صنعت نفت ایران

۶۰ تا ۷۰ درصد تجهیزات صنعتی مورد نیاز ایران در داخل کشور ساخته می‌شود، از جمله انواع توربین‌ها، پمپ‌ها، کاتالیست‌ها، پالایشگاه‌ها، تانکرهای نفت، دکل‌های حفاری، سکوهای نفتی، برج‌ها، لوله‌ها و تجهیزات اکتشاف.

ایران در زمینه انرژی یک ابرقدرت جهانی است و صنعت نفت ایران نقش اساسی در آن دارد. هر ساله بخش قابل توجهی از درآمدهای دولت ایران از طریق صنعت نفت آن بدست می‌آید. در سال ۲۰۰۱ ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت خام جهان بود. طبق برآوردهای مجله نفت و گاز، تا ژانویه ۲۰۱۱ ذخایر قطعی نفت ایران در حدود ۱۳۷ میلیارد بشکه بود، که حدود ۱۰٪ از مجموع ذخایر جهان را به خود اختصاص داده‌است، همچنین ایران دارای ۱۰۴۵ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی می‌باشد، که حدود ۱۶٪ از ذخایر گاز زیرزمینی جهان است. تولیدات نفت و گاز ایران شامل گاز مایع، نفت کوره، گازوئیل، نفت سفید، بنزین و نفتا می‌شود.

هم‌اکنون وزارت نفت ایران وظیفه نظارت بر تولید و فروش محصولات هیدروکربونی ایران را برعهده دارد، که از طریق چهار شرکت تابعه خود، این صنعت را راهبری می‌نماید. شرکت ملی نفت ایران به عنوان بزرگترین زیرمجموعه وزارت نفت، متولی بخش بالادستی صنایع نفت و گاز کشور می‌باشد. این شرکت با در اختیار داشتن شرکت‌های زیرمجموعه، وظیفه تولید نفت خام، گاز طبیعی و میعانات گازی را در کلیه میادین مستقر در ایران، برعهده دارد. شرکت ملی گاز ایران در زمینه توزیع و انتقال گاز طبیعی در مرزهای داخلی کشور فعالیت می‌کند. شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در زمینه تولید محصولات پتروشیمی فعالیت می‌نماید و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز وظیفه مدیریت بر پالایشگاه‌ها و پالایش فرآورده‌های نفتی، سپس توزیع و فروش این محصولات در مرزهای داخلی کشور، از طریق جایگاه‌های سوخت را برعهده دارد.

پیشینه

نهضت ملی‌شدن نفت
دربار
محمدرضا پهلوی ثریا اسفندیاری
نخست‌وزیران
احمد قوام محمد ساعد حاجیعلی رزم‌آرا حسین علاء محمد مصدق فضل‌الله زاهدی
چهره‌های مهم
محمد مصدق سید ابوالقاسم کاشانی غلامحسین صدیقی اصغر پارسا مظفر بقایی مجتبی نواب صفوی کریم سنجابی علی شایگان حسین مکی عباس خلیلی اللهیار صالح سرتیپ افشارطوس حسین فاطمی احمد زیرک‌زاده کاترین لمبتون خلیل ملکی اسدالله رشیدیان اسکندر آزموده شعبان جعفری نعمت‌الله نصیری شاپور ریپورتر کرمیت روزولت نورمن شوارتسکف سیدضیاءالدین طباطبائی
احزاب و گروه‌ها
سیا ام آی ۶ جبهه ملی ایران حزب پان ایرانیست حزب توده ایران حزب ملت ایران حزب ایران جمعیت آزادی مردم ایران حزب سومکا حزب دموکرات فدائیان اسلام شرکت نفت ایران و انگلیس
وقایع مهم
صنعت نفت ایران ایران جنگ جهانی دوم کمیسیون مخصوص نفت ملی شدن صنعت نفت قرارداد دارسی قرارداد ۱۹۳۳ قرارداد گس-گلشائیان قرارداد کنسرسیوم رویداد ۳۰ تیر ۱۳۳۱ رویداد ۹ اسفند ۱۳۳۱ انحلال مجلس کودتای ۲۸ مرداد

امتیاز دارسی

نوشتار اصلی: امتیاز دارسی

اولین بار در سال ۱۹۰۱م/۱۲۸۰ش]] امتیاز بهره‌برداری از نفت ایران به یکی از اتباع انگلیسی به نام دارسی واگذار شد. این امتیاز که به «قرارداد دارسی» معروف است در اوایل کار از سوی طرفین قرارداد چندان جدی تلقی نشد و حتی پس از چند سال که از اقدامات بی‌نتیجه اکتشافی آن می‌گذشت امتیازداران درصدد برآمدند از ادامه کار صرفنظر کنند. اما بر اثر مساعدت و جسارت برخی از مدیران و مهندسان دارسی، پس از تلاش‌های گسترده سرانجام در سال ۱۹۰۸م/ ۱۲۸۷ش در منطقه مسجدسلیمان یکی از چاه‌ها به نفت رسید و این آغاز تحولی جدید در عرصه سیاسی، اقتصادی ایران و حتی جهان شد. پس از آن صاحبان امتیاز با قاطعیت بیشتری عملیات اکتشافی خود را ادامه دادند و با کشفیات جدید نفت سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تری در این باره ضرورت یافت.

نفت ایران هنگامی اهمیت بیشتری پیدا کرد که دولت انگلستان در پی محاسبات کارشناسان اقتصادی–سیاسی این کشور درصدد برآمد به‌طور مستقیم‌تری در این پروژه عظیم مشارکت نماید و آن خرید سهام دارسی بود این هدف تا جنگ جهانی اول حاصل شد و پس از آن دولت انگلستان خود مالک بی‌رقیب منابع نفتی عظیم ایران در بخش‌های جنوب و جنوب شرقی شد. از نقش قاطعی که نفت ایران در سراسر دوران جنگ اول جهانی در تأمین انرژی و سوخت لازم جهت ناوگان دریایی انگلستان داشت آگاهی داریم، به‌ویژه پس از جنگ اول جهانی بود که انگلستان درصدد برآمد نفوذ خود را در حوزه‌های نفتی ایران بیش از پیش مستحکم‌تر سازد و از ورود هر کشور یا شرکت نفتی خارجی به این مناطق ممانعت به عمل آورد. با توجه به ثروت عظیمی که از کشف و صدور نفت ایران عاید انگلیس می‌شد خیلی زود بر محافل داخلی کشور آشکار شد که قرارداد پیشین دارسی نمی‌تواند حقوق اقتصادی دولت ایران را تأمین نماید، بنابراین زمزمه‌هایی به وجود آمد تا در مفاد این قرارداد تجدیدنظرهایی صورت بگیرد. مسئله دیگر به کشورها و شرکت‌های نفتی مربوط می‌شد که با توجه به نتایج اکتشاف دولت انگلیس در حوزه‌های نفتی ایران، که پس از این با نام شرکت نفت ایران و انگلیس از آن یاد خواهد شد، درصدد برآمده بودند سهمی از این غنایم به دست آورند.

