لینکس (وشق)
| لینکس[۱] | |
|---|---|
| |
| چهار گونه وشق از بالا سمت چپ در جهت عقربه‌های ساعت: وشق کانادایی، وشق اوراسیایی، وشق ایبری، گربه دم‌کوتاه | |
رده‌بندی علمی 
| |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | گوشت‌خوارسانان |
| زیرراسته: | گربه‌سانیان |
| تیره: | گربه‌ایان |
| زیرخانواده: | گربه‌ایان کوچک |
| سرده: | Lynx رابرت کر، ۱۷۹۲ |
| گونه نماد | |
| وشق اوراسیایی | |
| گونه‌ها | |
| |
| پراکندگی وشق‌ها: قرمز = ایبری، بنفش = کانادایی، سبز = گربه دم‌کوتاه، نارنجی = اوراسیایی | |
لینکس ∗ یا وشق (با نام علمی انگلیسی: Lynx) سرده‌ای از گربه‌سانیان است که شامل چهار گونهٔ لینکس اوراسیایی، لینکس کانادایی، لینکس ایبری و گربه دم‌کوتاه است. این گربه‌سانان وابسته به زیرتیرۀ گربه‌ایان کوچک هستند.[۲]
زیستگاه وشق، جنگل‌های کوهستانی با تراکم بالای بته و درختچه و علف است. وشق‌ها، گربه‌سانانی با رنگ خاکستری و خال‌های سیاه هستند و شباهت زیادی به گربه‌سانان دیگری به‌نام کاراکال دارند که در سردهٔ دیگری قرار دارند.
نام
[ویرایش]در ادبیات کهن به این جانور وَشَق گفته می‌شد که این نام از پارسی میانه vaχşak و پارسی باستانی vaχş[۳] گرفته شده و در متن‌های کلاسیک فارسی وشق نامیده می‌شده که به ترکی[۴] و عربی هم راه یافته‌است. در منابع جدید فارسی به آن سیاهگوش می‌گویند. هوشنگ اعلم در مقاله «سیاهگوش» در دانشنامه ایرانیکا معتقد است که شباهت جانورشناختی و داشتن طره موی سیاه‌رنگ بر روی گوش می‌تواند توجیه‌گر نام سیاهگوش (وشق - Lynx) باشد که برخی نویسندگان مدرن به اشتباه برای این حیوان در نظر گرفته‌اند. اما هوشنگ ضیایی در کتاب راهنمای صحرایی پستانداران ایران این حیوان را سیاهگوش نامیده‌است. همچنین در اطلس پستانداران ایران که توسط سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شده، نام حیوان، سیاهگوش آمده و تقریباً در تمامی کتاب‌های علمی در حوزه بوم‌شناسی و حیات‌وحش به این گربه‌سان سیاهگوش اطلاق شده‌است.[۵]معرفی سیاهگوش در وب‌سایت رسمی سازمان حفاظت محیط زیست [۱]</ref> وشق در مقام مقایسه با کاراکال اندازه‌ای بزرگتر و بدنی تنومندتر و پُرتر دارد و برخلاف کاراکال که در مناطق گرمسیری و بیابانی زندگی می‌کند، باشنده مناطق سردسیر کوهستانی و جنگلی است.[۶]
تفاوت وشق و سیاه گوش
[ویرایش]هرچند نام سیاهگوش، به عنوان یکی از گربه‌سانان بومی ایران به گوش‌ها کاملا آشناست اما عموما نه تنها توسط رسانه‌ها بلکه از سوی فعالان و کارشناسان حیات وحش و حتی مسئولان محیط زیست هم به اشتباه مورد استفاده قرار می‌گیرد. به گونه‌ای که به ویژه طی سالهای گذشته تصویری که با شنیدن نام سیاهگوش به ذهنمان خطور می‌کند، گربه‌سانی است با پوستی نقش‌دار شبیه پلنگ و دمی بسیار کوتاه که به زبان انگلیسی لینکس (Lynx) نامیده می‌شود. اما با جستجوی نام سیاهگوش در دائره‌المعارف‌ها، با صاحبی دیگر برای این نام آشنا می‌شویم. صاحبی که از لحاظ ظاهری بیشتر برازنده نام سیاهگوش است. گربه‌سانی با پوستی بدون نقش و ساده و گوش‌هایی سیاه‌رنگ که به زبان انگلیسی کاراکال (Caracal) نامیده می‌شود. کاراکال از نام ترکی این حیوان یعنی کاراکولاک (کارا: سیاه و کولاک: گوش) گرفته شده است.
بدین ترتیب می‌توان اشتباهی رایج را اصلاح کرد و صاحب اصلی نام سیاهگوش را کاراکال دانست نه لینکس. اما نام فارسی لینکس، گربه‌سانی که گهگاه به اشتباه سیاهگوش نامیده می‌شود چیست؟ وشق نام فراموش‌شده این گربه‌سان زیباست که امروزه به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. وشق در «برهان قاطع» این گونه تعریف شده است: حیوانی است بسیار کوچکتر از پلنگ، در رنگ و شکل مثل آن و دنباله آن کمتر از شبری، و در تنکابن «پلنگ مول» نامند و در خواص مانند پلنگ.[۷][۸][۹][۱۰][۱۱] [۱۲][۱۳]
شکل ظاهری
[ویرایش]وشق‌ها دُمی کوتاه دارند و معمولاً بر روی نوک گوششان کاکُلچه‌ای سیاه‌رنگ از مو روئیده است که علت نام‌گذاری آن‌ها هم به‌خاطر همین کاکل است. در زیر گردن وشق‌ها یالی پشمی می‌روید که نواره‌های سیاه‌رنگی دارد و در کل ظاهری شبیه به پاپیون دارد که البته همیشه قابل مشاهده نیست. وشق‌ها همچنین دارای شارب‌های (سبیلک) بلندی هستند.
