فدک
| فارسی | English | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
فدک قریه‌ای است در منطقه حجاز که از آنجا تا مدینه نزدیک به ۱۶۰ کیلومتر راه بود که در عصر پیامبر بسیار آباد بوده و مزارع و نخلستان‌ها و چشمه‌های آبی در خود داشته‌است.[۱] در نزدیکی فدک دژی به نام «شمروخ» وجود داشته که هم اکنون در آنجا روستایی بزرگ با نام «حائط» وجود دارد که دارای نخل‌های فراوان است.[۲] یهودیان که از مسلمانان در جنگ‌های مختلفی شکست خورده بودند در جریان فتح فدک ناچار به صلح با محمد (پیامبر اسلام) شدند و فدک بدون جنگ تسلیم مسلمانان شد و طبق قوانین اسلام چون بدون جنگ تصرف شده بود، ملک شخصی محمد گشت و با نزول آیهٔ ۲۶ سورهٔ اسراء، طبق دستور خدا محمد فدک را به عنوان صدقه به دخترش فاطمه بخشید. پس از رحلت محمد و تعیین ابوبکر به عنوان خلیفه‌ی وقت در جلسهٔ معروف به سقیفه، کشمکشی بین او و مخالفان سقیفه که علی بن ابی طالب را خلیفهٔ منصوب از طرف خدا و پیامبر می‌دانستند به وجود آمد. ابوبکر فدک را با این گفته که محمد به او گفته‌است اموال پیامبران به ارث نمی‌رسد و باید صرف صدقه شود، از فاطمه پس گرفت و اوضاع آشفته شد. در جریان این کشمکش، فاطمه و عباس بن عبدالمطلب (عموی محمد) بر سر فدک با ابوبکر به جدال پرداختند. فاطمه با استدلال و شهادت شاهدان مدعی بود که پیامبر در زمان حیات، فدک را به وی بخشیده‌است و ادعای تملک این اموال را می‌کرد. عباس نیز از او حمایت می‌کرد. اما ابوبکر زیر بار نرفت و از بازگرداندن این اموال به آنان سر باز زد. محتویاتتاریخچه[ویرایش]فدک در نزدیکی خیبر قرار داشت و با توجه به موقعیت استراتژیک خود نقطه اتکاء یهودیان حجاز به‌شمار می‌رفت.[۳] پس از آنکه سپاه اسلام، یهودیان را در «خیبر» و «وادی‌القری» و «تیما» شکست داد، برای پایان دادن به قدرت قوم یهود، سفیری به نام «محیط» به نزد سران فدک فرستادند. سران فدک صلح و تسلیم را بر جنگ ترجیح دادند و تعهد کردند که هر سال نیمی از محصولات فدک را در اختیار پیامبر قرار داده و از این به بعد زیر سلطه اسلام زندگی کنند.[۴] ویژگی و ارزش[ویرایش]فدک مملؤ از درختان نخل و چشمه‌های جوشان بود. زمین‌های حاصلخیزی داشت و از منابع مهم درآمد در منطقه حجاز محسوب می‌شد.[۵] ارزش درختان نخل این ناحیه در آن زمان با ارزش درختان نخل شهر کوفه در قرن هفتم برابر بود.[۶] همچنین زمانی که عمر تصمیم گرفت یهودیان را از عربستان خارج کند، مبلغ ۵۰ هزار درهم را بابت ارزش نصف فدک به آنان پرداخت کرد.[۷] بعد از فتح خیبر نصف سرزمین خیبر برای مسلمانان شد وبعد از آن، پیامبر ابن رواحه را برای محاسبه خرمای خیبر فرستاد و او خرمای خیبر را چهل هزار بار شتر تخمین زد.[۸] هر شتر به راحتی می‌تواند دویست کیلو خرما حمل کند. پس حدود هشت هزار تن خرما میزان سالیانه خرمای فدک بوده‌است.[۹] بخشش فدک به فاطمه[ویرایش]روایات فراوانی گواه آن است که پیامبر فدک را به دخترش فاطمه بخشیده، و این موضوع در کتاب‌های تفسیر و حدیث و تاریخ و کلام و لغت موجود است و تعداد این روایات و طرف و مصادر نقل آنها بر حدی است که جای تردید باقی نمی‌گذارد. مدارک اهل تسنن[ویرایش]
این کتب در شأن نزول این آیه به انتقال فدک از سوی پیامبر به فاطمه زهرا تصریح می‌کنند:
یاقوت حموی در «معجم‌البلدان» چون به کلمه «فدک» می‌رسد در توضیح آن به این بخشش اذعان می‌کند.[۱۲]
بلاذری در کتاب خود، سندی از دوران خلافت مأمون عباسی دارد که به این امر تصریح کرده‌است.[۱۳]
در خطبه فدکیه، فاطمه خطاب به ابوبکر ضمن تصریح بر مالکیت خود بر فدک از وی حق خود را مطالبه می‌کند که متن این خطبه در منابع اهل سنت یافت می‌شود.[۱۴] انتقال فدک به بیت‌المال[ویرایش]چند روز پس از واقعه سقیفه ابوبکر اعلام کرد، فدک ملک شخصی نیست و نباید در نزد دختر پیامبر بماند. به همین جهت عاملان فاطمه زهرا را از فدک بیرون کرد. فاطمه زهرا ناچار نزد ابوبکر رفت و میان آنان گفتگویی رخ داد:
