محمدحسین خان مکری
محمدحسین خان مکری | |
|---|---|
 | |
| مأمور دولتی، فرماندار | |
| پیش از | سیف الدین خان مکری |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۲۵۹ شمسی بوکان، ایران |
| سردار مکری | |
| درگذشته | ۱۲۹۳ شمسی مراغه، |
| فرزندان | علی خان مکری عشرت کبری |
| خویشاوندان | عزیزخان مکری پاشاخان مکری فرخ‌خان مکری |
محمدحسین خان مکری (۱۲۵۹ بوکان - ۱۲۹۳ مراغه) فرزند سیف‌الدین خان مکری از شخصیت‌های سیاسی در دورهٔ مظفرالدین شاه و احمدشاه قاجار بود. او فرمانداری مناطق ساوجبلاغ، سردشت و بوکان را به عهده داشت. او نواده عزیزخان مکری و سومین سردار بوکان به‌شمار می‌رود. پاشاخان مکری از خویشاوندان محمدحسین‌خان مکری بود.[۱]
محمدحسین خان مکری در سال ۱۲۵۹ شمسی در بوکان متولد شد و پس از پدرش به لقب سرداری و فرمانداری ساوجبلاغ رسید. او در تأسیس مدرسه علوم دینی بزرگ بوکان و انتقال عالم نامدار مکریان «ملامحمدحسن وجدی قزلجی» از ترجان به بوکان و تأمین تمامی هزینه‌های مدرسه و مستمری طلاب نیز نقش داشته‌است.[۲]
قصبه‌های سقز و بانه در استان کردستان، مدتی زیر نظر ادارهٔ محمدحسین‌خان و آذربایجان بود.[۳] در سال ۱۲۹۳ به اتهام همکاری با امپراتوری روسیه در جنگ جهانی اول توسط مأمورین دولت عثمانی دستگیر و در شهر مراغه آذربایجان شرقی اعدام شد.
جنگ جهانی اول[ویرایش]
قبل از وقوع جنگ جهانی اول (۱۲۹۳)، محمدحسین مکری به‌همراه چند نفر دیگر از کُردهای منطقه، به اتهام همکاری با امپراتوری روسیه و نپذیرفتن جهاد عثمانی‌ها، توسط مأمورین دولت عثمانی دستگیر شد. محمدخان بانه از خان‌های معروف بانه، سیف‌الدین خان اردلان حاکم سقز، شیخ باباسعید برزنجی از شیوخ منطقه و شاعر و خوشنویس و فاضل کُرد از افرادی بودند که توسط سپاه عثمانی اعدام شدند. محمدخان در شهر بانه اعدام شد و به‌محض رسیدن به سقز سیف‌الدین خان اردلان دستگیر شد.
تعداد ۱۲ سرباز و مأمور دولت عثمانی محمدحسین‌خان را همراه میرزا محمود افخم و پیکارش با دست و کتف بسته، درحالی‌که سوار بر شتر لخت و بدون جهاز بودند، به طرف شهر مراغه که مقر فرماندهی سپاه عثمانی‌ها بود بردند. باباسعید برزنجی در روستای کهریزه در چند کیلومتری بوکان به قتل رسید و جسد او را به زادگاهش روستای غوث آباد منتقل کردند و در همان‌جا دفن شد.[۴] بازیل نیکیتین که مدتی به‌عنوان کنسول در ایران خدمت می‌کرد در کتاب ایرانی که من شناخته‌ام (صفحهٔ ۲۳۲ و ۲۳۳) اعدام شیخ باباسعید را به این صورت بیان کرده‌است:
مسئلهٔ جهاد به‌وسیلهٔ شیوخ و عوامل آنها خیلی زود در کردستان انتشار یافت که تنها یکی از شیوخ به‌نام «شیخ بابا» که در حوالی ساوجبلاغ مکری، زندگی با زهد و تقوایی داشت و در نظر کُردها محترم بود، با این اعلام جهاد از سوی عثمانی‌ها مخالفت می‌کرد و ترک‌ها او را در زمستان ۱۶ سال ۱۹۱۵ به‌واسطهٔ عقاید خلاف جهاد و رفتارش نسبت به مسیحیان به‌دار آویختند.[۵]
