ایماق‌ها

ایماق

زبان‌ها
فارسی (گویش ایماقی)
دین
اسلام سنی
قومیت‌های وابسته
هزاره‌ها، تاجیک‌ها

ایماق یا چهار ایماق نام مجموعه قبایل کوچ‌نشین و نیمه کوچ‌نشین فارسی‌زبان است که در غرب و شمال‌غرب افغانستان بیشتر در ولایت‌های غور، بادغیس، هرات و فراه و در شرق ایران بیشتر در تربت جام، تایباد و خواف زندگی می‌کنند.

نام

نام «چهار ایماق» از واژه ترکی-مغولی «اویماق» گرفته شده که به معنای «قبیله» یا «گروهی از قبیله‌ها» است. چهار ایماق به معنی چهار قوم که شامل جمشیدی، ایماق هزاره (هزارهٔ قلعه‌نو)، فیروزکوهی و تیمنی می‌شوند.

منشأ

ایماق‌ها عمدتاً از چهار قبیله تشکیل یافته‌اند که شامل جمشیدی، ایماق هزاره، فیروزکوهی و تیمنی می‌شوند و به همین دلیل است که به نام چهار ایماق خوانده می‌شوند.

جمشیدی‌ها

مقالهٔ اصلی: جمشیدی‌ها

جمشیدی‌ها که محل زیست اصلی آنها ناحیه کوشک در ولایت بادغیس واقع در شمال هرات است، تبار تاجیک ایرانی دارند و خود را از بازماندگان جمشید پیشدادی می‌دانند گروهی از آنها که «کیانی» نامیده می‌شوند در اردوکشی‌های شاه عباس اول به هرات و نواحی شمال شرقی ایران شرکت داشته‌اند کیانی‌ها از سیستانی‌هایی هستند که شاه عباس دوم صفوی آنها را به بادغیس کوچاند و در آنجا ساکن کرد گروهی از جمشیدی‌ها با هزاره اویماق در ترکمنستان زندگی می‌کنند که جمعیت آنها در ۱۳۰۵ ش، ۹۳۲ تن گزارش شده‌است. در سال ۱۱۳۸ق / ۱۷۲۶م، نادرشاه افشار جمشیدی‌های بادغیس را به همراه دیگر طوایف فارسی‌زبان پیرامون هرات به نواحی، جام لنگر و مشهد در خراسان کوچاند. پس از محاصره، هرات حسام السلطنه گروهی از جمشیدی‌های آنجا را به سرکردگی الله‌یار خان در نواحی سرجام اسکان داد که پس از حمله ترکمن‌ها به نواحی کنه گوشه و قره بوغه به نواحی نزدیک مشهد کوچ کردند. الله‌یار خان و گروهی از جمشیدی‌ها از آنجا به هرات بازگشتند و بقیه به قوشخانه از توابع قوچان کوچانده شدند. سرانجام جمشیدی‌ها پس از سالها سرگردانی در میان ۳ کشور افغانستان، ترکمنستان و ایران به همت خوانین خود توانستند در شوریجه و پس کمر در کنار کشف رود مستقر شوند در ۱۳۱۱ق / ۱۸۹۳م نیز گروهی از جمشیدیها به ایران پناه آوردند و در ناحیه زورآباد خراسان ساکن شدند.

ایماق هزاره

مقاله‌های اصلی: ایماق هزاره، مردم هزاره، و فهرست قبایل هزاره

ایماق هزاره، هزارهٔ قلعه‌نو یا هزارهٔ سنی گروهی از ایماق‌ها اند که از منشأ مردم هزاره می‌باشند. آنها بیشتر از قلعه‌نو ولایت بادغیس هستند.

پراکندگی جغرافیایی

ایماق‌های چهارگانه امروزه به نام‌های جمشیدی، هزارهٔ قلعه نو، فیروزکوهی و تیمنی یاد می‌شوند و عمدتاً در ساحات مختلف حوزهٔ غرب افغانستان کنونی ساکن هستند. از نقطه نظر جمعیت‌شناسی و اسکان از شرق به غرب به ترتیب جمشیدی‌ها عمدتاً در نقاط شمالی هرات در چهار شهرستان کشک کهنه، کشک رباط سنگی، کهسان و کروخ، هزاره قلعه نو در قلعه نو و شهرستان‌های مربوط به ولایت بادغیس، فیروزکوهیان از قادس و جوند بادغیس تا قسمت‌های علیای حوضهٔ آبریز مرغاب که شامل غرجستان و فیروزکوه می‌شود و تیمنی‌ها از شهرستان فارسی هرات و پرچمن فراه تا بخش‌های مهمی از شهرستان‌های تولک، شهرک، دولتیار و پسابند غور را در تصرف خود دارند. این البته جغرافیای امروزین شاخه‌های ایماق است و جغرافیای تاریخی آنها خیلی گسترده‌تر از این بوده‌است که نسبت بی عدالتی‌ها به مرور زمان مورد دستبرد دولت‌های جابر با انگیزه‌های جابجایی‌های قومی قرار گرفته‌است.

زبان

ایماق‌ها به گویش ایماقی که گویشی از زبان فارسی است، سخن می‌گویند.

دین

ایماق‌ها عمدتاً مسلمان و پیرو مذهب سنی حنفی می‌باشند.

جستارهای وابسته

• ایماق هزاره
• تاجیک‌ها
• اقوام افغانستان