وشق‌ها پنجه‌های بزرگی دارند که بالشتکی برای راه رفتن بر روی برف زیر پنجه‌ها را پوشانده. صورت ایشان هم پوشیده از موهای بلند است. رنگ بدنشان از قهوه‌ای روشن تا خاکستری متغیر است و گاه خال‌های قهوه‌ای تیره روی بدنشان دیده می‌شود به‌ویژه بر روی دست‌ها و پاها.
گونه‌ها
[ویرایش]در سردهٔ سیاهگوش‌ها چهار گونه وجود دارد:
- سیاهگوش اوراسیایی (Lynx lynx): بزرگ‌ترین نوع سیاهگوش که در اروپا، قفقاز، ترکیه، ایران، آسیای میانه و ترکستان جنوبی و بیش از همه سیبری زندگی می‌کند.
- سیاهگوش کانادایی (Lynx canadensis): بومی کانادا
- سیاهگوش ایبری (Lynx pardinus): نادرترین نوع سیاهگوش که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد و بومی شبه‌جزیره ایبری در جنوب غربی اروپا (اسپانیا و پرتغال) است.
- گربه دم‌کوتاه (Lynx rufus): بومی آمریکای شمالی
پیشینه وشق در ایران
[ویرایش]از آنجا که سیاه گوش، پوستی با مویی پرپشت دارد؛ از پوست آن پوستین می‌ساخته‌اند. پوستین درست شده از پوست سیاهگوش آنچنان نامدار بوده‌است که گاه از خود واژه وشق به تنهایی برای اشاره به پوستین بهره برده می‌شده‌است؛ برای نمونه بدین بیت شعر مولوی می‌توان اشاره کرد: «تا گریزی از وشق هم از حریر زو پناه آری بسوی زمهریر».[۱۴] معروف بوده که بر تن کردن این پوستین، پیشگیرنده عارضه بواسیر است. در کتاب نامور طب سنتی، تحفهٔ حکیم مؤمن، پوشیدن پوستین وشق، «معین باه (= نیروی جنسی و شهوانی) و مقوی کمر» دانسته شده و همچنین موی سوختهٔ این جانور، بهر زخمهای مزمن، سودمند معرفی گشته‌است. همچون دیگر جانوران با خز مرغوب، مانند روباه و سمور و…، نیفه وشق هم محبوب بوده‌است. نیفه، پوست و پوستین ساخته شده از پوشش تن جانور در زیر شکم و حوالی ناف است که از دیگر جاها نرمتر و لطیفتر است.[۱۴][۱۵]
نگارخانه
[ویرایش]-
-
سیاهگوش اورآسیا -
سیاهگوش کانادایی -
تولهٔ سیاهگوش
پانویس
[ویرایش]پیوند به بیرون
[ویرایش]- درباره سیاهگوش ایبری، روزنامه شرق (به فارسی)
- نجات «سیاهگوش ایبریایی» از انقراض، بی‌بی‌سی پارسی
منابع
[ویرایش]- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Lynx». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۰۷.
- ↑ Wozencraft, W.C. (2005). "Order Carnivora". In Wilson, D.E.; Reeder, D.M (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 541–542. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
- ↑ «lynx | meaning of lynx in Longman Dictionary of Contemporary English | LDOCE». www.ldoceonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۹.
- ↑ http://www.nisanyansozluk.com/?k=Vaşak
- ↑ https://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/farscadan_turkceye_gecen_sozcukler/115
- ↑ ضیایی، هوشنگ. راهنمای صحرایی پستانداران ایران. کانون آشنایی با حیات‌وحش. پاییز 1387
- ↑ Hūšang Aʿlam, “Caracal,” Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 15 April 1990 . It has black ear tufts—a feature which, in addition to zoological kinship, may justify the name sīāhgūš erroneously applied to it by some modern authors (e.g. , Eʿtemād, ibid. , who, however, unduly calls the caracal kārākāl in Persian).
- ↑ «سیاهگوش یا وشق اشتباه رایج در حوزه حیات وحش ایران». خبرگزای مهر.
- ↑ «گربه سانان ایران را بهتر بشناسیم».
- ↑ «مشاهده یک سیاهگوش در رودسر».
- ↑ «سیاه گوش(کاراکال) موجود در قفس اداره کل محیط زیست مفقود شد».
- ↑ «در مورد گربه سانان کشور چه می دانید ؟!».
- ↑ «دیده شده یک سیاه گوش(کاراکال) در سمنان».
- ↑ «آشنایی با یکی از پشمالوترین گربه ها».
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ علی‌اکبر دهخدا و دیگران، «وشق» در لغت‌نامهٔ دهخدا.
- ↑ علی‌اکبر دهخدا و دیگران، «[http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-525a266e02ba4fcfadb9e2570f91587c-fa.html نیفه]» در لغت‌نامهٔ دهخدا.
| زیرخانــــوادهها |   | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