شرکت‌های نفتی آمریکایی از جمله این موارد بودند که، به ویژه از اواخر دوره سلطنت قاجارها در ایران فعالیت‌هایشان را در این زمینه آغاز کرده بودند. اما تلاش دولت شوروی در این باره اهمیت بیشتری پیدا کرده بود. این کشور که در سراسرهای شمالی با ایران هم‌مرز بود در یک روند رقابت‌آمیز با دولت انگلیس خواهان نفوذ در حوزه‌های نفتی ایران بود. هرچند هدف اصلی دولت شوروی به دست آوردن امتیاز بهره‌برداری از نفت شمال ایران بود، اما از طرف دیگر نفوذ و تسلط بلامنازع رقیبش دولت انگلیس را در حوزه‌های مهم نفتی ایران در جنوب کشور نیز برنمی‌تابید و پیوسته درصدد بود از دامنه اقتدار این کشور بر آن مناطق بکاهد؛ بنابراین تا دهه اول سلطنت رضاشاه، افکار عمومی داخلی و خارجی به دلایل عدیده یادشده و غیره درصدد کاستن از شدت تسلط و تملک انگلیس بر منابع نفتی ایران برآمده بودند. در واقع در پی چنین واکنش‌هایی بود که رضاشاه درصدد برآمد برای انحراف اذهان عمومی هم که شده باشد، قرارداد اولیه دارسی را بی‌اعتبار دانسته و ملغی اعلام دارد. پس از مذاکراتی چند در سال ۱۳۱۲ش/ ۱۹۳۳ میلادی، میان دولت ایران و دولت انگلیس قرارداد دارسی با تغییراتی جزئی و نه چندان با اهمیت بار دیگر تجدید و تمدید شد و با توجه به اینکه این قرارداد پیش از آنکه آراء معترضین بر قرارداد پیشین دارسی را برآورده سازد به حفظ و استحکام هرچه بیشتر منافع دولت انگلیس معطوف بود، بنابراین از دید مخالفان، این قرارداد بیش از یک مانور سیاسی – اقتصادی تلقی نشد.

اعتراض‌های داخل

بدین ترتیب از موضع مخالفت‌آمیز کشورهای ذی‌علاقه به نفت ایران نسبت به قرارداد جدید دارسی در سال ۱۳۱۲ش/ ۱۹۳۳م که بگذریم اعتراضات و مخالفت‌های محافل داخلی در بستر جدیدتری شکل گرفت. اما با توجه به جوّ سرکوب و خفقان‌آوری که بر ایران عصر رضاشاه حاکم بود این مخالفت‌های داخلی مجال چندانی برای ابراز نیافت. مضافاً اینکه دولت انگلیس در موازات حکومت رضاشاه با بهره‌گیری از یاری مأموران اطلاعاتی بومی و خارجی‌اش در سرکوب مخالفان داخلی قرارداد تجدیدنظر شده دارسی سود می‌جست. بدین ترتیب این روند که بیشتر به نوعی آتش زیر خاکستر شباهت داشت تا پایان سلطنت رضاشاه تداوم یافت و دقیقاً پس از عزل وی از سلطنت و جانشینی فرزندش محمدرضا پهلوی بود که آن خشم درونی نجات یافته از جو خشونت‌آمیز پیشین به ناگهان شعله‌ور شد و برنامه‌های گوناگون حکومت پیشین را به باد انتقاد گرفت که از مهم‌ترین این موارد مخالفت با فعالیت شرکت نفت ایران و انگلیس و غارت ثروت طبیعی کشور توسط دولت انگلستان بود. با این حال تا هنگامی که نیروهای اشغالگر متفقین و در رأس آن‌ها انگلستان در ایران حضور داشتند مخالفت‌های داخلی چندان تزلزلی در فعالیت شرکت نفت ایران و انگلیس در حوزه‌های نفتی جنوب ایجاد نکرد، هرچند اعتراضات وجود داشت. از سوی دیگر کشورهای شوروی و آمریکا نیز هر یک به نوعی درصدد رخنه کردن در حوزه‌های نفتی ایران در بخش‌های مختلف کشور برآمده‌بودند و به ویژه فعالیت‌های گسترده نفتی انگلستان در جنوب ایران را مستمسک ورود خود و شرکت‌های نفتی‌شان در حوزه‌های دیگر نفتی ایران قرار می‌دادند و از آنجایی که نفوذ انگلیس در ایران سد راهی عظیم جهت ورود آن‌ها به ایران بود درصدد بودند از هر وسیله ممکن منافع این کشور در ایران را محدود سازند. این دو کشور برای رسیدن به این هدف حداقل از دو شیوه پیروی کردند که راه اول همان تلاش برای سهیم شدن در دیگر حوزه‌های نفتی ایران، به استثنای حوزه‌های نفتی مربوط به شرکت نفت ایران و انگلیس بود. اما از آنجایی که این روش در شرایط تسلط انگلیس و شرکت نفت ایران و انگلیس بر بخش‌های مختلف ایران چندان کارایی نشان نداد از روش دومی بهره گرفتند و آن توسل جستن به نیروهای بومی و ایرانی بود. بیشترین موضع‌گیری‌ها در قبال مسئله نفت ایران و حوادثی که پیش روی آن قرار داشت در مجلس شورای ملی رخ نمود؛ هر چند در خارج از مجلس نیز آرایش نیرو و جناح‌بندی‌های متعدد سیاسی، اقتصادی در حال شکل‌گیری بود که هر یک از جریان سیاسی مورد علاقه خود پیروی می‌کردند.

پس از سقوط رضاشاه، مجلس شورای ملی از شکل فرمایشی پیشین فاصله گرفته‌بود و تا حدّی آزادی عمل داشت. از جمله دلایل این امر شکسته شدن جوّ دیکتاتورمنشانه پیشین و موضع‌گیری جدّی کشورهای خارجی علاقه‌مند در امور سیاسی، اقتصادی ایران در مقابل همدیگر بود؛ بنابراین هر یک از این کشورها درصدد پیشی گرفتن بر رقیب بودند. از سوی دیگر مجلس شورای ملی پس از سقوط رضاشاه، دیگر فرزند و جانشین وی محمدرضا پهلوی را چندان مهم تلقی نمی‌کرد و جایگاه او را به حد فردی که لازم است فقط سلطنت کند، نه حکومت، تنزل داده بود.

بنابراین مهم‌ترین ابزار اعمال سلطه انگلیس در شئون مختلف کشور، یعنی شخص شاه، قدرت در خور توجهی نداشت. به همین دلیل این کشور جهت تحکیم موقعیتش در ایران به قدرت‌یابی فائقه شاه در مقابل دیگر نیروهای دارای نفوذ و اقتدار داخلی نظیر هیئت دولت و به‌ویژه مجلس شورای ملی نیاز مبرم احساس می‌کرد. اما در مجلس شورای ملی که در واقع مرکز ثقل اصلی تحولات کشور به‌شمار می‌رفت و تصمیمات مهم و کلان کشور نظیر مسئله نفت در آن مکان حل و فصل می‌شد، نمایندگان آرایش یکدستی نداشتند. گروهی بدون وابستگی به کشورهای خارجی گرایش‌های صرف استقلال‌خواهی و وطن‌پرستانه را دنبال می‌کردند. گروهی از سیاست‌های شوروی در ایران پشتیبانی می‌کردند. گروه سوم به سیاست انگلیس گرایش داشتند و از اهداف مختلف سیاسی، اقتصادی این کشور در ایران پشتیبانی می‌نمودند. با این حال هیچ‌یک از گروه‌های سه‌گانه اخیر برتری قاطعی در مجلس نداشت و در صورت ائتلاف دو گروه ضد دیگری آرایش و تعادل نیروها به هم می‌خورد. غیر از این گروه‌ها عده‌ای نیز هرچند گرایش‌های استقلال‌خواهی داشتند اما جهت کاستن از نفوذ قدرت‌های خارجی بالاخص شوروی و انگلیس بی میل نبودند که پای قدرت دیگری مانند آمریکا نیز به میان کشیده شود تا در فشارهای این دو قدرت بر شئون مختلف کشور اندکی تخفیف حاصل آید. با توجه به موضع‌گیری هر یک از این جناح‌ها و احزاب در مجلس می‌شد ارزیابی کرد که ائتلاف گروه‌های استقلال‌خواه با طرفداران شوروی و مدافعان تز ورود قدرت ثالث (آمریکا) به ایران، برای مقابله با انگلستان چندان دور از ذهن نمی‌نماید. بدین ترتیب به نظر می‌رسید ائتلافی، هرچند بدون هماهنگی و نامتعارف، ضد انگلستان در عرصه سیاسی – اجتماعی ایران در حال شکل‌گیری است. در چنین شرایطی بود که به ویژه مجلس شورای ملی طی سال‌های۱۳۲۳–۱۳۲۷ قوانینی در جلوگیری از واگذاری امتیازات نفتی به کشورهای خارجی تصویب کرد و در همان حال دولت انگلستان که به درستی بر این باور قرار گرفته‌بود که منافع (البته نامشروع) عظیم نفتی‌اش در جنوب و غرب ایران با خطرهای جدی مواجه شده‌است، درصدد چاره‌جویی برآمد. قرارداد الحاقی نفت (که اندکی بعد با نام قرارداد گس-گلشائیان هم مشهور شد) مهم‌ترین طرح‌های بریتانیا برای حفظ و تحکیم موقعیتش در سرپل‌های عظیم نفتی ایران در جنوب و غرب کشور بود.