و بدین ترتیب فدک به بیت المال انتقال داده شد. اگر چه فاطمه به روایت ابوبکر اذعان نکرد و همچنان بر گرفتن عطای خویش از پیامبر پافشاری به خرج می‌داد. حدیث ارث نبردن پیامبران[ویرایش]به گفته دانشمندان اهل سنت، تنها ابوبکر ادعا می‌کند که این روایت را از پیامبر شنیده‌است.[۱۶] از این رو مورد مخالفت عده‌ای قرار می‌گیرد:
قرآن نظر دیگری در رابطه با ارث بردن از پیامبران دارد. خداوند متعال در آیه ۱۶ سوره نمل می‌گوید «وَ وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ»، یعنی «و سلیمان از داوود ارث برد». در این آیه از قرآن به وضوح ارث بردن از پیامبران ذکر شده. مفسران متعدد در تفاسیر[۱۷] خود در تفسیر این آیه از ارث بردن مادی و معنوی سخن گفته‌اند، اما اغلب تفاسیر بر ارث بردن اموال مادی در این آیه تأکید داشته‌اند. چرا که پیامبری را خداوند به افراد تفویض می‌کند و از طریق رابطه پدر و فرزندی به نسل بعد ارث برده نمی‌شود و منظور آیه ارث بردن مادی است و نه پیامبری.[۱۷] تمام فرزندان پیامبران از اموال او ارث برده‌اند اما همه آنها به پیامبری نرسیده‌اند؛ و این آیه ردی است بر ادعای ابوبکر مبنی بر ارث نبردن از پیامبران.[۱۸]
برخلاف پافشاری ابوبکر بر شنیدن حدیث «از ما پیامبران ارث برده نمی‌شود» از پیامبر اهل بیت به مخالفت با آن پرداخته و وجود چنین حدیثی را زیر سؤال بردند.[۱۹] کار بدان جا می‌کشد که حتی عمر به این موضوع اذعان می‌کند که علی بن ابی طالب و عباس عموی پیامبر، ابوبکر را دروغگو می‌دانستند.[۲۰]
غیر از اهل بیت و عباس عموی پیامبر، تعدادی از همسران پیامبر نیز به ابوبکر، به خاطر نسبت دادن این حدیث اعتراض می‌کنند.[۲۱]
مفسران اهل سنت از جمله فخر رازی، جارالله زمخشری، طبری و بیضاوی در تفسیر آیات مربوط به ارث پیامبرانی چون داود، زکریا، یحیی و سلیمان، ضمن تأکید بر مادی بودن این ارثیه‌ها، سخن ابوبکر را نقض کرده‌اند.[۲۲] دیدگاه اهل سنت[ویرایش]اهل سنت اعتقاد دارند که بدخواهی از جانب ابوبکر نسبت به هیچ‌کسی، و به‌خصوص نسبت به فاطمه نمی‌توانست وجود داشته باشد؛ او آماده بود میراث فدک را به فاطمه تسلیم کند، مشروط بر این که شاهدی عینی صحت حدیثی را که این کار را مجاز می‌داشت گواهی کند. اهل‌سنت عقیده دارند که ستاندن میراث فدک، به معنی کاملاً ظاهری بوده‌است؛ یعنی ابوبکر امکاناً و در سطح مادی و به حکم وظیفه کاملاً ظاهری‌اش به عنوان پاسدار اصول شرعی یا پاسدار رعایت شرع، به صورت انتزاعی‌اش بپذیرد. قضیه ارثی که به فاطمه داده نشد، تعارض میان یک امر انتزاعی اصولی و یک مورد واقعی را که از مدار بیرون می‌افتد، نشان می‌دهد.[۲۳] اهل‌سنت استدلال کرده‌اند[نیازمند منبع] که اگر فدک به میراث رسیده بود، همسران و دختران دیگر پیامبر اسلام نیز از آن سهمی داشته‌اند؛ در حالی که ابوبکر سهمی از آن برای ایشان و حتی برای دخترش عایشه قائل نشد.[نیازمند منبع] در روایتی از اهل تسنن آمده‌است که پیامبران ارث بر جای نمی‌گذارند، و آنچه از ایشان بماند صدقه‌است.[۲۴] تنها راوی این حدیث نیز شخص ابوبکر است.[۲۵] در اصول کافی باب ثواب دانشمند و دانشجو آمده‌است: «رسول خدا فرمود: کسی‌که در راهی رود که در آن دانشی جوید خدا او را به راهی سوی بهشت برد، همانا، فرشتگان با خرسندی بالهای خویش به راه دانشجو فرو نهند و اهل زمین و آسمان تا برسد به ماهیان دریا برای دانشجو آمرزش طلبند و برتری عالم بر عابد مانند برتری ماه شب چهارده‌است بر ستارگان دیگر و علما وارث پیامبرانند زیرا پیامبران پول طلا و نقره به جای نگذارند بلکه دانش بجای گذارند، هر که از دانش ایشان برگیرد بهره فراوانی گرفته‌است.»[۲۶] برخی از علمای اهل سنت مصادره و تصرف فدک را را از مقوله اجتهاد و در حدود صلاحیت خلیفه دانسته‌اند، ولی شیعیان با توجه به اینکه این تنها مصادره در زمان ابوبکر بوده و در مقابل بذل و بخششهایی از بیت المال - در جهت استوار کردن پایه‌های خلافت - در منابع گزارش شده، این عمل را سخت نکوهش کرده و رنجاندن فاطمه را که به فرموده پیامبر برابر با رنجاندن خدا و پیامبر خداست، گناهی بزرگ و از مطاعن ابوبکر می‌شمرند.