اشغال ایران در جنگ جهانی اول
![]() | پیشنهاد شده است که این مقاله در ایران در جنگ جهانی اول ادغام شود. (بحث) |
اشغال ایران در جنگ جهانی اول | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بخشی از جنگ جهانی اول | ||||||||
نقشهای از بخش غربی ایران و مرز با عثمانی |
||||||||
|
||||||||
طرفین درگیر | ||||||||
![]() گروههای مسلح: |
||||||||
فرماندهان و رهبران | ||||||||
ایران در جنگ جهانی اول رسماً اعلام بیطرفی نمود اما نیروهای مسلح محلی و در مورادی نیروهای تحت امر دولت با نیروهای اشغالگر وارد درگیری مستقیم شدند. |
اشغال ایران در جنگ جهانی اول، جبهه ایران، یا نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول[۱][۲] تعدادی از درگیریها در آذربایجان ایران و غرب ایران بین نیروهای بریتانیا، امپراتوری روسیه، و نیروهای ارمنی و آشوری با نیروهای امپراتوری عثمانی گفته میشود که در دسامبر ۱۹۱۴ آغاز و با امضای قرارداد مودروس در ۳۰ اکتبر ۱۹۱۸به پایان رسید. این درگیریها بخشی از جنگ جهانی اول در خاورمیانه محسوب میشود. مداخلات و عملیات روسها با انقلاب روسیه در ۲۳ام فوریه ۱۹۱۷ پایان یافت. هنگامی که نیروهای قزاق روس با واحدهای ارمنی و نیروهای متحد که نیروی دانستر نام نهادهشد جایگزین شدند.
محتویات
پیشزمینه[ویرایش]
ایران در زمان شروع جنگ رسماً اعلام بیطرفی نمودهبود. با این حال در عمل نیروهای ایران توسط قدرتهای مرکز و نیروهای متفقین جنگ جهانی اول تحت تأثیر شرایط از یکی از طرفین طرفداری میکردند. منافع غربی در ایران بر مبنای منابع قابل توجه نفت و موقعیت سوقالجیشی ایران که مابین افغانستان و نیورهای متخاصم عثمانی، روس، و بریتانیا قرار داشت. ایران آن زمان با قرارداد سن پترزبورگ، ۱۹۰۷ میلادی به منطقه تحت نفوظ شمال و منطقه تحت نفوظ جنوب تقسیم شده بود. این شرایط تحت پوشش دههها سیاست مشهور به بازی بزرگ بین روسیه و بریتانیا حاصل شدهبود. این قرار داد همچنین مناطق تحت نفوذ در تبت، افغانستان، و ایران را تعیین نموده بود تا وزنه تعادلی در برابر نفوذ آلمانها را فراهم آورد.
جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ و در شرایطی آغاز شد که احمدشاه قاجار در ایران حکومت میکرد. شاه ایران که بهتازگی تاجگذاری کردهبود و ۱۸ ساله بود، قدرت کمی داشت.[۳] مجلس شورای ملی تعطیل بود و انتخابات مجلس سوم با مخالفت روسیه و بریتانیا به تعویق افتادهبود. پس از شروع جنگ، در ایران نظرات متفاوتی پیرامون موضعگیری که باید کشور اتخاذ کند وجود داشت.[۱] احمدشاه ۳ روز پس از آغاز جنگ یعنی در ۱۲ ذیحجه ۱۳۳۲ ق./۱ نوامبر ۱۹۱۴ م. بیطرفی ایران را در این جنگ اعلان نمود و مستوفیالممالک که هوادار بیطرفی ایران در جنگ بود به نخستوزیری رسید.[۴]
۷ سال پیش از شروع جنگ یعنی در سال ۱۹۰۷، دولتهای بریتانیا و روسیه تزاری طی قرارداد سن پترزبورگ بر سر تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ و یک منطقه بیطرف به توافق رسیده بودند که در پی آن نیروهای خود را در خاک ایران مستقر کردهبودند.[۴]
نیروهای روس در قسمتهای شمالی ایران حضور داشتند و نیروهای بریتانیا در جنوب کشور کنترل اوضاع را در اختیار داشتند. دولت مرکزی ایران عملاً تنها کنترل بخشهایی از مرکز ایران را تحت اختیار داشت.[۳]
ارتش ایران در زمان آغاز جنگ جهانی اول فاقد نیروی هوایی و نیروی دریایی بود و شمار تخمینی نیروهای زمینی ایران چیزی حدود ۷٬۰۰۰ نفر بود.[۴] علاوه بر این، نیروهای ایران ملی و تماماً تحت امر دولت نبودند. بریگاد قزاق توسط روسها تشکیل شدهبود، ژاندارمری فرماندهان سوئدی داشت، عشایر ایران که مسلح بودند از دولت دستور نمیگرفتند و نیروهای شهربانی کمتعداد و کمتجهیزات بودند.[۵]
در حالی که نیروهای روس در خاک ایران حدود ۱۰٬۰۰۰ نفر بود که نیمی از آنها در شهرهای تبریز، ارومیه و اردبیل مستقر بودند. بدین ترتیب ایران در این زمان هم از لحاظ سیاسی در وضعیت نامناسبی بود و هم توان نظامی دفاع از خاک خود در برابر نیروهای خارجی را نداشت.[۴]
اشغال[ویرایش]
آذربایجان[ویرایش]
جنوب[ویرایش]
خروج نیروهای خارجی از ایران[ویرایش]