قرارداد ۱۹۳۳

قرارداد ۱۹۳۳، یا قرارداد ۱۳۱۲ (خورشیدی)، قراردادی بین دولت ایران و شرکت نفت ایران و انگلیس بود که در دوره رضاشاه پس از الغای قرارداد دارسی و عملاً برای تمدید مدت آن قرارداد منعقد شد.
شخص رضاشاه پس از مذاکره با سر جان کدمن، رئیس شرکت نفت ایران و انگلیس، و هور سفیر بریتانیا درایران این قرارداد را قبول کرد و مقامات دولت را وادار به تصویب آن کرد. مجلس شورای ملی نیز به اتفاق آرا آن را تصویب کرد.
در این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس همچنان به اکتشاف و استخراج و فروش منابع نفتی ایران، بدون هیچ الزامی به ارائه صورت عملکرد به دولت ایران، ادامه می‌داد. مدت قرارداد ۶۰ سال تعیین شد.
قانون ملی شدن نفت که در سال ۱۳۲۹ تصویب شد این قرارداد را باطل کرد ولی پس از کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۳۳۲ قرارداد کنسرسیوم جانشین آن شد.

قرارداد گس-گلشائیان

قرارداد گس-گلشائیان یا «قرارداد الحاقی»، قراردادی است که در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۲۸ بین دولت ایران و نمایندگان شرکت نفت انگلیس و ایران به عنوان ضمیمه قرارداد ۱۹۳۳ امضا شد. بر اساس این قرارداد شرکت نفت تعدیلاتی در مبالغ پرداختی به ایران را می‌پذیرفت.
نام قرارداد از نام دوتن از مذاکره کنندگان یعنی سر نویل گس (از مقامات شرکت) و عباسقلی گلشائیان (وزیر دارائی ایران) گرفته شده‌است.
این قرارداد به تصویب مجلس شورای ملی نرسید و به جای آن قانون ملی شدن نفت ایران تصویب شد.

قرارداد کنسرسیوم

قرارداد کنسرسیوم قراردادی است که پس از کودتای ۲۸ مرداد بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بسته شد.
در این قرارداد که به «قرارداد امینی-پیج» نیز معروف شده‌است برخلاف قانون ملی شدن نفت ایران باز هم اکتشاف و استخراج و فروش نفت به دست شرکت‌های خارجی سپارده شد و ایران به دریافت حق‌الامتیاز (با نام مبهم «پرداخت اعلام شده») اکتفا کرد.
این قرارداد براساس اصل کلی پنجاه-پنجاه طرح شد. مذاکره‌کننده اصلی ایران در مسائل مربوط به این قرارداد علی امینی وزیر دارائی کابینه سپهبد زاهدی بود. بر اساس این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس ۴۰٪، شرکت‌های آمریکایی نیز ۴۰٪، شرکت شل ۱۴٪ و شرکت فرانسوی ۶٪ در منافع کار سهیم بودند.

در ۲۹ اسفند ۱۳۳۲ خورشیدی اعلام شد تولید نفت خام در ایران در سال ۱۹۵۳ میلادی، ۹/۸۰۰/۰۰۰ بشکه و درآمد ایران از نفت خام ۱۰۰/۰۰۰ لیره بوده‌است.

قراردادهای مشارکت‌های نفتی و ایجاد کنسرسیوم‌های نفتی موازی

طی ده سال بعد از زمان عقد قرارداد کنسرسیوم چون عده‌ای از کارشناسان نفتی از قرارداد الحاقی شماره ۱۰ خرسند نبودند و انعقاد قراردادهایی به این شکل را منطقی نمی‌دانستند لذا راه‌حل جدیدی پیشنهاد دادند که بتوان به موجب آن از چهارچوب قراردادهای سنتی امتیازی عبور کرده و به گونه جدید قرار دادی بنام «مشارکت» رسید در این‌گونه «قراردادهای مشارکت» برخلاف قراردادهای امتیازی سابق که سرمایه‌گذار تمامی هزینه‌ها را تقبل می‌کرد و مخازن نفت و گاز، تولید، اکتشاف، بهره‌برداری، حاکمیت و فروش آن متعلق به همان سرمایه‌گذار در طول مدت امتیاز بود و در اجرای موارد فوق شرکت عاملی به وجود می‌آورد که عملیات امور نفت را در اختیار آن شرکت قرار می‌دهند ولیکن دولت امتیاز دهنده هیچگونه اختیاری نداشت، اما در این نوع قراردادهای مشارکت، حقوق مالکانه متعلق به دولت می‌گردد و شرکت خارجی مکلف به پرداخت مالیات بوده، آموزش نیروی انسانی نیز به عهده او می‌باشد و در حقیقت هزینه‌های عملیات اکتشافی را طرف دوم یعنی شرکت عامل می‌پردازد لذا در صورت رسیدن به میادین نفتی که قابلیت بهره‌برداری تجاری و توسعه را داشته باشد جزء آورده وی محسوب می‌شود. «در قرارداد مشارکتی به تدریج کشور میزبان کنترل و فعالیت‌های اکتشافی را در حوزه حاکمیت خود بدست می‌آورد یعنی در این نوع قراردادها، دولت به مثابه مالک ذخایر نفتی پروانه بهره‌برداری در تولید را به شرح وشرایط خاصی که در قرارداد ذکر شده بنام شرکت نفتی سرمایه‌گذار صادر می‌کند و مقصود این می‌باشد که مخازن نفت و گاز متعلق به کشور صاحب مخزن باشد ولی تولید متعلق به شرکت عامل نفتی خارجی است؛ لذا در این نوع قراردادها همچون قرارداد امتیازی آن‌ها به سرمایه‌گذاری در کلیه عملیات تولید، بهره‌برداری می‌پردازند و حاصل تولید به نسبتی که در قرارداد معین شده‌است میان دولت و سرمایه‌گذار تقسیم می‌گردد.»

شرکت نفتیSIRIP

اولین قرارداد نفتی خارج از کنسرسیوم میان شرکت نفت ملی ایران NIOC با شرکت نفتی ایتالیا AGIP منعقد شد و پس از امضا قرار شد یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک SIRIP اکتشاف و بهره‌برداری نفت را بر عهده بگیرد. زمینه این قرارداد توسعه و تولید نفت از میدان نفتی بهرگان بود. تولید نفتی از سال ۱۹۶۱ آغاز شد و در سال ۱۹۶۴ به مرحله تجاری رسید. سهامداران موظف بودند که نفت خام تولید شده را به نسبت مساوی برداشت نموده و صادر نمایند. خریدار عمده شرکت سیریپ کشور اسراییل بود.