[۲۷] بررسی تاریخی اختلافات فاطمه و ابوبکر در خصوص فدک[ویرایش]بررسی احادیث نشان می‌دهد که در طی دو مرحله فاطمه در این مورد با ابوبکر به جدال پرداخت که در مرحله اول عباس نیز در این اختلاف حضور داشت. بطور طبیعی موضع شیعیان بر این است که این اموال متعلق به فاطمه است و آنها توسط ابوبکر غصب شده‌است.[۲۸] سید جعفر شهیدی، از افراد غیر شیعه‌ای همچون ابن ابی الحدید و نقیب بصری یاد می‌کند که به نقل رویداد خطبه فدکیه پرداخته‌اند. او با این استدلال که این افراد (اهل سنت معتزلی) سودی از جعل این روایات نمی‌بردند رویداد دعوای حقوقی فدک را صحیح می‌داند.[۲۹] به اعتقاد دنیس صوفی ابوبکر نمی‌توانسته برای واقعه فدک از حدیث مذکور (که می‌گوید پیامبران از خود ارثی باقی نمی‌گذارند) استفاده کرده باشد[۳۰] صوفی معتقد است به دلیل تواتر روایت‌های ناراحتی فاطمه از ابوبکر، به نظر می‌رسد مراسم کفن و دفن فاطمه به خواسته خود او در شب انجام شده تا ابو بکر به عنوان رئیس جامعه نتواند با مراسم تشییع او کاری داشته باشد.[۳۱] وی می‌افزاید احادیثی که بر دخیل بودن فاطمه در رویدادهای پس از مرگ پیامبر دلالت دارند، با وجود جانب دارانه بودنشان حاوی مقداری حقیقت هستند. به این دلیل که اهل سنّت نتوانستند به‌طور کامل آنچه را که به وضوح برای باز سازی تاریخشان زیان آور بود محو کنند: این مسئله که فاطمه با ابو بکر بر سر ضبط خلافت و املاک پیامبر دعوا داشته‌است، اینکه فاطمه هیچ‌گاه او را به خاطر کارهایش نبخشید، و اینکه مرگ او برای مدتی (احتمالاً به خواست خود فاطمه) مخفی نگاه داشته شد تا مانع سرپرستی ابو بکر از مراسم کفن و دفن فاطمه شود. چیزی که در این مورد کنایه آمیز است، این است که این پنجره کوچک به شخصیت فاطمه توسط اهل سنّت نادیده گرفته شده یا کوچک شمرده شده ولی توسط شیعیان بزرگ شده و بیش از اندازه روی آن تأکید شده‌است.[۳۲] قانون ید[ویرایش]
در اسلام قانونی به نام قانون ید وجود دارد که طبق آن هر چیزی که در اختیار من است متعلق به من است (من نیازی به اثبات این موضوع ندارم) مگر مدرکی دال بر تملّک دیگری بر آن یا شاهدی برای غصب آن وجود داشته باشد و با توجه به تملّک فاطمه بر فدک ابوبکر نمیتواند بدون دلیل فدک را تصاحب کند و از فاطمه دلیل بخواهد. بازگرداندن فدک به وارثان فاطمه[ویرایش]در سال ۲۱۰ قمری قثم بن جعفر والی مدینه بر اساس فرمان مکتوب مأمون خلیفه عباسی طی فرمانی ضمن تأکید بر حق فاطمه، فدک را به محمد بن یحیی بن حسین بن زید بن علی منتقل کرد تا درآمدش را به مستحقان برساند.[۳۳] کتاب‌شناسی[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
جستارهای وابسته[ویرایش]پیوند به بیرون[ویرایش]
|
Fadak (Arabic: فدك) was a garden oasis in Khaybar, a tract of land in northern Arabia; it is now part of Saudi Arabia. Situated approximately 140 km (87 mi) from Medina, Fadak was known for its water wells, dates, and handicrafts.[1] When the Muslims defeated the people of Khaybar at the Battle of Khaybar; the oasis of Fadak was part of the bounty given to the Islamic prophet Muhammad, who gifted it to his daughter, Fatimah (according to Shias). The Sunni view is that it was not given to anyone, but preserved for the maintenance of Banu Hashim. Fadak became the object of dispute between Fatimah and the caliph Abu Bakr after Muhammad died.[citation needed] ContentsHistoryPre-Islamic KhaybarIn the 7th century, the Khaybar oasis was inhabited by Arab Jews, who made their living growing date palm trees. Some objects found by the Muslims in a redoubt at Khaybar — a siege-engine, 20 bales of Yemenite cloth, and 500 cloaks — point out to an intense trade carried out by the Jews.