شیشه ونیزی
شیشه ونیزی (ایتالیایی: vetro veneziano) به ظروف شیشهای گفته میشود که در ونیز، معمولاً در جزیره مورانو نزدیک شهر ساخته میشوند. بهطور سنتی این شیشهها از «فلز» سودا-آهکی ساخته شده و معمولاً با روشهای مختلف شکلدهی شیشه در حالت داغ، همچنین با طلاکاری، میناکاری یا حکاکی تزئین میشوند. تولید این شیشهها از قرن سیزدهم عمدتاً در جزیره مورانو متمرکز شده است. امروزه مورانو به خاطر شیشه هنری مشهور است، اما این جزیره تاریخ طولانی نوآوری در تولید شیشه دارد و از قرون وسطی تا رنسانس ایتالیا مرکز اصلی شیشههای لوکس اروپا بوده است. در قرن پانزدهم، شیشهگران مورانو را ساختند که تقریباً شفاف بود و بهترین شیشه جهان محسوب میشد. آنها همچنین شیشهای سفید رنگ تولید کردند که شبیه چینی بود. بعدها آنها بهترین سازندگان آینه در اروپا شدند.[۱]
در دوران اوایل قرون وسطی، ونیز ابتدا تحت کنترل امپراتوری روم شرقی بود و سپس به یک شهر-دولت مستقل تبدیل شد. این شهر به عنوان یک مرکز تجاری و بندر در قرون وسطی شکوفا شد. ارتباطات آن با خاورمیانه مهارتهای شیشهگران را افزایش داد، زیرا شیشهگری در مناطقی مانند سوریه و مصر پیشرفتهتر بود. اگرچه شیشهگری صنعتی در ونیز از قرن هشتم وجود داشت، اما از سال ۱۲۹۱ بر اساس قانون، تمام کارگاهها به مورانو منتقل شدند تا خطر آتشسوزی برای شهر کاهش یابد.[۲] دلیل دیگر این بود که شیشهگران ونیزی دستورالعملها و روشهای ساخت شیشه را به صورت راز نگه میداشتند و تمرکز آنها در مورانو کنترل این اسرار را آسانتر میکرد.[۲]
مورانو به مرکز شیشهگری لوکس اروپا تبدیل شد و اوج محبوبیت آن در قرنهای ۱۵ و ۱۶ بود. به گفته مورخ W. Patrick McCray، رشد صنعت شیشه مورانو در رنسانس نتیجه تعامل نزدیک بین تقاضای مصرفکننده، مهارتهای حرفهای و قوانین سختگیرانه دولتی بود که شیشه را از یک محصول صنعتی به یک هنر لوکس تبدیل کرد.[۳] سلطه ونیز بر تجارت مدیترانه، طبقهای ثروتمند از بازرگانان ایجاد کرد که حامی هنر بودند و تقاضا برای شیشه هنری و نوآوریها را افزایش داد. گسترش مهارتهای شیشهگری در اروپا در نهایت اهمیت ونیز و شیشهگران مورانو را کاهش داد. اشغال و انحلال دولت ونیز در ۱۷۹۷ مشکلات بیشتری برای صنعت شیشه ایجاد کرد. شیشهگری مورانو از دهه ۱۹۲۰ احیا شد. امروزه مورانو و ونیز جاذبههای گردشگری هستند و مورانو میزبان کارگاههای شیشه و چند استودیو هنری است. موزه شیشه در پالازو جستینیان نمونههای تاریخی و شیشهای از دوران مصر باستان تا امروز را نمایش میدهد.