یا وقوع انقلاب ۱۹۱۷ در روسیه و تشکیل شوروی، از بیشترین حد پیشروی خود در ایران در فوریه ۱۹۱۷ دچار آشفتگی شد و نیروهایش تا ماه اکتبر به پراکندگی کشیدهشدند. روسیه با امضای عهدنامه برست-لیتوفسک با آلمان (مارس ۱۹۱۸) متعهد شد نیروهایش را از ایران خارج کند و تا پایان بهار ۱۹۱۸ ایران را ترک کرد. بریتانیا نیروهایش را تا ۳ سال بعد و کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ (۱۹۲۱) در ایران نگهداشت.[۳]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- ایران در جنگ جهانی اول
- جنبش جنوب ایران
- روزشمار جنگ جهانی اول در ایران
- اشغال ایران در جنگ جهانی دوم
- قحطی سال ۱۲۹۸–۱۲۹۶ ایران


پانویس[ویرایش]
- آ.^ حسین رئوفبیک (به ترکی آذربایجانی: Hüseyin Rauf Baig) با درجه ژنرالی، فرمانده نیروهای عثمانی در کرمانشاه بود که در نزدیکی کرند با نیروهای تحت امر وزارت داخله نیز درگیر شدند.[۵]
- ب.^ احسان پاشا (به ترکی آذربایجانی: Ehsan Paşa) فرمانده نیروهای عثمانی در همدان بود.[۶]
- پ.^ فندرگلتز (به آلمانی: von der Goltz) با درجه فیلد مارشال[۴] یا ژنرالی، فرمانده ارتش ششم عثمانی بود که مسئولیت داشت ایران را از نیروهای روس و بریتانیایی پاک کند.[۱]
- ت.^ بوپ (به آلمانی: Bopp) با درجه سرهنگی، فرمانده میسیون نظامی ایران و آلمان و منصوب فندرگلتز[۱]
- ث.^ باراتف فرمانده نیروهای روس در حمله به ایران بود که از بندر انزلی تا اصفهان تاختند.[۶]
- ج.^ تامسون (به انگلیسی: Thomson) با درجه ژنرالی، فرمانده نیروهای مستقر در شمال ایران (نورپرفورس) بود.[۴]
- چ.^ ملیسون (به انگلیسی: Malleson) با درجه ژنرالی، فرمانده نیروهای مستقر در شرق ایران (حلقه شرقی) بود.[۴]
- ح.^ دنسترویل (به انگلیسی: Dunsterville) با درجه ژنرالی، فرمانده نیروهای مستقر در غرب ایران بود.[۴]
- خ.^ پرسی سایکس (به انگلیسی: Percy Sykes) با درجه ژنرالی، فرمانده نیروهای مستقر در جنوب ایران (پلیس جنوب) بود.[۴]
- د.^ ای.پی. ترهور (به انگلیسی: A. P. Trevor) با درجه سرگردی، فرمانده حکومت نظامی بوشهر از طرف بریتانیا بود.[۲]
منابع[ویرایش]
- آذرنگ، عبدالحسین. «جنگ جهانی اول». در دانشنامه جهان اسلام. ج. ۱۱. نسخه برخط. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۸۶. شابک ۹۶۴-۴۴۷-۰۱۲-۵. بازبینیشده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- مشایخی، عبدالکریم. «نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول و اشغال بوشهر توسط قوای انگلیس (۸ اوت ۱۹۱۵ م / ۲۶ رمضان ۱۳۳۳ ه. ق)». فصلنامه مطالعات تاریخی (موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی) سال ۸، ش. ۳۲ (بهار ۱۳۹۰): ۲۵–۱۱. ISSN ۲۴۱X-۱۷۳۵.
- کمالی، حبیبالله. «نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول و پیامدهای آن». فصلنامه مطالعات سیاسی. علمی-پژوهشی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر) سال ۴، ش. ۱۴ (زمستان ۱۳۹۰): ۱۵۰–۱۲۷. ISSN ۲۰۰۸-۳۱۲۲.
- «ایران در جنگ جهانی اول». ماهنامه الکترونیکی دوران (موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی)، ش. ۲۱ (آبان ۱۳۸۶). بازبینیشده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- عباسی، زهرا. «ایران در جنگ جهانی اول». موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بازبینیشده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- مدنی، سیدجلالالدین. «بیاعتنایی انگلیس و روسیه به بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول». پایگاه جامع تاریخ ایران معاصر. موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی. بازبینیشده در ۱ دی ۱۳۹۳.
پیوند به بیرون[ویرایش]
![]() |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ اشغال ایران در جنگ جهانی اول موجود است. |
- ارمنستان در سده ۲۰ (میلادی)
- امپراتوری عثمانی در دهه ۱۹۱۰ (میلادی)
- ایران در دهه ۱۹۱۰ (میلادی)
- تاریخ ارمنستان
- تاریخ روسیه
- تجاوزها به ایران
- جدالهای امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول
- جدالهای روسیه در جنگ جهانی اول
- جنگهای ایران
- جنگهای ایران و عثمانی
- روابط ایران و بریتانیا
- روابط ایران و روسیه
- روسیه در ۱۹۱۴ (میلادی)
- روسیه در ۱۹۱۵ (میلادی)
- روسیه در ۱۹۱۶ (میلادی)
- روسیه در ۱۹۱۷ (میلادی)
- روسیه در دهه ۱۹۱۰ (میلادی)
- شرکت نفت ایران و انگلیس
- نبردهای ارمنستان