پرش به محتوا

شهرستان سلماس

مختصات: ۳۸°۱۲′۰۰″ شمالی ۴۴°۴۲′۰۰″ شرقی / ۳۸٫۲۰۰۰۰°شمالی ۴۴٫۷۰۰۰۰°شرقی / 38.20000; 44.70000
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
شهرستان سلماس
اطلاعات کلی
کشور ایران
استانآذربایجان غربی
سایر شهرهاسلماس
تازه‌شهر
بخش‌هابخش مرکزی
کوهسار
نام‌های پیشینشاهپور، دیلمقان
مردم
جمعیت۲۰۳٫۷۰۸ نفر[۱]
رشد جمعیتنسبتا بالا
مذهباکثریت:شیعه[۲]
اقلیت: کورد
مسیحی[۳]
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۴۴۳۵۲
وبگاهفرمانداری سلماس

شهرستان سَلماس با نام پیشین شهرستان شاپور و همچنین کهنه شهر قدیم یکی از شهرستان‌های ترک نشین استان آذربایجان غربی در ایران است که در قسمت شمالی این استان قرار دارد که از شمال به شهرستان خوی و از جنوب به شهرستان ارومیه و از شرق به دریاچه ارومیه و تسوج و از باختر به مرز ایران و ترکیه منتهی می‌شود. این شهرستان در ۸۵ کیلومتری شمال ارومیه در مسیر راه‌های اصلی ارومیه-خوی و ارومیه-تبریز قرار گرفته‌است. مرکز این شهرستان شهر سلماس است. این شهرستان به دو بخش مرکزی و کوهسار تقسیم شده‌است. مرکز بخش کوهسار روستای کتبان و مرکز بخش مرکزی شهر سلماس است. شهر سلماس در منطقه دشتی واقع شده و رودخانه زولارود از ۳ کیلومتری جنوب شهر عبور می‌کند و آب و هوای آن در قسمت‌های مرزی و کوهستانی و در سایر نقاط معتدل و خنک است.

تاریخچه سلماس

[ویرایش]

با توجه به آخرین یافته‌های باستانی، تاریخ سکونت انسان در منطقه سلماس به بیش از ۱۲ هزار سال قبل می‌رسد. کشف نشانه‌هایی از سکونت انسان‌های غارنشین در اطراف روستای آجواج از جمله این نشانه‌ها می‌باشد که گویای سکونت بشر در این منطقه از آذربایجان در هزاران سال قبل است. امروزه به مدد تحقیقات علمی ما درک کاملی از مراحل پیدایش انسان در منطقه سلماس، مراحل غارنشینی و مرحله ایجاد نخستین شهرهای بزرگ باستانی داریم. علاوه بر سکونت مردمان باستانی بومی (التصاقی زبان مانند: آرتتا، قوتی‌ها، لولوبی‌ها، اورارتورها، مادهاو…) همواره سلماس را به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود مکانی برای مهاجرت دیگر مردمان نواحی شمالی-کوه‌های اورال و آلتای مهاجرت کرده‌اند. برخی از این مهاجران در این منطقه ماندگار شده و برخی دیگر بعدها به مناطق جنوبی تر و به خصوص بین‌النهرین مهاجرت کردند. سومری‌ها از جمله ملل التصاقی زبان بودند که پس از سکونت در منطقه سلماس و برخی نقاط آذربایجان بعدها به بین‌النهرین مهاجرت کرده و تمدن عظیم سومر را پایه‌گذاری نمودند. نشانه‌هایی از سکونت سومریان در سلماس وجود دارد. همچنین کاوش‌های تپه بیان تاریخچه دوران مادی سلماس را روشن می‌سازد.[۷]

برخی از آثار تاریخی سلماس

[ویرایش]