دیرینه و قرون وسطی
[ویرایش]
شهر ونیز در پی زوال امپراتوری روم در قرن پنجم رشد کرد، زیرا مردم برای فرار از هجوم بربرها به جزایر پناه بردند. جوامع کوچکی در این تالاب شکل گرفت که ونیز در نهایت برجستهترین آنها شد. ونیز به بندری موفق در تجارت تبدیل شد و تا آغاز قرن یازدهم بر تجارت اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه تسلط داشت و نیروی دریایی قدرتمندی داشت. بسیاری از صلیبیون اروپایی در مسیر خود و بازگشت از آن از ونیز عبور میکردند. انواع گنجینهها در ونیز خرید و فروش میشدند: ادویهجات، فلزات گرانبها، سنگهای قیمتی، عاج، ابریشم و شیشه. موفقیت تجارت باعث ایجاد طبقهای ثروتمند از بازرگانان و اشراف شد که حامی هنر و معماری مشهور ونیز بودند.[۴]
گمان میرود تولید شیشه در ونیز از حدود سال ۴۵۰ آغاز شده باشد، زمانی که شیشهگران برای فرار از حملات بربرها به جزایر پناه بردند. شواهد باستانشناسی از یک کارگاه شیشه به قرن هفتم یا هشتم بازمیگردد.[۵] شیشهگران اولیه ونیزی با شیشهگران خاورمیانه همراه شدند که دانش آنها را افزایش داد. شیشه در خاورمیانه پیش از اروپا ساخته میشد. محصولات اولیه شامل مهره، شیشه برای، جواهرات، آینههای کوچک و شیشه پنجره بود.[۶]
شیشهگری ونیزی اهمیت زیادی برای اقتصاد شهر پیدا کرد. حدود سال ۱۲۷۱، صنف شیشهگران محلی قوانینی وضع کرد تا اسرار شیشهگری حفظ شود. افشای اسرار تجاری به خارج از ونیز ممنوع بود. اگر شیشهگری بدون اجازه شهر را ترک میکرد، موظف به بازگشت بود. اگر او بازنگشت، خانوادهاش زندانی میشدند و اگر هنوز بازنمیگشت، قاتلی برای کشتن او فرستاده میشد. قوانین دیگری ترکیبات شیشه و نوع چوب مصرفی برای سوخت کورهها را مشخص میکرد.[۷]
جزیره مورانو
[ویرایش]
قانونی مورخ ۸ نوامبر ۱۲۹۱ بیشتر صنعت شیشهگری ونیز را به «جزیره مورانو» محدود کرد.[۸] مورانو در واقع گروهی از جزایر کوچک است که با پلهای کوتاه به هم متصل شدهاند و کمتر از ۲ کیلومتر (۱٫۲ مایل) شمال خشکی ونیز قرار دارند. کورههای شیشهگری خطر آتشسوزی داشتند، بهویژه در شهرهایی که ساختمانهای چوبی نزدیک بودند. انتقال صنعت شیشهگری به مورانو، خطر آتشسوزی ویرانگر در ونیز را از بین برد. این انتقال همچنین فناوری و شیشهگران را محدود به مورانو کرد و از گسترش مهارت شیشهگری ونیزی به رقبا جلوگیری نمود. شیشهگران بدون اجازه دولت حق ترک جزیره را نداشتند و ترک جزیره یا افشای اسرار تجاری با مرگ مجازات میشد. متمرکز کردن صنعت در یک جزیره، نظارت دولت بر واردات و صادرات را نیز آسانتر میکرد.[۹]