شرکت نفتی IPAC

شرکت ایپاک در ۳۱ می ۱۹۵۸ میلادی برابر با ۱۰ خرداد ۱۳۳۷ توسط شرکت نفت پان آمریکن شعبه استاندارداویل ایندنیا و شرکت ملی نفت ایران با هدف اکتشاف و استخراج نفت در شمال خلیج‌فارس در مساحتی حدود ۱۶ هزار کیلومتر مربع و با سهام مساوی تأسیس شد. در قرارداد امضا شده تصریح شده‌بود که پان آمریکن ۲۵ میلیون دلار به شرکت ملی نفت ایران پرداخته و متعهد می‌شود که طی ۱۲ سال حداقل ۲۵ میلیون دلار برای تحقق طرح‌های مشترک هزینه کند. همچنین در قرارداد پیش‌بینی شده‌بود که ۷۵ درصد سود ناشی از فروش نفت‌خام توسط ایپاک به شرکت ملی نفت ایران و ۲۵ درصد به پان آمریکن پرداخت شود. از سال ۱۳۴۰ ایپاک در میدان شماره ۱ داریوش بهره‌برداری نفت را آغاز کرد که تولید اولیه آن به ۱۰ هزار بشکه در روز می‌رسید. در سال۱۳۴۱ نیز میدان نفتی سیروس توسط این شرکت مورد بهره‌برداری قرار گرفت که ۱۲ هزار بشکه در روز از آن نفت به دست می‌آمد.

شرکت نفتی LAPCO

کنسرسیوم نفتی لاپکو از قرارداد که میان شرکت نفت ملی ایران و شرکت‌های نفتی آمریکا ریچفیلد، سان اویل و مورفی و یونیون اول بسته شد تأسیس گردید این قرار داد با نسب ۷۵ بر ۲۵ امضا شد؛ ولی حق فروش نفت با ایران بود که مشتری لاپکو شرکت نفت ساسول در آفریقای جنوبی بود. در سال ۱۹۶۷ سیاوش هنری از طرف اداره مهندسی پالایشگاه‌ها یک معامله تهاتری را با شرکت اینا در یوگسلاوی امضا کرد که طی این قرارداد شرکت یوگسلاوی باید یک سکوی نفتی مقطر در جزیره لاوان تأسیس کند.

شرکت نفتی INEPCO

شرکت این‍پکو یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت میتسویی ژاپن و شرکت ملی نفت ایران در ژوئیه ۱۹۷۱ تأسیس شد زمینه کاری این شرکت اکتشاف نفت در غرب ایران یعنی در لرستان و کرمانشاه بود. ایرانیان زمانی که متوجه شدند که شرکت ژاپنی کارایی و تجربه لازم را در اکتشاف نفت را ندارد یک سوم از سهام شرکت را به موبیل اویل دادند. دو سال بعد قراداد سرمایه‌گذاری پتروشیمی نیز میان ایران و ژاپن بسته شد.

شرکت نفتی IMINCO

شرکت نفت ایمینکو از دل قرارداد میان ایران و شرکای تجاری نفتی آجیپ ایتالیا، فیلیپس آمریکا، ایندنچرال گس هند بسته شد، سهم ایران از نفت تولیدی ۵۰ درصد و سهم شرکای خارجی هم ۵۰ درصد بود مدت قرارداد ۲۵ سال بود.

در طول جنگ ایران و عراق

نوشتار(های) وابسته: جنگ نفت‌کش‌ها

در طول جنگ ایران و عراق میادین و تأسیسات نفتی ایران مورد حمله هوایی ارتش عراق قرار می‌گرفت. از میان نقاط هدف صنعت نفت ایران برای عراق در طول جنگ تأسیسات نفتی جزیره خارگ و پالایشگاه آبادان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بودند. هدف عراق از این حملات قطع صادرات نفت ایران بود، با این حال حتی یک روز نیز صادرات نفت ایران در طول جنگ قطع نگردید.

در نهایت صنعت نفت ایران در طول جنگ ۸ ساله در حدود ۱۰۰۰ کشته، ۹۷۰۰ مجروح و ۱۱۸۰ اسیر را متحمل شد.

دوره ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی

دوره ریاست‌جمهوری خاتمی

از ابتدای دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی، دولت توجه خاصی به توسعه صنعت نفت ایران داشت. نفت به عنوان سرمایه بین-نسلی و جزء جدایی ناپذیر توسعه اقتصادی مطرح گردید. به همین دلیل ایران از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ بیش از ۴۰ میلیارد دلار برای توسعه و رشد میادین نفتی موجود و اکتشاف میادین جدید هزینه کرد. این هزینه‌ها یا به صورت سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین ایران و کمپانی‌های خارجی یا داخلی یا از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت ملی نفت ایران انجام شد. برابر با پیش‌بینی‌های شرکت همکاران تحقیقات انرژی کمبریج (Cambridge Energy Research Associates) با اینکه ایران زیر دوره‌های طولانی مدت تحریم‌های وضع شده توسط آمریکا است، اما درآمدهای نفتی آن در سال ۲۰۱۱ به میزان ۳۳ درصد رشد خواهد کرد.

دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد

نمودار تولید نفت ایران در طول ۲۵ سال بر حسب هزاربشکه در روز - ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵ محمد خاتمی - ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ محمود احمدی‌نژاد - ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ حسن روحانی. منبع: اوپک.

با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئیس دولت نهم ایران، شعار آوردن نفت سر سفره‌های مردم به اصلی‌ترین شعار این دوره مبدل شد. در خلال دولت‌های نهم و دهم ایران، علی‌رغم اینکه درآمد نفتی ایران با درآمدهای نفتی یکصد سال پیش از آن مقایسه می‌شد، اما بر اساس بررسی عملکرد اقتصادی محمود احمدی‌نژاد اکثر شاخص‌های اقتصادی تنزل پیدا کردند و میزان فقر در ملّت ایران افزایش یافت. در این دوره، بعلت عدم تمرکز و سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی، که بعضأ با تغییرات پی در پی مدیریتی نیز همراه بود، در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ تولید نفت خام ایران، با کاهش یک میلیون بشکه‌ای ظرفیت تولید روزانه نفت خام، همراه بود.

دوره ریاست‌جمهوری روحانی

میزان تولید و مصرف نفت ایران قبل و بعد از برجام.

امضای برنامه جامع اقدام مشترک توسط حسن روحانی و محمدجواد ظریف با باراک اوباما دوره جدیدی از کاهش تنش را بین روابط دو کشور اعلام می‌کرد. با امضای این قرارداد ایران موفق شد بار دیگر نفت خود را به راحتی در بازارهای جهانی به فروش رساند. خروج دونالد ترامپ از برجام در ۲۰۱۸ و اعمال دوباره تحریم‌ها به ایران باد سردی برای صنعت نفت ایران بود. توقیف تانکر نفت Grace 1 ایران در جولای سال ۲۰۱۹ نزدیک به جبل‌الطارق توسط نیروهای بریتانیا و به دستور آمریکا، خرابکاری در تانکر نفت Happiness 1 ایران نزدیک به جده، خرابکاری در تانکر Helm ایران در نزدیکی دریای سرخ، و حمله موشکی به تانکر متعلق به شرکت ملی نفت‌کش ایران در نزدیکی دریای سرخ از منبع نامشخص از موارد افزایش تنش و بحران در خلیج فارس در سال ۲۰۱۹ می‌باشد.