نقش برجسته معروف به خان تختی که در جنوب شرقی سلماس در ۱۶ کیلومتری جاده اصلی سلماس به ارومیه و بر روی کوه‌های معروف به پیر چاووش کنده شده‌است. کتیبه مربوط به تصرف پس از ۳۰ سال مقاومت قوای آذربایجان در مقابل ارتش ساسانی میسر گردید. ۲ سواره و ۲ نفر پیاده مجموعه نقوش این حکاکی را تشکیل می‌دهند که بر اساس اسناد تاریخی این سواره‌ها اردشیر و پسرش هستند. کمی بالاتر از دماغه کوهی که این نقش بر روی آن حکاکی شده‌است و در قله کوه یکی از قلعه‌های معروف سلماس یا همان قلعه اورارتویی خان تختی قرار گرفته‌است. پله‌های تراشیده شده در دامنه شرقی کوه که تا قلعه آن امتداد یافته‌اند از جمله اندک بقایای این قلعه باستانی با عمری بیش از ۳۰۰۰ سال را تشکیل می‌دهند.

آجواج، نقاشی‌های مربوط به انسان‌های اولیه

نقاشی‌های سنگی مربوط به انسان‌های اولیه و غارنشین که شامل نقوشی از انواع حیوانات نظیر قوچ، اسب و بزهای کوهستانی هستند بر روی صخره‌هایی در ۱۶ کیلومتری جنوب غربی سلماس و نزدیکی روستای آجواج واقع شده‌اند. در پایین این نقوش دره ای مربوط به یکی از شاخه‌های رود زولا جاری است. در اصل این نقوش در داخل غاری مربوط به هزاره‌های قبل کشیده شده بود که امروزه بر اساس عوامل طبیعی سقف این غار فرو ریخته و تخته سنگ‌های مربوط به این غار در دامنه کوه وجود دارد. مطالعات علمی بر روی قدمت این نقاشی‌ها و برخی خطوط صورت نگرفته‌است اما با توجه به نقوش و تاریخ گذر انسان‌ها از غارنشینی به تشکیل دهکده‌ها و آذربایجان و به خصوص منطقه سلماس حداقل قدمت این آثار به بیش از ۱۱ هزار سال قبل بر می‌گردد.

قلعه قارنی یاریخ

این قلعه بر روی کوهی معروف به اوچ قارداش (سه برادر) قرار گرفته‌است. وجود ۳ شیار بزرگ بر روی ضلع شمالی کوه دلیل این نام‌گذاری می‌باشد. این قلعه یکی از بزرگ‌ترین قلعه‌های سلماس می‌باشد که شامل محوطه ای وسیع با مجموعه سازه‌های حکومتی می‌باشد. بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی قلعه می‌تواند همان ارگ حکومتی شهر اولخوی اورارتویی یا همان سارادوری خوردا باشد. از بقایای این قلعه عظیم می‌توان به دو دخمه مستطیل شکل (آرامگاه) کنده شده در دل سنگ و دو دخمه کوچکتر، پله‌های سنگی قلعه، بقایای دیوار و اتاق‌های قلعه اشاره نمود. بزرگی آرامگاه‌های قلعه که در دل کوه کنده شده‌اند هر بیننده ای را به تعجب وامی‌دارد. دسترسی و مشاهده نزدیک این قلعه نیاز به پیاده‌روی طولانی و آشنایی نسبی به فنون کوهنوردی دارد. قلعه در جنوب غربی سلماس قرار گرفته‌است و از طریق جاده سلماس، هفتوان، اولق، ملحم قابل دسترسی است.

زنجیر قلعه سلماس

این قلعه در جنوب سلماس و در جنوب غربی روستای تمر، بر روی کوهی منفرد قرار دارد و از جمله قلعه‌های مشهور سلماس به حساب می‌آید که علت آن هم مربوط می‌شود به وجود دیوارهای عظیم محافظ قلعه. این دیوارهای سنگی با استفاده از تخته سنگ‌های عظیم و بدون کوچک‌ترین ملاتی ساخته شده‌اند. دیوارها که قدمت آن‌ها به بیش از ۳۰۰۰ سال قبل بر می‌گردد پس از گذر این همه سال همچنان بصلابت خود باقی هستند. امروزه در برخی از قسمت‌های قلعه ارتفاع بقایای این دیوارها به بیش از ۲ متر نیز می‌رسد. دخمه نیم دایره ای شکل و راه روی کنده شده در سنگ نیز از جمله بقایای امروزی قلعه به حساب می‌آید. دستیابی و بازدید از این قلعه از طریق پیاده‌روی از روستای تمر تا دامنه کوه امکان‌پذیر می‌باشد. این پیاده‌روی حدود ۳۰ دقیقه به طول می‌انجامد که مناظر بهاره در طول راه بر جذابیت قلعه می‌افزاید.