مورانو در قرن ۱۳ یک منطقه تفریحی تابستانی بود که اشراف ونیزی ویلاهایی با باغ و میوهزار در آن میساختند. طی کردن مسیر از ونیز تا مورانو با قایق تقریباً یک ساعت طول میکشید.[۱۰] اگرچه شیشهگران نمیتوانستند جزیره را ترک کنند، اشراف محدودیتی نداشتند. شیشهگران باوجود محدودیتها در جزیرهای زیبا زندگی میکردند، زیر نظر مستقیم کمیته امنیتی ونیز بودند و امتیازات ویژهای داشتند.[۱۱] آنها در تابستانهای گرم کار نمیکردند و تعمیر و نگهداری کورهها انجام میشد.[۱۲] در قرن ۱۴ تعطیلات تابستانی سالانه پنج ماه طول میکشید.[۱۳] در قرن ۱۵ دولت ونیزی تعطیلات تابستانی را به سه و نیم ماه کاهش داد.[۱۴] گاهی شیشهگران مورانو از کم بودن ساعات کاری شکایت داشتند. شیشهگران همچنین از جایگاه اجتماعی بالاتری برخوردار بودند. در ۲۲ دسامبر ۱۳۷۶ اعلام شد که اگر دختر شیشهگر با یک نجیبزاده ازدواج کند، موقعیت اجتماعی او از بین نمیرود و فرزندانشان نجیب خواهند بود.[۱۵]
محصولات اصلی و نوآوریها
[ویرایش]
شیشهگران مورانو برای نوآوریها و اصلاحات متعدد در شیشهگری شناخته شدهاند. از جملهٔ اینها میتوان به مهرههای مورانو و آینهها اشاره کرد. اصلاحات یا خلقهای دیگر شامل گلدستون، شیشهٔ چندرنگ و سنگهای قیمتی تقلیدی ساخته شده از شیشه هستند.[۱۶] علاوه بر حفظ اسرار و دستورهای ساخت شیشه، شیشهگران ونیزی/مورانو به زیباییشناسی شیشهٔ خود اهمیت ویژهای میدادند.[۱۷]
آونتورین
[ویرایش]شیشهٔ آونتورین، که با نام شیشهٔ گلدستون نیز شناخته میشود، نیمهشفاف و قهوهای مایل به مسی با ذرات فلزی (مس) است. این شیشه در اوایل قرن ۱۵ توسط شیشهگران ونیزی توسعه یافت.[۱۸] اولین بار در اسناد تاریخی سال ۱۶۲۶ ذکر شده است.[۱۹] نام آونتورین به این دلیل استفاده شده که کشف آن اتفاقی بوده است.[۱۹]
مهرهها
[ویرایش]
مهرههای شیشهای (که به نام مهرههای مورانو نیز شناخته میشوند) از قرن ۱۳ توسط ونیزیها ساخته شدند. این مهرهها به عنوان تسبیح و زیورآلات استفاده میشدند و در آفریقا نیز محبوب بودند. کریستف کلمب یادآور شده است که مردم دنیای جدید (سرخپوستان آمریکا) از دریافت این مهرهها به عنوان هدیه «خوشحال» شدند و مهرهها نزد سرخپوستان آمریکا محبوبیت یافتند.[۲۰]
کلسدونی
[ویرایش]کلسدونی شیشهای مرمری است که شبیه سنگ نیمهقیمتی به نظر میرسید.[۲۱] این نوع شیشه در قرن ۱۵ ساخته شد، کسی که به عنوان بزرگترین شیشهگر مورانو شناخته میشود.[۲۲] باروویه استاد شیشهگری بود، دوباره روکشکاری را احیا کرد و همچنین با شیشه رنگی کار میکرد. خانوادهٔ او از سال ۱۳۳۱ در شیشهگری فعال بودند و پس از مرگ او نیز به این کار ادامه دادند.[۲۳] او در سال ۱۴۶۰ درگذشت.
مدرن
[ویرایش]برخی از کارخانههای شیشهای تاریخی ونیز در مورانو امروزه به عنوان برندهای شناخته شده باقی ماندهاند. قدیمیترین کارخانه شیشه، Antica Vetreria Fratelli Toso است که در سال ۱۸۵۴ تأسیس شد. [۱] برخی از کارخانههای شیشهای تاریخی ونیز در مورانو امروزه به عنوان برندهای شناخته شده باقی ماندهاند. قدیمیترین کارخانه شیشه، Antica Vetreria Fratelli Toso است که در سال ۱۸۵۴ تأسیس شد. برخی از کارخانههای شیشهای تاریخی ونیز در مورانو امروزه به عنوان برندهای شناخته شده باقی ماندهاند. قدیمیترین کارخانه شیشه، Antica Vetreria Fratelli Toso است که در سال ۱۸۵۴ تأسیس شد.