سرمایه‌گذاری

قبل از انقلاب اسلامی ایران ۲۵ قرارداد برای اکتشاف و بهره‌برداری از منابع نفت و گاز ایران به امضا رسید که چهار قرارداد به صورت امتیازی، ۱۱ قرارداد به صورت مشارکت در تولید و سود و ۹ قرارداد به صورت خدماتی همراه با ریسک بوده‌است. اما پس از انقلاب تمام قراردادهای امضا شده از نوع خدماتی بیع متقابل بوده‌است. تا قبل از تعریف کردن قراردادهای بیع متقابل در سال ۱۳۷۵، هیچ نوع قرارداد توسعه‌ای در صنعت نفت ایران وجود نداشت. تنها مشارکت خارجی‌ها حضور پیمانکارانی بود که با منابع مالی از داخل کشور اقدام به فعالیت می‌کردند؛ که به دلیل هزینه‌های هنگفت استخراج و بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی، هیچگاه منابع مالی داخلی کفایت این امر را نمی‌کرده و توسعه میادین نفت و گاز به کندی انجام می‌گرفت. اولین قرارداد بیع متقابل صنعت نفت ایران در سال ۱۹۹۵ با شرکت نفتی توتال فرانسه برای توسعه میدان سیری انجام گرفت. با روی کار آمدن نهمین دولت ایران و تصمیم جدی بر از سرگیری برنامه هسته‌ای ایران و تقابل کشورهای غربی با این تصمیم، سرمایه‌گذاری خارجی در بخش صنعت نفت ایران کاهش یافت. تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران و واکنش‌های احتمالی از جانب مقامات ایران از دلایلی است که موجب می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی تمایل به سرمایه‌گذاری‌های کلان در این زمینه نداشته باشند.

تولید و مصرف

در پایان سال ۲۰۰۸ میزان تولید نفت ایران ۴٬۳۲۵٬۰۰۰ بشکه برآورد شده‌است. همچنین تولید گاز ایران در همین زمان ۱۱۶٫۳ میلیون متر مکعب بود. در سال ۱۳۸۹ تولید نفت و گاز در ایران ارزشی بالغ بر ۲۱۷ میلیارد دلار دربرداشته‌است. ایران دارای دومین ذخایر گاز دنیا است و همچنین سومین مصرف‌کننده گاز در دنیا است. به گزارش شرکت بریتیش پترولیوم ایران در سال ۲۰۱۲ حدود ۱۶۰٫۵ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کرده و ۱۵۰ میلیارد مترمکعب مصرف داشته‌است. بر اساس گزارش‌های جدیدتر مصرف گاز ایران به ۱۶۰ میلیارد مترمکعب رسیده‌است. در سال ۲۰۱۲ روزانه ۱٫۲ میلیون بشکه در روز صادرات نفت داشت. در سال ۲۰۱۱ صادرات نفت از ۲٫۵ میلیون بشکه در روز به ۸۵۰ هزار بشکه در روز در ماه نوامبر کاهش یافت؛ و تولید نفت نیز با افت ۱ میلیون بشکه‌ای به ۲٫۵ میلیون بشکه در روز رسید. هم‌اکنون حدود ۸۰٪ از میادین نفت ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند؛ و بر اساس آخرین گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، چاه‌های ایران سالانه ۸ تا ۱۳ درصد از توان تولید نفت خود را از دست می‌دهند.

فروش و صادرات

در دهه ۱۳۵۰ با افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، درآمد نفتی ایران نیز به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافت. در پی وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق، زیرساخت‌های نفت ایران دچار آسیب‌های بسیاری شد که کاهش تولید و صادرات را در پی داشت. هم‌زمان با آغاز دهه ۱۳۷۰ و برطرف شدن عمده مشکلات به وجود آمده، درآمدهای حاصل از فروش نفت رو به افزایش گذاشت. سال ۱۳۷۲ سالی بود که سهم درآمدهای نفتی در بودجه سالانه به اوج خود در بعد از انقلاب رسید. اما در پی کاهش بهای جهانی نفت در سال‌های آتی این دهه بود که فروش نفت ایران منفعت گذشته را به همراه نداشت. در دهه ۱۳۸۰ وابستگی دولت‌ها به درآمدهای نفتی بیش از گذشته ادامه یافت.

از زمان عضویت ایران در اوپک، قیمت فروش نفت خام این کشور اغلب موارد کمی کمتر از میانگین قیمت سبد نفتی اوپک بوده‌است.

بنابر آمار سال ۲۰۰۷، ایران چهارمین صادرکننده عمده نفت در جهان نامیده می‌شود. در این سال به‌طور متوسط ۲٫۴۵ میلیون بشکه نفت در روز از ایران صادر شده که ۶۰ درصد آن به کشورهای واقع در شرق کانال سوئز، ۳۲ درصد به کشورهای اروپایی و مابقی به آفریقا صادر شده‌است. اصلی‌ترین محصولات صادراتی صنعت نفت ایران را نفت موتور، نفت صنعتی، گریس، ژل‌های نفتی، متانول و قیر بوده‌است.

صادرات نفت ایران در طول سال ۲۰۱۲ در روندی تقریباً ثابت با کاهش روبرو شد. به‌طوری‌که این صادرات در ماه سپتامبر این سال به ۸۶۰٬۰۰۰ بشکه در روز رسید. این کاهش متأثر از عوامل متعددی نظیر تحریم خرید نفت ایران، تغییرات پی در پی مدیریتی در بدنه شرکت‌های تولیدی، عدم سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نگهداشت توان تولید، ممانعت از بیمه نفت‌کش‌های ایرانی، تحریم بانک‌های ایرانی که مانع پرداخت پول نفت خریداری شده از جانب مشتریان می‌شود و … می‌باشد.

در سال ۲۰۱۶ میزان صادرات نفت افزایش داشت، خصوصاً صادرات به هند که از ۲۰۸ هزار و ۳۰۰ بشکه در سال ۲۰۱۵ به ۴۷۳ هزار بشکه در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته‌است. به‌طوری‌که ایران در تأمین نیازهای نفتی هند نقش بسزایی داشته‌است.

درآمد

درآمد نفتی ایران (۲۰۰۶–۲۰۱۰)

سال	درآمد نفتی (دلار)
۲۰۰۶	۵۷٫۶۱۹٫۰۰۰٫۰۰۰
۲۰۰۷	۶۶٫۲۱۴٫۰۰۰٫۰۰۰
۲۰۰۸	۸۷٫۰۵۰٫۰۰۰٫۰۰۰
۲۰۰۹	۵۶٫۳۴۲٫۰۰۰٫۰۰۰
۲۰۱۰	۷۱٫۵۷۱٫۰۰۰٫۰۰۰

اگر درآمدهای نفتی ایران بر حسب طلا محاسبه شود، سال ۱۳۸۷ پردرآمدترین سال فروش نفت ایران نام می‌گیرد و سال ۱۳۶۴ کم‌درآمدترین. در بین دولت‌های مستقر شده در حکومت جمهوری اسلامی ایران، پردرآمدترین دولت‌ها، دولت‌های نهم و دهم می‌باشند و کم‌درآمدترین آن‌ها دولت‌های سوم و چهارم ایران. میزان درآمدهای حاصل از نفت در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت و این میزان به دو برابر نسبت به سال قبل از آن رسید.

جستارهای وابسته

• میدان‌های نفتی ایران
• اقتصاد نفت
• انرژی در ایران
• شرکت ملی نفت ایران
• میدان‌های گاز ایران
• خط لوله صلح

پانویس

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی شرکت نفت فلات قاره
• نگاهی آماری به دست آوردهای صنعت نفت و گاز ایران در بین سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ روزنامه دنیای اقتصاد
• کریدور نفتی و ایران
• Persia Land of Black Gold
• ۶ ویژگی نسل جدید قراردادهای نفتی ایران خبرگزاری مهر

For the economic effects refer to Economy of Iran.

Iran manufactures 60–70% of its industrial equipment domestically, including various turbines, pumps, catalysts, refineries, oil tankers, drilling rigs, offshore platforms, towers, pipes, and exploration instruments.

