مجاز

برای دیگر کاربردها، مجاز (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مَجاز یا شیوۀ بیان مجازی عبارت است از به کارگیری واژه و سخن در معنای دیگر و غیر واژگانی آن. در شیوهٔ بیان مجازی به‌طور معمول بین معنای حقیقی و معنای مجازی کلمه یا کلام رابطه و پیوندی برقرار است، نیز قرینه‌ای به شکل لفظی یا معنوی به کاربرد مجازی کلمه یا سخن اشاره دارد. به مجازهایی که در ذهن خواننده یا شنونده تصویری خلق می‌کنند، صور خیال یا تصاویر شاعرانه و به بیانی که از این صور یا تصاویر بهره می‌برد، شیوه بیان تصویری گفته می‌شود. این‌گونه مجازها در زبان و ادبیات، به‌خصوص ادبیات غنایی، کاربرد فراوان دارد.

علاقهٔ مجاز

پیوندی است که میان حقیقت و مجاز وجود دارد.

انواع علاقه‌های مجاز

علایق مجاز فراوانند و در شمار خاصی محصور نمی‌شوند ولی مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• علاقهٔ جزئیه: جزئی از یک شیء به جای تمام آن به کار می‌رود.
• علاقۀ کلیه: کل یک شی به جای جزئی از آن به کار می‌رود. (عکس علاقهٔ جزئیه)

به یاد روی شیرین بیت می‌گفت		چو آتش تیشه می‌زد،کوه می‌سفت
		نظامی گنجوی

در مصراع اول بیت بالا «بیت» تنها جزئی از یک شعر است و به جای کل آن یعنی شعر به کار رفته‌است که به آن علاقهٔ جزئیه و در مصراع دوم کل کوه به جای جزئی از آن به کار رفته‌است که به آن علاقهٔ کلیه می گویند.

• علاقهٔ محلیه: محل چیزی به جای خود آن چیز به کار می‌رود.

سر آن ندارد امشب که برآید آفتابی		چه خیال‌ها گذر کرد و گذر نکرد خوابی
		سعدی

«سر» در این بیت علاقهٔ محلیه‌است؛ زیرا سر محل تفکر، اندیشه، قصدو عزم است.

• علاقهٔ سببیه: سبب چیزی جانشین خود آن چیز می‌شود.

این دم شنو که راحت از این دم شود پدید		و اینجا طلب که حاجت از اینجا شود روا
		خاقانی

کلمهٔ دم(نفس) سبب و علت سخن گفتن است به همین علت به آن علاقهٔ سببیه گفته می‌شود.

• علاقهٔ لازمیه: چیزی به دلیل همراهی دائمی با چیزی به جای آن به کار می‌رود.

دیدی که خون ناحق پروانه شمع را		چندان امان نداد که شب را به سر برد
		حکیم شفایی

در این بیت خون به معنای کشتن به کار رفته‌است؛ زیرا کشتن همواره با خون همراه است به همین دلیل خون در این بیت علاقهٔ لازمیه است.

• علاقهٔ آلیه: ابزاری جانشین کاری شود که با آن ابزار انجام شود.

برآشفت عابد که خاموش باش		تو مرد زبان نیستی گوش باش
		سعدی

زبان ابزاری است که سخن گفتن با آن انجام می‌شود به همین علت در این بیت زبان علاقهٔ آلیه است.

قرینهٔ مجاز

نشانه‌ای یا سرنخی است برای ذهن شنونده تا او متوجه شود که واژه در معنی اصلیش بکار نرفته است بلکه در کاربردی مجازی (انتقالی). علاقه بر دو گونه است: لفظی و معنوی.

چندمعنایی

درک بیان واژگان، به منظور ماهیت‌های دیگری که از نوع چندمعنایی باشند، یعنی، همان فرم واج شناختی (کلمه) برای تعیین معانی مختلف (معانی).اگر دو معنی متفاوت داشته باشیم مثل کلمه شیر به معنی مایع لبنی و به معنی گونه‌ای از گربه‌سانان، در ردهٔ چندمعنایی‌های هم‌آوا طبقه بندی می‌شوند.