[2] The oasis was divided into three regions: al-Natat, al-Shiqq الشِّق, and al-Katiba الكتيبة, probably separated by natural diversions, such as the desert, lava drifts, and swamps. Each of these regions contained several fortresses or redoubts containing homes, storehouses and stables. Each fortress was occupied by a clan and surrounded by cultivated fields and palm-groves. In order to improve their defensive capabilities, the fortresses were raised up on hills or basalt rocks.[2] Muhammad’s era (629-632 CE)Muhammad quietly led the march on Khaybar oasis on 7 May AH/ 629 CE with approximately 1500 men and 100–200 horses. Primary sources including the Sirah Rasul Allah (Biography of the Prophet) of Ibn Ishaq describe the conquest of Khaybar, detailing the agreement of Muhammad with the Jews to remain in Fadak and cultivate their land, retaining one-half of the produce of the oasis.[3] This agreement was distinct from the agreement with the Jews of Khaybar, which essentially entailed the practice of sharecropping. Muhammad retained the revenues of the Fadak region for the poor as ṣadaqa, travelers in need, and for his family. It is not entirely clear how Muhammad managed his possession of Fadak. Ibn Taimiyya wrote in his Minhaj al-Sunnah that Muhammad appointed Amr ibn al-As as the governor of the Khaybar oasis[4] Following the death of Muhammad, scholars disagreed as to whether Fadak was exclusively his property. Some Muslim commentators agree that following the conquest of Fadak, the property belonged exclusively to Muhammad, while several others reject this view.[5] Various primary sources describe the acquisition of Fadak in the following way:
Another primary account describes eleven fruit trees in Fadak, planted by Muhammad himself.[8] Other scholars who accept the view of Fadak as belonging exclusively to Muhammad after the conquest of Khaybar include: FatimahUpon the death of Muhmmad, his daughter Fatimah declared her claim to inherit Fadak as the estate of her father. The claim was rejected by the ruling caliph, Abu Bakr, on the grounds that Fadak was public property and arguing that Muhammad had no heirs. Sources report that Ali together with Umm Ayman (Barakah) testified to the fact that Muhammad granted it to Fatimah Zahra, when Abu Bakr requested Fatima to summon witnesses for her claim.[12] Various primary sources contend that Fadak was gifted by Muhammad to Fatima, drawing on the Qur'an as evidence.[13] These include narrations of Ibn 'Abbas who argued that when the Qur'anic verse on giving rights to kindred was revealed, Muhammad called to his daughter and gifted the land of Fadak to her.[14][15] [16] Various scholars commenting on the Qur'an, Chapter Al-Hashr, verse 7, write that the Angel Gabriel came to Muhammad and commanded him to give the appropriate rights to the “Dhul Qurba” (near kin). When asked by Muhammad, who the "Dhul Qurba" referred to, Gabriel replied "Fatima" and that by "rights" was meant "Fadak", upon which Muhammad called Fatima and presented Fadak to her.