قلعه میناس

این قلعه در ۱۶ کیلومتری جنوب غربی سلماس و در کنار جاده اصلی سلماس به ارومیه بر روی رشته کوه‌های معروف به پیر چاووش ساخته شده‌است. این قلعه از مجموع قلعه‌های اورارتویی سلماس به حساب می‌آید که قدمتی بیش از ۳۲۰۰ سال دارد و شامل ۲ برج وردی اصلی، دخمه‌های سنگی و بقایای ساختمان اصلی است.

خان گولی کهنه شهر

گول کهنه شهر که به نام خان گولی نیز مشهور است یکی از سازه‌های آبیاری باستانی سلماس و مربوط به تمدن درخشان مردمان اورارتو می‌باشد. این گول یا همان دریاچه مصنوعی از جمله سیستم‌های آبیاری قدیمی و باستانی است که تا به امروز پس از گذشت بیش از ۲۸۰۰ سال همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۱۳۴۰ تعمیراتی بر روی این گول انجام گرفت. آب در فصول پر باران در این دریاچه مصنوعی ذخیره شده و در ماه‌های تابستان این ذخایر برای امور کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قلعه ای معروف به قارچی بک نیز در ضلع جنوب غربی این دریاچه مصنوعی وجود داشت که در حین ایجاد عملیات سد سازی بر روی رودخانه دریک از بین رفت.

کلیسای باستانی درشک

این کلیسا که در روستای درشک (دیریش) قرار دارد یکی از کلیساهای باستانی سلماس و احتمالاً متعلق به دوران مغول و دارای معماری بسیار زیبا با سنگلاشه که بقایای ستون‌ها، محراب و دو اتاق آن تا به امروز باقیمانده است.

کلیسا و سالن تئاتر هفتوان در ۳ کیلومتری جنوب غربی سلماس قرار گرفته‌است.

کلیسای آشوری خسروآباد در ۵ کیلومتری جنوب غربی سلماس و در روستای خسروآباد قرار گرفته‌است.

آقا مسجدی (مسجد آقا) در جنوب شرقی سلماس قرار دارد و بنای اصلی این مسجد که متعلق به دیلمان قدیم یا همان مرکز ولایت سلماس بود در زلزله سال ۱۳۰۹ به کلی توسط زلزله ویران گردید که در دهه‌های اخیر و در همان مکان اصلی خود به سبک اولیه تجدید بنا شد.

حمام تاریخی شیخ (شیخ حمامی) واقع در خیابان سوره ای یکی از اولین بناهای ساخته شده در سلماس فعلی است که پس از زلزله سال ۱۳۰۹ بنا گردید.

جاذبه‌های طبیعی شهر سلماس

آبشار طبیعی خورخورا در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی سلماس قرار دارد که از طریق جاده سلماس به روستای تمر شور گول قابل دسترس است. آبشار در کنار جاده آسفالته سلماس به سِئرو (سِرو) قرار دارد.

دره حه تَم (حاتم) این دره سرسبز در ۲۵ کیلومتری جاده سلماس به ارومیه قرار دارد و به وسیله راهی فرعی از کنار جاده می‌توان به این مکان رسید. دره دارای محیطی پوشیده از درختان گردو و بادام و چشمه می‌باشد.

آب گرم معدنی روستای ایسسی سو که در فاصله ۲۵ کیلومتری جاده سلماس به ارومیه وجود دارد یکی از مشهورترین آب‌های گرم معدنی سلماس است که در تعدادی از سفرنامه‌ها از خاصیت شفا دهندگی آن صحبت به میان آمده‌است. زیارتگاهی هم به نام انس در این روستا قرار دارد.

آب گرم معدنی روستای دریک که آب دارای املاح معدنی آن باعث شده‌است مناظر آهکی زیبایی در اطراف چشمه ایجاد شود، در شمال غربی سلماس قرار دارد.