محمدحسین خان دارای مقام عالی و جایگاه دولتی بود و تصور نمی‌کرد که مأمورین عثمانی بدون توجه به قوانین موجود آن زمان یک شخصیت دولتی را خودسرانه دستگیر و به اعدام محکوم کنند. از طرفی دیگر صمد شجاع‌الدوله والی وقت آذربایجان به طرفداری از روس‌ها می‌پرداخت و در اطراف میاندوآب او و قشونش هم‌زمان با دستگیری محمدحسین خان و همراهانش در نبرد با سپاه عثمانی شکست فاحشی خوردند و ناچار به سوی تبریز فرار کردند. محمدحسین خان و میرزامحمود افخم در مراغه زندانی شدند و سرانجام در سال ۱۲۹۳ هجری شمسی به دستور «ارکان» یکی از فرماندهان حکومت عثمانی، او و سیف‌الدین خان سقز در مقابل صدها سرباز عثمانی در میدان عمومی شهر مراغه تیرباران شدند.[۶]
میرزامحمود افخم منشی به وساطت حاجی باپیرآقا آزاد شد و به وسیلهٔ او و معتمدین شهر مراغه با تشریفات لازم و احترام اجساد «محمدحسین خان» و «سیف‌الدین خان اردلان» را به بوکان آورده و جنازه سیف‌الدین اردلان را به شهر سقز منتقل کردند و سپس پیکر محمدحسین خان مکری در آرامگاه بوکان دفن شد.[۷][الف]
خانواده[ویرایش]
محمدحسین خان دارای سه زن که از آنها تنها صاحب یک پسر بنام «علی خان» و دو دختر بنام «کبری» و «عشرت» بود. علی خان در زمان اعدام پدرش در شهر تفلیس گُرجستان بسر می‌برد و مدتی نیز در روسیه در دانشکده علوم نظامی مشغول به‌تحصیل بود که با اطلاع از خبر مرگ پدرش به ایران بازگشت.[۸]
اقدامات[ویرایش]
- تأسیس مدرسه علوم دینی در بوکان و ترجان
- مقابله با تجاوز عثمانی‌ها به مرزهای ایران (در آغاز جنگ جهانی اول)
- تکمیل کارهای ساختمانی مسجد جامع بوکان و قلعه سردار بوکان
- ساخت آرامگاه و قبرستان (پارک ملت کنونی بوکان)
- ادارهٔ شهرهای سقز و بانه زیر نظر قصبهٔ بوکان توسط محمدحسین خان
- کنترل عشایر و جلوگیری از غارت آبادی‌های منطقه توسط یکدیگر
نگارخانه[ویرایش]
-
مقبره محمدحسین خان واقع در آرامگاه سرداران مکری در بوکان، ۱۳۹۴ شمسی
پانویس[ویرایش]
- ↑ افخمی ابراهیم، تاریخ و فرهنگ و ادب مکریان جلد اول، ۲۱۳.
- ↑ افخمی ابراهیم، تاریخ و فرهنگ و ادب مکریان جلد اول، ۱۹۹–۲۰۵.
- ↑ «سایه روشنِ کسوف ۱۲۹۳ بر برهه ای از تاریخ سقز». واکاوی. ۲۰۱۹-۰۸-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۰۹.
- ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان، ٢٢٩.
- ↑ محمدصمدی، ضمیمهٔ نگاهی به تاریخ مهاباد، ۸۴.
- ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان، ٢٣١.
- ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان، ٢٣٢.
- ↑ افخمی ابراهیم، تاریخ و فرهنگ و ادب مکریان جلد اول، ۲۲۹.
منابع[ویرایش]
- افخمی، ابراهیم (۱۳۶۴)، تاریخ و فرهنگ و ادب مکریان، سقز: محمدی
- محمدیان، رحمان (تابستان ۱۳۸۹). بۆکان له‌سدهٔ بیستم‌دا. تهران: کوله‌پشتی. شابک ۹۷۸۶۰۰۵۸۱۶۰۹۹.
- محمدیان، رحمان (تابستان ۱۳۹۴). بۆکان له‌سدهٔ بیستم‌دا (۲). تهران: کوله‌پشتی. شابک ۹۷۸۶۰۰۷۲۱۷۳۴۴.
یادداشت[ویرایش]
- ↑ تاریخ و زمان: روز سه‌شنبه سه ساعت به غروب مانده بیست و سوم سال ۱۳۳۳ هجری قمری (۱۲۹۳ شمسی). تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان صفحهٔ ۲۱۴