.[۱۹]

همچنین هنگامی که از معروف دربارهٔ اولیای حقیقی خداوند پرسیدند گفت:[۲۰]

علامت اولیای خدای عزّ و جلّ آن است که فکرت ایشان خدای بود و قرار ایشان با خدای بود و شغل ایشان در خدای بود.

منابع[ویرایش]

  1. جامی، نفحات الانس، چاپ بمبئی، صفحهٔ ۳۶
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ طرائق الحقایق، ج ۲، ص۱۳۵–۱۳۳
  3. ابن خلکان - وفیات الاعیان - طبع قدیم ج ۲ ص ۵۵۱ تا ص ۵۵۳
  4. آملی، سید حیدر، انوار الحقیقة، ص۱۳۳
  5. «شرح حال معروف کرخی و توثیق وی». مکتب وحی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۱.
  6. «آرا و عقاید معروف کرخی». مجله مطالعات عرفانی. زمستان ۱۳۸۴.[پیوند مرده]
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ اسدالله خاوری، ذهبیه تصوف علمی و آثار ادبی، صفحهٔ ۱۷۱
  8. محمد تقی شوشتری، قاموس الرجال ج ۹ ص ۵۴
  9. حقیقه العرفان، ص ۸۵
  10. عطار نیشابوری، تذکره الاولیا، نسخه خطی دانشگاه تهران، فاقد شماره صفحه
  11. قشیری رساله قشیریه
  12. باب ۲۱ تذکره عطار
  13. طبقات الصوفیه ابن خلدون
  14. رساله قشیریه، قشیری
  15. طبقات الصوفیه، ص ۸۵، رهبران طریقت، ص ۱۳۰.
  16. خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیة، ص ۳۸
  17. از کوی صوفیان تا حضور عارفان، ص ۲۶۹.
  18. دو رساله در تاریخ جدید تصوف ایران: ۲۲
  19. «آرا و عقاید معروف کرخی». مطالعات عرفانی زمستان ۱۳۸۴ - شماره ۲.[پیوند مرده]
  20. عطار نیشابوری، تذکرة الاولیاء، ص ۳۲۷