Oil production in Iran (1950–2012)

Iran is an energy superpower and the Petroleum industry in Iran plays an important part in it. In 2004 Iran produced 5.1 percent of the world's total crude oil (3.9 million barrels (620,000 m³) per day), which generated revenues of US$25 billion to US$30 billion and was the country's primary source of foreign currency. At 2006 levels of production, oil proceeds represented about 18.7 percent of gross domestic product (GDP). However, the importance of the hydrocarbon sector to Iran's economy has been far greater. The oil and gas industry has been the engine of economic growth, directly affecting public development projects, the government's annual budget, and most foreign exchange sources.

In FY 2009, the sector accounted for 60 percent of total government revenues and 80 percent of the total annual value of both exports and foreign currency earnings. Oil and gas revenues are affected by the value of crude oil on the international market. It has been estimated that at the Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC) quota level (December 2004), a one-dollar change in the price of crude oil on the international market would alter Iran's oil revenues by US$1 billion.

In 2012, Iran, which exported around 1.5 million barrels of crude oil a day, was the second-largest exporter among the Organization of Petroleum Exporting Countries. In the same year, officials in Iran estimated that Iran's annual oil and gas revenues could reach $250 billion by 2015. However, the industry was disrupted by an international embargo from July 2012 through January 2016. Iran plans to invest a total of $500 billion in the oil sector before 2025.

History

Main articles: Anglo-Iranian Oil Company and 1953 Iranian coup d'état

The era of international control, 1901–1979

Further information: National Iranian Oil Company § History, 1970s energy crisis, and The nationalization of the Iran oil industry movement

Abadan Refinery

The history of Iran's oil industry began in 1901, when British speculator William D'Arcy received a concession from Iran to explore and develop southern Iran's oil resources. The discovery of oil on May 26, 1908 led to the formation in 1909 of the London-based Anglo-Persian Oil Company (APOC). By purchasing a majority of the company's shares in 1914, the British government gained direct control of the Iranian oil industry, which it would not relinquish for 37 years. After 1935 the APOC was called the Anglo-Iranian Oil Company (AIOC). A 60-year agreement signed in 1933 established a flat payment to Iran of four British pounds for every ton of crude oil exported and denied Iran any right to control oil exports.

In 1950 ongoing popular demand prompted a vote in the Majlis to nationalize the petroleum industry. A year later, the government of Prime Minister Mohammad Mossadeq formed the National Iranian Oil Company (NIOC). A 1953 coup d’état led by British and U.S. intelligence agencies ousted the Mossadeq government and paved the way for a new oil agreement. In 1954 a new agreement divided profits equally between the NIOC and a multinational consortium that had replaced the AIOC. In 1973 Iran signed a new 20-year concession with the consortium.

Beginning in the late 1950s, many of Iran's international oil agreements did not produce the expected outcomes; even those oil companies that managed to extract oil in their designated areas contributed very little to the country's total oil production. By the time of the Islamic Revolution of 1978–79, the five largest international companies that had agreements with the NIOC accounted for only 10.4 percent of total oil production. During this period, Iran's oil industry remained disconnected from other industries, particularly manufacturing. This separation promoted inefficiencies in the country's overall industrial economy.

In 1973, at a time when Iran was the second-largest oil exporter in the world and the Arab–Israeli War of October 6–25 was pressurizing the price of oil, the Shah of Iran told the New York Times, "Of course the world price of oil is going to rise. ... Certainly! And how ...; You [Western nations] increased the price of wheat you sell us by 300%, and the same for sugar and cement ...; You buy our crude oil and sell it back to us, refined as petrochemicals, at a hundred times the price you've paid to us ...; It's only fair that, from now on, you should pay more for oil. Let's say ten times more."

The era of nationalized oil, 1979–present

See also: Economic history of Iran

Arak Petrochemical complex.

Isolation and stagnation under Khomeini

Following the Revolution, the NIOC took control of Iran's petroleum industry and canceled Iran's international oil agreements. In 1980 the exploration, production, sale, and export of oil were delegated to the Ministry of Petroleum. Initially Iran's post-revolutionary oil policy was based on foreign currency requirements and the long-term preservation of the natural resource. Following the Iran–Iraq War, however, this policy was replaced by a more aggressive approach: maximizing exports and accelerating economic growth. From 1979 until 1998, Iran did not sign any oil agreements with foreign oil companies.

Khatami era

Early in the first administration of President Mohammad Khatami (in office 1997–2005), the government paid special attention to developing the country's oil and gas industry. Oil was defined as inter-generational capital and an indispensable foundation of economic development. Thus, between 1997 and 2004 Iran invested more than US$40 billion in expanding the capacity of existing oil fields and discovering and exploring new fields and deposits. These projects were financed either in the form of joint investments with foreign companies or domestic contractors or through direct investment by the NIOC. In accordance with the law, foreign investment in oil discovery was possible only in the form of buyback agreements under which the NIOC was required to reimburse expenses and retain complete ownership of an oil field. Marketing of crude oil to potential buyers was managed by the NIOC and by a government enterprise called Nicoo. Nicoo marketed Iranian oil to Africa, and the NIOC marketed to Asia and Europe. According to IHS CERA estimate, oil revenue of Iran will increase by a third to USD 100 billion in 2011 even though the country is under an extended period of U.S. sanctions.

Post-JCPOA era

The signing of the JCPOA in July 2015 by Hassan Rouhani and Javad Zarif with Barack Obama heralded a new era of détente in foreign relations. With it, Iran was allowed to come in from the cold, as it were and once again to sell its oil unencumbered on the world stage. The withdrawal by Donald Trump from the JCPOA in May 2018 was an ill wind for Iran because he decided to re-apply the sanctions regime that had caused such difficulties to Khamenei. For example, the Grace 1 oil tanker was captured near Gibraltar in July 2019 at the request of the US by the armed forces of the UK. The incident was one of several that have been labelled as the 2019 Persian Gulf crisis, but the crisis soon widened to encompass more distant seas where Iranian arms are impotent. In May the Iranian tanker Happiness 1 suffered difficulties near Jiddah. In August the tanker Helm encountered difficulties while transiting the Red Sea, and in October the Iranian tanker Sabiti was attacked by two missiles of unknown origin, again in the Red Sea. The fully-laden Sabiti had been destined for the "Eastern Mediterranean".

China is a significant supporter of the Iranian petroleum industry. In 2017, 64% of an export total $16.9 billion with China was labelled "crude oil". Because the National Iranian Tanker Company cannot defend the product on the oceans, it most often leaves port under the flag of another nation which is able to defend its own interests. The case of a Shanghai-based operator of oil tankers, Kunlun Holdings is illustrative: in early June it was operating with a shipment of Iranian crude oil as the Pacific Bravo before its transponder disappeared on 5 June in the Straits of Malacca. When it reappeared on 18 July, the ship had been relieved of its load and had been renamed to become the Latin Venture. The US, which had warned ports not to offload the $120 million cargo of the Pacific Bravo, was unhappy about the failure of its sanctions regime. Kunlun Holdings is owned by the Bank of Kunlun, which is in turn owned by the (SOE) CNPC. The Bank "has long been the financial institution at heart of China-Iran bilateral trade". Chicom foreign ministry spokesman Geng Shuang "resolutely opposes" American unilateral sanctions.