مجاز و معنا شناسی

برای نخستین بار یک الگوی نظام‌مند که متشکل از هفت نوع الگوی مجاز مبتنی بر معناشناسی بود توسط علی دوستی استخراج شده است. وی در مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی مقابله‌ای مجاز در زبان‌های فارسی و انگلیسی مبتنی بر معناشناسی: رویکردهای آموزش زبان انگلیسی» الگوهای مجاز معرفی شده توسط دکتر کورش صفوی را با الگوهای مجاز انگلیسی ارائه شده توسط جان آی سعید را تلفیق کرده تا به یک الگوی بیست پنجگانه مشترک برسد. بر اساس یافته‌های این پژوهش که رسالۀ کارشناسی ارشد وی بود، تعداد هفت مورد الگوی مشترک در هر دو زبان وجود دارد. بر اساس سطوح دشواری یادگیری مقوله‌های زبان در بررسی مقابله‌ای این هفت الگو در سطح صفر قرار دارند و به راحتی می‌توانند آموخته شوند.

منابع

• حبیب کمالی روستا، مجازها در زبان و ادبیات آلمانی و فارسی - نشریه پژوهش زبان‌های خارجی (دوره ۴۲)-

پایگاه نشریات الکترونیکی دانشگاه تهران [۱]

• آرایه‌های ادبی (قالب‌های شعر ، بیان و بدیع) ، کتاب سال سوم آموزش متوسطه - شاخه نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی) ، مولف : دکتر روح‌الله هادی - لینک کتاب

جستارهای وابسته

• کنایه
• مجاز ِ مُرسَل (خلاصه‌گویی)

Trop är ett begrepp inom retoriken innefattande en rad olika språkliga medel av semantisk karaktär. Troperna är skilda från figurerna som fungerar mer i kraft av sin form.

Definition

Trop kommer från det antika grekiska τρόπος, tropos, med översättning vridning/vändning. Inom retoriken betecknar trop ett bildligt uttryck. Tropen är ett uttryck som förändrar ordens vanliga mening och framställer dem som något annat. Syftet med troper är att få lyssnaren att se saker med nya ögon och närma sig talarens verklighetsuppfattning.

Historia

Troper är indelade i fyra huvudtroper. Man kan härleda uppdelningen till Petrus Ramus (Pierre de la Ramée 1515–1572). Däremot är det den italienske filosofen och retorikern Giambattista Vicos verk Den nya vetenskapen (1744) som främst är känd för sin uppdelning av troper. Vico delar upp fyra huvudtroper, under vilka andra typer av troper kategoriseras . Uppdelningen i modern retorikhistoria har Kenneth Burke tagit upp; han kallar de fyra troperna ”The four master tropes”.

De fyra huvudtroperna

• Metafor
• Metonymi
• Synekdoke
• Ironi

Exempel på troper

• Livet är som en väg.
• Han är en riktig buffel.
• Jag läser Marklund.

Tropers funktion

Troper är ofta nära förknippade med partesmodellens tredje steg elocutio. Elocutio är den språkliga utformningen av ett tal eller en text. Att smycka sin text med troper är inte ovanligt men retorikens främsta syfte med bruk av troper är att använda dem rationellt och taktiskt. Retorn använder troper för att uppnå ett speciellt syfte.

Exempel på funktion

Pedagogiskt

Troper förtydligar eller förklarar. Växthuseffekten är ett exempel på en trop som används för att förklara något mycket mer komplext. Tropen förklarar att den globala uppvärmningen fungerar som ett växthus, vilket förtydligar processen av global uppvärmning.

Utsmyckning av text

Att smycka texter med troper är inte enbart vackert utan uppnår ofta ett speciellt syfte. Dels skapar man en större variation i språket vilket minskar risk för tristess. Vi kan även genom troper välja vilka känslor vi vill ska synas i text eller tal. Genom att beskriva den vi älskar som en ros väcker vi en känsla genom att visa bilden vi liknar den vi älskar. Bilden av en ros väcker känslor som sedan förstärker känslor för det den liknas med. Likaså när det gäller att förminska känslor. Genom att låta det konkreta göras om till något abstrakt dämpas känslorna.

Se även

• Stilfigur
• Metafor
• Metonymi
• Synekdoke
• Ironi
• Metaforanalys
• TV Tropes