[17] Besides the above Quranic verses, there some authenticated references for this issue. For example, Ali Ibn Burhanu'd-din Halabi Shafi'i writes in his Siratu'l-Halabiyya, p. 39 that at first Fatimah complained to Abu Bakr about the fact that she was given the fadak as a gift by the holy prophet of Islam, as the witnesses were unavailable she was forced to allege her right based on the inheritance law. Also it is mentioned in Mu'jam Al-Buldan of Yaqut al-Hamawi, Tafsir al-Kabir of Imam Fakhru'd-din Razi, Sawa'iq al-Muhriqa of Ibn Hajar p. 21, Sharh al-Nahju'l-Balagha of Ibn Abi'l-Hadid Mu'tazali Vol 4, p. 80 that Fatima firstly claimed she was given the fadak as a gift but they rejected her witnesses and she suffered and angrily said that she would not talk to Abu Bakr and Umar again.[18] After the death of MuhammadLesley Hazleton describes the dispute between Fatimah and Abu Bakr as follows: «[Fatimah] sent a message to Abu Bakr asking for her share of her father's estate -date palm orchards in the huge oases of Khaybar and Fadak to the north of Medina. His response left her dumbfounded. Muhammad's estate belonged to the community, not to any individual, Abu Bakr replied. It was part of the Muslim charitable trust to be administered by him as Caliph. [...] There was no denying the populist appeal of the message Abu Bakr sent by denying Fatima's claim: the House of Muhammad was the House of Islam, and all were equal within it.»[19] When Umar became Caliph, the value of the land of Fadak along with its dates was 50,000 dirhams.[8] Ali again claimed Fatima’s inheritance during Umar's era, but was denied with the same argument as in the time of Abu Bakr. Umar however, restored the estates in Medina to `Abbas ibn `Abd al-Muttalib and Ali, as representatives of Muhammad's clan, the Banu Hashim. During Uthman's caliphate, Marwan ibn al-Hakâm, who was his cousin, was made trustee of the Fadak.[20] Sunni view of FadakAccording to Sunnis, Fadak was a piece of land, near Khaiber, where Jews lived. Fadak was conquered by Muhammad. The Qur'an says: “And that which Allah gave as spoil unto His messenger from them, ye urged not any horse or riding-camel for the sake thereof, but Allah giveth His messenger lordship over whom He will. Allah is Able to do all things. That which Allah giveth as spoil unto His messenger from the people of the townships, it is for Allah and His messenger and for the near of kin and the orphans and the needy and the wayfarer, that it become not a commodity between the rich among you. And whatsoever the messenger giveth you, take it. And whatsoever he forbiddeth, abstain (from it). And keep your duty to Allah. Lo! Allah is stern in reprisal. -(59: 6-7). Thus according to the Qur’an, Fai means such of properties of the unbelievers as are returned to the Muslims without war. It is not to be distributed like booty among the soldiers, but the whole of it is for Allah and His apostle. From the Sunnah and Practice of the Prophet of Islam it is evident that Muhammad himself used to manage Fai as the head of the Islamic republic.