غار نمکی چوبانلو، رود زولا، باغات سیب اطراف شهر، دامنه کوه‌های پیر چاووش و میناس نیز از سایر اماکن تفریحی و طبیعی سلماس به حساب می‌آیند.

مردم

[ویرایش]

بیشتر مردم شهرستان سلماس به زبان ترکی آذربایجانی[۸][۹][۱۰] و مردم بخش کوهسار این شهرستان به زبان کردی کرمانجی سخن می‌گویند.[۱۱][۱۲] همچنین عده اندکی از ارامنه و آشوریان نیز در این شهرستان حضور دارند.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] عشایر و کوچ نشینان این منطقه عمدتاً از تبار طوایف کره سنی و بخشی نیز در مناطق مرزی این شهرستان از ایل شکاک هستند.[۲۰] عده‌ای از یهودیان هم تا سدهٔ بیستم در این منطقه زندگی می‌کردند.[۲۱][۲۲]

براساس سرشماری جمعیت سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان سلماس بالغ بر ۱۹۶۵۴۶ می‌باشد، که از این تعداد ۱۰۰۸۱۷ مرد و ۹۵۷۲۹ نفر زن می‌باشند.[۲۳]

تقسیمات کشوری

[ویرایش]

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:[۱]

بخش‌ها

[ویرایش]

شهرها

[ویرایش]

دهستان‌ها

[ویرایش]

دهستان‌های بخش مرکزی

دهستان‌های بخش کوهسار

منابع

[ویرایش]
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ «پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۰۷.
  2. خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام akairan وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از [اصلی مقدار |url= را بررسی کنید (کمک) در ۱۷ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۲.]
  5. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۲.
  6. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲.
  7. [۱] [پیوند مرده]
  8. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۲۲.
  9. https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_ing_ozet&makale_id=13606
  10. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۲۲.
  11. Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». https://iranicaonline.org/articles/kurdish-tribes (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۳. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  12. اسکندری‌نیا، ابراهیم. ساختار سازمان ایلات و شیوة معیشت عشایر آذربایجان غربی. بندرانزلی: 1366، ص 52-62؛ توحدی، کلیم‌الله. حرکت تاریخی کرد به خراسان. مشهد: 1364، ص 2/176-177؛ لطفی پاشا. تواریخ العثمانی. استانبول: 1341ق، ص 323؛ نیز نک: سومر، فاروق. نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعة دولت صفوی. ترجمة احسان اشراقی، محمدتقی امامی، تهران: 1371، ص 94-95. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان. ص 130. سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده 1377، جمعیت عشایری دهستان‌ها. تهران: 1378، ص 23، 27-28. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان‌جا. سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده 1377، نتایج تفصیلی. تهران: 1378، ص 15. اسکندری‌نیا، ابراهیم. همان. ص 132. منصورینام=مسعود (زمستان ۱۳۸۱). «بررسی مقایسه ای زمینه‌های تولید در گروه‌های عشایری و گرایش آنان به تغییر و تحول در شیوه تولیدی عشایری؛ مطالعه موردی ایل جلالی شمال غرب کشور». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز (با همکاری گروه اقتصادی دانشگاه ارومیه). پیاپی ۳۷. ۱۹ (۱). کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 621 (کمک)
  13. «سلماس». گردشنما. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  14. «سلماس». آتالند. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  15. «سلماس». دانشنامه فرق اسلامی. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  16. «باران بهاری باغات سلماس را سیراب کرد + فیلم». تماشاگر پلاس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  17. «باران بهاری باغات سلماس را سیراب کرد + فیلم». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  18. «سلماس». سازمان دامپزشکی کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  19. «Iran Azerbaycan Turkcesi, Sonel Bosnali» (PDF). Turuz. دریافت‌شده در ۳۱ مهٔ ۲۰۱۷.
  20. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۲.
  21. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۷.
  22. «پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۰۷.
  23. «درگاه ملی آمار> سرشماری عمومی نفوس و مسکن> نتایج سرشماری> جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال 1395». www.amar.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان غربی.

پیوند به بیرون

[ویرایش]