بهطور کلی، با کاهش تقاضا، این صنعت رو به زوال بوده است. آثار تقلیدی (که توسط متخصصان قابل تشخیص هستند اما توسط گردشگران معمولی قابل تشخیص نیستند) از آسیا و اروپای شرقی تقریباً ۴۰ تا ۴۵ درصد از بازار شیشه مورانو را به خود اختصاص دادهاند و سلیقه عمومی تغییر کرده است در حالی که طرحهای مورانو تا حد زیادی ثابت ماندهاند. برای مبارزه با مشکل تقلید، گروهی از شرکتها و افراد نگران در سال ۱۹۹۴ یک علامت تجاری ایجاد کردند که گواهی میدهد محصول در مورانو ساخته شده است. تا سال ۲۰۱۲، حدود ۵۰ شرکت از علامت تجاری Artistic Glass Murano® به عنوان مبدأ استفاده میکردند. [۲]
شیشهگری حرفهای دشوار و ناراحتکننده است، زیرا شیشهگران باید با محصولی کار کنند که تا دمای بسیار بالا گرم میشود. برخلاف ۵۰۰ سال پیش، فرزندان شیشهگران از هیچ امتیاز ویژه، ثروت اضافی یا ازدواج با اشراف برخوردار نیستند. امروزه، استخدام شیشهگران جوان دشوار است. تقلیدهای خارجی و دشواری جذب کارگران جوان، باعث شده است که تعداد شیشهگران حرفهای در مورانو از حدود ۶۰۰۰ نفر در سال ۱۹۹۰ به کمتر از ۱۰۰۰ نفر تا سال ۲۰۱۲ کاهش یابد [۳]
آلاسکا
[ویرایش]در فوریه ۲۰۲۱، اعلام شد که مهرههای شیشهای ونیزی در سه مکان ماقبل تاریخ اینوئیتها در آلاسکا، از جمله پونیک پوینت، پیدا شدهاند. این منطقه که امروزه خالی از سکنه است و در فاصله یک مایلی از خط تقسیم قارهای در رشتهکوه بروکس قرار دارد، در مسیرهای تجاری باستانی از دریای برینگ به اقیانوس منجمد شمالی قرار داشته است. محققان معتقد بودند که مسیر احتمالی این مصنوعات از زمان ساختشان در ونیز، از طریق اروپا، سپس اوراسیا و در نهایت از طریق تنگه برینگ بوده است و این کشف را «اولین نمونه مستند از وجود مواد غیرقابل انکار اروپایی در مکانهای ماقبل تاریخ در نیمکره غربی در نتیجه حمل و نقل زمینی در سراسر قاره اوراسیا» میکند. باستانشناسان از روی مواد تاریخگذاری رادیوکربن که در نزدیکی مهرهها یافت شد، ورود آنها به این قاره را بین سالهای ۱۴۴۰ تا ۱۴۸۰، قبل از کریستف کلمب، تخمین زدند. [۴] با این حال، قدمت و منشأ آن توسط محققان دیگری به چالش کشیده شده است که خاطرنشان میکنند چنین مهرههایی برای اولین بار در اواسط قرن شانزدهم در ونیز ساخته شدهاند و همچنین احتمال دارد که منشأ فرانسوی آن به اوایل قرن هفدهم برگردد. [۵] [۶]
منابع
[ویرایش]- ↑ "Designer High-End Italian Mirrors | Handmade Luxury Wall Mirrors". Nella Vetrina (به انگلیسی). Retrieved 2025-07-29.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ "A Brief History of Murano Glass, as Told by an Expert". ITALY Magazine (به انگلیسی). Retrieved 2025-04-12.
- ↑ McCray, W. Patrick (1999). Glassmaking in Renaissance Venice: The Fragile Craft. Ashgate. ISBN 978-1-84014-601-0.
{{cite book}}: Check|isbn=value: checksum (help) - ↑ (Zerwick 1990، ص. 49)
- ↑ (Toso 2000، ص. 25)
- ↑ (Shotwell 2002، ص. 587)
- ↑ (Shotwell 2002، صص. 586–587)
- ↑ (United States Bureau of Foreign and Domestic Commerce 1917، ص. 789)
- ↑ (Shotwell 2002، ص. 366)
- ↑ (Zerwick 1990، صص. 49–50)
- ↑ (Moore 1935، ص. 31)
- ↑ (Dillon 1907، ص. 182)
- ↑ (Toso 2000، ص. 37)
- ↑ (Toso 2000، ص. 45)
- ↑ (Toso 2000، ص. 40)
- ↑ (Geary 2008، ص. 202)
- ↑ "Ancient and Modern Venetian Glass of Murano". Harper's New Monthly Magazine. New York: Harper and Brothers. 1882-01-01. Retrieved 2018-09-26.
- ↑ (Shotwell 2002، ص. 24)
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ (Toso 2000، ص. 97)
- ↑ (Zerwick 1990، صص. 50–51)
- ↑ (Hess، Husband و J. Paul Getty Museum 1997، ص. 90)
- ↑ (Chambers و دیگران 1999، ص. 21)
- ↑ (McCray 2017، chapter 5 of e-book)