Oil production and reserves

Main articles: National Iranian Oil Company and Oil reserves in Iran

Iran's oil & gas production (1970–2009 data, 2010–2030 projected)

Iran's Petroleum production and consumption (1977-2010)

Total oil production reached a peak level of 6.6 Mbbl/d (1,050,000 m³/d) in 1976. By 1978, Iran had become the second-largest OPEC producer and exporter of crude oil and the fourth-largest producer in the world. After a lengthy decline in the 1980s, production of crude oil began to increase steadily in 1987. In 2008 Iran produced 3.9-million-barrels (620,000 m³) per day (bpd) and exported 2.4 Mbbl/d (380,000 m³/d). Accounting for 5 percent of world production, it returned to its previous position as OPEC's second-largest producer. According to estimates, in 2005 Iran had the capacity to produce 4.5 Mbbl/d (720,000 m³/d); it was believed that production capacity could increase to 5 Mbbl/d (790,000 m³/d) to 7 Mbbl/d (1,100,000 m³/d), but only with a substantial increase in foreign investment. Iran's long-term sustainable oil production rate is estimated at 3.8 Mbbl/d (600,000 m³/d). According to the Iranian government, Iran has enough reserves to produce oil for the next 100 years while oil reserves of other Middle Eastern countries will be depleted in the next 60 years and most other oil-rich countries will lose their reserves within the next 30 years.

In 2006 Iran reported crude oil reserves of 132.5 billion barrels (2.107×10¹⁰ m³), accounting for about 15 percent of OPEC's proven reserves and 11.4 percent of world proven reserves. While the estimate of world crude oil reserves remained nearly steady between 2001 and 2006, at 1,154 billion barrels (1.835×10¹¹ m³), the estimate of Iran's oil reserves was revised upward by 32 percent when a new field was discovered near Bushehr. Market value of Iran's total oil reserves at international crude price of $75 per barrel stands at ~US $10 trillion.

In the early 2000s, leading international oil firms from China, France, India, Italy, the Netherlands, Norway, Russia, Spain, and the United Kingdom had agreements to develop Iran's oil and gas fields. In 2004 China signed a major agreement to buy oil and gas from Iran, as well as to develop Iran's Yadavaran oil field. The value of this contract was estimated at US$150 billion to US$200 billion over 25 years. In 2009, China National Petroleum Corp (CNPC) signed a deal with the National Iranian Oil Company whereby the former took ownership of a 70% stake upon promising to pay 90 percent of the development costs for the South Azadegan oil field, with the project needing investment of up to $2.5 billion. Earlier that year, CNPC also won a $2 billion deal to develop the first phase of the North Azadegan oilfield.

A more modest yet important agreement was signed with India to explore and produce oil and natural gas in southern Iran. In 2006 the rate of production decline was 8 percent for Iran's existing onshore oil fields (furnishing the majority of oil output) and 10 percent for existing offshore fields. Little exploration, upgrading, or establishment of new fields occurred in 2005–6. However, the threat of American retaliation kept the investment way below the desired levels. It only allowed Iran to continue to keep its oil export at or below its OPEC determined quota level. Today, much of the equipment needed for oil industry are being produced by local manufacturers in Iran. Besides, Iran is among the few countries that has reached the technology and "know-how" for drilling in the deep waters.

Oil refining and consumption

Main articles: National Iranian Oil Refining and Distribution Company, Iranian targeted subsidy plan, and Fuel smuggling in Iran

Iran's refining capacity (2007-2013 est.)

In 2011 Iran's refineries had a combined capacity of 1.457 Mbbl/d (231,600 m³/d). The largest refineries have the following capacities: Abadan, 350,000 bbl/d (56,000 m³/d); Esfahan, 284,000 bbl/d (45,200 m³/d); Bandar-e Abbas, 232,000 bbl/d (36,900 m³/d); Tehran, 220,000 bbl/d (35,000 m³/d); Arak, 170,000 bbl/d (27,000 m³/d); and Tabriz, 100,000 bbl/d (16,000 m³/d). In 2004 pipelines conveyed 69 percent of total refined products; trucks, 20 percent; rail, 7 percent; and tankers, 4 percent. Oil refining produces a wide range of oil products, such as liquefied petroleum gas (LPG), gasoline, kerosene, fuel oil, and lubricants. As of 2011 Iran is a net exporter of petroleum products thanks to large exports of residual fuel oil, but the refineries cannot meet domestic demand for lighter distillates such as gasoline.

Between 1981 and 2010, domestic consumption of oil products increased from 0.6 Mbbl/d (95,000 m³/d) to 1.8 Mbbl/d (290,000 m³/d)—an average annual growth rate of 3.7 percent. Between 1981 and 2004, consumption of gasoline grew by 6 percent annually, but domestic production met only 75 percent of demand for this product. In 2004 the country imported US$1.6 billion worth of gasoline. By 2006 it imported 41 percent of its gasoline, but by 2010 imports were down to 19.5% of gasoline consumption and heavy investment in new refining capacity may see Iran exporting gasoline by 2015. Refining capacity increased 18% in 2010 and the target is to increase refining capacity to 3.5 million barrels per day.

Trade in oil and oil products

See also: Iranian Oil Bourse, National Iranian Tanker Company, and Oil and gas revenues in Iran

In 2006 exports of crude oil totaled 2.5 Mbbl/d (400,000 m³/d), or about 62.5 percent of the country's crude oil production. The direction of crude oil exports changed after the Revolution because of the U.S. trade embargo on Iran and the marketing strategy of the NIOC. Initially, Iran's post-revolutionary crude oil export policy was based on foreign currency requirements and the need for long-term preservation of the natural resource. In addition, the government expanded oil trade with other developing countries. While the shares of Europe, Japan, and the United States declined from an average of 87 percent of oil exports before the Revolution to 52 percent in the early 2000s, the share of exports to East Asia (excluding Japan) increased significantly. In addition to crude oil exports, Iran exports oil products. In 2006 it exported 282,000 barrels (44,800 m³) of oil products, or about 21 percent of its total oil product output. Iran plans to invest a total of $500 billion in the oil sector before 2025.

In 2010, Iran, which exports around 2.6 million barrels of crude oil a day, was the second-largest exporter among the Organization of Petroleum Exporting Countries. Several major emerging economies depend on Iranian oil: 10% of South Korea's oil imports come from Iran, 9% of India's and 6% of Chinese. Moreover, Iranian oil makes up 7% of Japan's and 30% of all Greek oil imports. Iran is also a major oil supplier to Spain and Italy. In the same year, officials in Iran estimate that Iran's annual oil and gas revenues could reach $250 billion by 2015 once the current projects come on stream.

According to IHS CERA estimate, oil revenue of Iran will increase by a third to USD 100 billion in 2011 even though the country is under an extended period of U.S. sanctions. As of January 2012, Iran exports 22% of its oil to China, 14% to Japan, 13% to India, 10% to South Korea, 7% to Italy, 7% to Turkey, 6% to Spain and the remainder to France, Greece (& other European countries), Taiwan, Sri Lanka, South Africa.

• 

  Iran's projected oil and gas revenues by the International Monetary Fund.

• 

  Iran crude oil and condesate exports for key countries.

• 

  Iran export treemap (2010).

• 

  Iran's oil and natural gas pipelines.

Natural gas

Main articles: National Iranian Gas Company and Natural gas reserves in Iran

Iran holds 10% of the world's proven oil reserves and 15% of its gas. It is OPEC's second largest exporter and the world's fourth largest oil producer.

Projected Iran-Pakistan-India gas pipeline.

Iran natural gas production (red) and exports (black), 1960-2012

In addition to the natural gas associated with oil exploration and extraction, an estimated 62 percent of Iran's 32.3 trillion cubic meters of proven natural gas reserves in 2006 were located in independent natural gas fields, an amount second only to those of Russia. In 2006 annual production reached 105 billion cubic meters, with fastest growth occurring over the previous 15 years. In 2006 natural gas accounted for about 50 percent of domestic energy consumption, in part because domestic gas prices were heavily subsidized. Natural gas production will reach 700 million cubic meter/day by 2012 and 900 million cubic meter/day by 2015.