[21] According to Sunnis, Muhammad didn't gift Fadak to his daughter. All the narrations regarding this are weak. As far as the claim of Shias is concerned, that when the verse of Holy Quran, "And give the relative his right",[22] was revealed, the Prophet gave Fadak to his daughter as it was her right. But, there are several famous Sunni scholars who specify that the revelation of 17:26[23] is about Fadak transmission from the Prophet to Fatima, such as: Razi[24], Suyuti[25], Khwarizmi[26], Ali ibn Abd-al-Malik al-Hindi[27] and so on. Fadak under the Umayyads (661 – 750)Mu'awiyah, the first Umayyad Caliph did not return Fadak to Fatimah's descendants. This way was continued by later Umayyad Caliphs until Umar ibn Abd al-Aziz seized power. When Umar ibn Abd al-Aziz, known as Umar II, became Caliph in 717 CE, the income from the property of Fadak was 40,000 dinars.[28] Fadak was returned to Fatima's descendants by an edict given by Umar II,[29] but this decision was renounced by later caliphs.Umar II's successor, Yazid ibn Abd al-Malik (known as Yazid II) overturned his decision, and Fadak was again made public trust. Fadak was then managed this way until the Ummayad Caliphate expired. Fadak under the Abbasids (750 – 1258)In year 747 CE, a huge revolt against the Umayyad Caliphate occurred. The Umayyad's were eventually defeated by the Abbasid army under the rule of Abu Abbas Abdullah al-Saffah (see Battle of the Zab) in year 750. The last Umayyad Caliph, Marwan II, was killed in a lesser battle a few months after the Battle of the Zab, thus ending the Umayyad Caliphate. Historical accounts differs on what happened to Fadak under the early Abbasid caliphs. There is however consensus among Islamic scholars that Fadak was granted to the descendants of Fatimah during Al-Ma'mun's reign as Caliph (831-833 CE). Al-Ma’mun even decreed this to be recorded in his (dīwāns). Al-Ma’mun’s successor, Al-Mutawakkil (847-861) recaptured Fadak from the progeny of Fatimah, decreeing it to be used for the purposes initially outlined by Abu Bakr. Al-Muntasir (861-862), however, apparently maintained the decision of Al-Ma'mun, thus allowing Fatimah's progeny to manage Fadak.[30] What happened hereafter is uncertain, but Fadak was probably seized by the Caliph again and managed exclusively by the ruler of the time as his private property. Fadak in literatureThe dispute over Fadak was narrated in various sources, some of which became almost legendary. Among these is the tale of the famed caliph of the Arabian Nights tales, Harun al Rashid, narrated in the 16th-century work Laṭā’if al-Tawā’if The Subtleties of People, in which Harun is described as feeling regret over the denial of Fadak to Muhammad's family. Harun inquired about the boundaries of the oasis from a descendant of Fatima in order to return it to its rightful possessors. The descendent cautioned that after drawing the borders of the garden of Fadak, Harun would no longer want to relinquish it. Nevertheless, Harun pressed on. The descendant replied that the first boundary of Fadak was Aden, the second Samarqand, the third the Maghrib, and the fourth the Armenian Sea. These borders outlined virtually the entire empire of Harun. That Harun himself initiated the process of returning Fadak and was not pressed by Muhammad’s descendants reveals that in the Shi’i conception, worldly possessions are of little to no importance to Muhammad's family or to the authority of the Imams.[31] See alsoReferences
External links
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