Since 1979, infrastructure investment by Iranian and foreign oil firms has increased pipeline capacity to support the Iranian gas industry. Between 1979 and 2003, pipelines to transport natural gas to refineries and to domestic consumers increased from 2,000 kilometers to 12,000 kilometers. In the same period, natural gas distribution pipelines increased from 2,000 kilometers to 45,000 kilometers in response to growing domestic consumption. Gas processing plants are located at Ahvaz, Dalan, Kangan, and Marun, in a corridor along the northern Persian Gulf close to the major gas fields. South Pars, Iran's largest natural gas field, has received substantial foreign investment. With its output intended for both export and domestic consumption, South Pars is expected to reach full production in 2015. However, delays and lower production in the Iranian side due to sanctions is resulting in migration of gas to the Qatari part and a loss for Iran.

The output of South Pars is the basis of the Pars Special Economic Energy Zone, a complex of petrochemical and natural gas processing plants and port facilities established in 1998 on the Persian Gulf south of Kangan. Iran is able to produce all the parts needed for its gas refineries. Iran is now the third country in the world to have developed Gas to liquids (GTL) technology.

In the 1980s, Iran began to replace oil, coal, charcoal, and other fossil-fuel energy sources with natural gas, which is environmentally safer. The share of natural gas in household energy consumption, which averaged 54 percent in 2004, was projected to increase to 69 percent by 2009. Overall, natural gas consumption in Iran was expected to grow by more than 10 percent per annum between 2005 and 2009.

With international oil prices increasing and projected to continue increasing, international demand for natural gas and investment in production and transportation of natural gas to consumer markets both increased in the early 2000s. Iran set a goal of increasing its natural gas production capacity to 300 billion cubic meters by 2015 while keeping oil production stable. To achieve this capacity, the government has planned a joint investment worth US$100 billion in the oil and gas industry through 2015.

Market value of Iran's total natural gas reserves at comparative international energy price of $75 per barrel of oil stands at ~US $4 trillion. Following the discovery of a large gas deposit in the Caspian sea (The Sardar Jangal gas field) in 2011 estimated at 50 trillion cubic feet (some 1.4 trillion cubic meters), Iran could rank first in the world in terms of gas reserves. In addition, Iranian media have reported in 2012 the discovery of gas field "as big as South Pars gas field" in the oil-rich Khuzestan province. In 2011, Iran signed a contract with Baghdad and Damascus in order to export Iran's gas to Iraq, Syria, Lebanon, the Mediterranean region and eventually Europe. Oman and Kuwait were negotiating an import agreement in 2014. Once all pipelines become operational, Iran can potentially export a total of more than 200 million cubic meter of natural gas every year to Iraq, India, Pakistan, and Oman.

Major foreign projects

See also: Foreign direct investment in Iran and Sanctions against Iran

South Pars' construction phases.

In 2004 Iran signed a contract with France and Malaysia for production and export of natural gas and another agreement with European and Asian companies for expansion and marketing of its natural gas resources. In 2005 Iran exported natural gas to Turkey and was expected to expand its market to Armenia, China, Japan, other East Asian countries, India, Pakistan, and Europe. The first section of a new line to Armenia opened in spring 2007, as a much-discussed major pipeline to India and Pakistan remained in the negotiation stage.

Among some more recent deals, Switzerland's energy company EGL, signed a 25-year LNG export deal with Iran's National Iranian Gas Export Company on March 17, 2007, reportedly valued at 18 billion. Switzerland will buy 5.5 billion cubic meters of Iranian natural gas each year, beginning in 2011. In April 2007, OMV, the Austrian partially state-owned energy company, signed letters of intent with Iran, worth an estimated $22.8 billion (22 billion euros), for Iran to supply Europe with gas. The United States has expressed strong opposition to both the Swiss and Austrian deals with Iran.

The National Iranian Gas Company (NIGC) is expected to finalize a natural gas export deal with Pakistan, with exports set to begin in 2011. The gas would be transported through a “Peace pipeline”, worth about $7.4 billion. The plan initially also included exporting gas to India, but negotiations have stalled over pricing. Iran also is discussing a gas production and export deal with Turkey. Under the plan, Turkey would assist in developing Iran's South Pars field in exchange for cash or natural gas. Gas would be shipped from Iran to Turkey and Europe via a new pipeline that Turkey plans to build.

Other notable petroleum sector development deals include those with Russia and China. On February 19, 2008, Russian state gas company Gazprom announced a deal to establish a joint venture company to develop the offshore Iranian South Pars gas field. A China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) investment deal, valued at $16 billion, to develop Iran's North Pars gas field and to build a liquid natural gas (LNG) plant, was supposed to be signed on February 27, 2008 but has been delayed. The state-operated National Iranian Oil Company (NIOC) and CNOOC signed a memorandum of understanding in December 2006 for the project, under which CNOOC would purchase 10 million metric tons per year of LNG for 25 years.

Petrochemicals

Main article: National Petrochemical Company

Abadan Petrochemical Complex

In the early 2000s, an ambitious state petrochemicals project called for expansion of annual output in that industry from 9 million tons in 2001 to 100 million tons in 2015. Output capacity in 2006 was estimated at 15 million tons. The goal of this expansion is to increase the percentage of Iran's processed petroleum-based exports, which are more profitable than raw materials. In 2005 Iran exported US$1.8 billion of petrochemical products (about one-third of total nonoil exports in that year). Receiving 30 percent of Iran's petrochemical exports between them, China and India were the major trading partners in this industry. Iran's domestic resource base gives it a unique comparative advantage in producing petrochemicals when international crude oil prices rise. The gain has been greatest in those plants that use liquid gas as their main input. For FY 2006, the petrochemical industry's share of GDP was projected to be about 2 percent. Iran plans to invest a total of $500 billion in the oil sector before 2025.

Iran's petrochemical industries have absorbed a large amount of private and public investment. In the early 2000s, 43 percent of these investments was financed by Iran's National Petrochemical Company, a subsidiary of the Ministry of Petroleum, which administers the entire petrochemical sector. Another 53 percent is owned by foreign creditors (more than 100 foreign banks and foreign companies), 3 percent by banks, and 1 percent by the capital market. Most of the petrochemical industry's physical capital is imported, and the industry does not have strong backward linkages to manufacturing industries. In 2006 new petrochemical plants came online at Marun and Asaluyeh, and construction began on three others. Iran National Petrochemical Company's output capacity will increase to over 100 million tpa by 2015 from an estimated 50 million tpa in 2010 thus becoming the world' second largest chemical producer globally after Dow Chemical with Iran housing some of the world's largest chemical complexes.

See also

• Energy in Iran
• Economy of Iran
• Industry of Iran
• Iranian Oil Bourse
• Ministry of Petroleum of Iran
• National Iranian Oil Company
• National Iranian Oil Refining and Distribution Company
• National Iranian Petrochemical Company
• National Iranian Gas Company
• Tehran Stock Exchange
• Iranian targeted subsidy plan

External links

• Ministry of Petroleum Of Iran Official Website
• Ministry of Energy Of Iran Official Website
• US Department of Energy - Iran's entry
• SHANA - Official News Service for Oil and Gas in Iran
• Oil & Gas Industry in Iran - 2003 Study (history, market overview, domestic suppliers, major projects, buy-backs)
• FACTBOX-Iran's crude export and fuel import customers - Reuters
• Offshore Middle East and Caspian Sea Oil and Gas Market Report 2011
• Iran Gas Markets Report, 2011 - GlobalData
• Iran's oil exportation map by country
• Iran oil sanctions calculator - Reuters
• Infrastructure map of Iran's fields and facilities
• Persia Land of Black Gold
• Iranian Discoveries Continue

Videos

• Iran's 17th international oil and gas exhibition PressTV (2012)
• The oil industry in Iran- Part I Part II Part III Part IV - PressTV (2010)
• Iranian Oil and Gas Industry in the Midst of Latest UNSC Sanctions - PressTV (2010)
• Iran's Oil Drilling Industry PressTV (2010)